Morgunblaðið - 15.06.1995, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 15. JÚNÍ1995 27
AÐSEIMDAR GREINAR
Stefna um nýtingai
veiðistofns þorsksins
ÞAÐ hefUr lengi
verið einkenni opin-
berrar þjóðmálaum-
ræðu á íslandi hversu
mikill hluti hennar er
einræður einstakra
manna og þá einatt
manna, sem standa
utan valdakerfa sam-
félagsins, en hafa
nægan áhuga á mál-
efnum þess til að velta
þeim fyrir sér opinber-
lega. Sjaldnast kveikir
þetta nein viðbrögð.
Við ber, að atvinnu-
menn í hagsmuna-
gæslu rjúka upp til
andmæla, ef þeim finnst höggvið
nærri þeim hagsmunum, sem þeir
eiga að gæta. Þeir eru þar einung-
is í vinnu sinni. Sjaldnast taka at-
vinnustjórnmálamenn við slíkri
umræðu og greina hana nánar,
þótt frá því séu mjög heiðarlegar
undantekningar. Fæstir þeirra
virðast eiga nokkurt skriflegt er-
indi við landsmenn nema þá með
einhveijum yfirborðslegum' og
marklausum hætti í vikunum fyrir
prófkjör eða kosningar.
Eftir standa þessir einræðuskrif-
arar, sem enginn ræðir við.
Astæður valda því, að ég, sem
þetta skrifa fylgist miklu lakar með
þessum'umræðum en ég áður gerði
og ætti því að halda mér saman.
Ég las hins végar grein eftir
Kristin Pétursson fiskverkanda á
Bakkafirði, sem birtist í Mbl. 1.
júní sl. og hún er kveikjan að þess-
um skrifum. Um árabil hef ég af
og til rekist á greinar Kristins, les-
ið sumar, en aðrar ekki. Hins veg-
ar sitja þær í minni mínu sem skýr-
ar og greinargóðar tilraunir til að
leiða fram greiningu viðfangsefnis-
ins á grundvelli staðreynda og vitn-
eskju, sem honum voru handbærar.
Og hann hefur með sinni rök-
semdarfærslu komist að niðurstöð-
um, sem ekki hafa fallið að viðtekn-
um viðhorfum fræðimanna, en þau
hafa stjórnmálamenn nú með öllu
gert að sínum. Einhvers staðar
djúpt í minni mínu þykist ég hafa
lesið grein eftir einhvern fiskifræð-
ing, sem gagngert tók sig fram um
að sýna fram á, að á Kristni þessum
væri ekkert mark takandi.
Jón Sigurðsson
ívitnuð grein Krist-
ins Péturssonar í Mbl.
1. júní birtist undir
yfirskriftinni: „Er
hætta á hruni þorsk-
stofnsins?" Efnið
snertir heldur betur
alla íslendinga. Um-
ijöllun greinarinnar er
skýr og skipuleg með
glöggum ívitnunum í
þau gögn, sem höfund-
ur byggir málflutning
sinn á. Sú mynd, sem
hann dregur upp af
undanhaldi þorsk-
stofnsins við Ný-
fundnaland og fisk-
veiðiráðgjöf í því sambandi, sem
og tilraunum fiskifræðinga til að
skýra þá þróun eftir á, vekur með
mér skelfilegar hugsanir og efa-
semdir. Þegar höfundur dregur svo
fram samsvörunina við Vestur-
Grænland og íslandsmið, var mér
öllum lokið. Getur ráðgerð stefna
um afla úr veiðistofni, 25% á ári,
verið uppskrift að hruni hans? Upp-
lýsingar um hvernig meðalvigt allra
eldri árganga þorsks hefur hrunið
eftir að friðunaraðgerðir hófust
fyrir alvöru bæði við Nýfundnaland
og Grænland er ný vitneskja fyrir
mér. Og rökrétt má fullyrða, að
það fyribæri á ekkert skylt við of-
veiði.
Lestur greinar Kristins rifjaði
upp fyrir mér atburð úr atvinnu-
málaráðuneytinu, þar sem ég starf-
aði fyrst ungur maður. Það ráðu-
neyti fór þá með sjávarútvegsmál.
Þetta var um 1960 og ég sat með
nafna mfnum Jónssyni, sem þá vissi
eflaust allra manna mest um þorsk-
inn við ísland. Hann lýsti fyrir
mér, að eitthvað, sem mig minnir
hann kalla dánarstuðul þorsks á
íslandsmiðum væri þá orðinn svo
hár, að stofninn væri í stórhættu
að hrynja á nokkrum árum. Mér
er ennþá minnisstætt hvernig ónot-
in hrísluðust niður eftir bakinu á
mér við þessa voðalegu tilhugsun,
enda hafði Qölskylda mín haft
framfæri sitt af fiskveiðum alla tíð.
Þetta er síður en svo sagt þeim
mikla vísindamanni og heiðurs-
manni í hvívetna til hnjóðs, en jafn-
vel sú besta þekking, sem þá var
til dugði ekki til að meta stöðuna.
Um æðimörg ár hefur
mér þótt á skorta, segir
Jón Sigurðsson, að
fískifræðingar væru
nægilega hógværir yfir
því, hversu lítið þeir vita
um lífríkið í hafinu.
Áratugi eftir þetta stóð þorskstofn-
inn undir veiði alls þess þorsks, sem
menn gátu náð. Minni háttar breyt-
ingar á möskvastærð og einhveiju
slíku kann að hafa gert gagn, en
varla neit sem sköpum skipti.
Af sjálfu sér leiðir, að þekking
sú, sem til er við Hafrannsókna-
stofnun á fiskistofnunum við ísland
er besta þekkingin, sem við höfum.
Hins vegar hefur mér nú um æði-
mörg ár þótt mikið á skorta, að
fiskifræðingar séu nægilega hóg-
værir yfir því hversu lítið þeir í
raun vita um lífríkið í hafinu, ein-
staka fiskistofna og innbyrðis sam-
spil þeirra afla sem hafa áhrif á
þá. Tölfræðin er merk fræðigrein
og til margra hluta nysamleg. í
þessu samhengi er hún full af lík-
indareikningi, sem ekki kemst að
niðurstöðu með neinni nákvæmni.
Síðast þegar ég spurði um skekkju-
mörk á útreikningum veiðiráðgjaf-
ar fékk ég að vita, að þau væru
+/-30%. Þar fyrir utan eru ótal
atriði um þorskinn og atferlisfræði
hans, sem ég ætla, að menn viti
næsta lítið um. Hefur þorskurinn
að einhveiju marki lært að forða
sér undan botnvörpu? Skilmerkileg-
ar fréttir bárust af því í síðasta
togararalli, að ralltogarar toguðu
innan um króka- og netabáta hér
við Suðvesturland og fengu engan
afla meðan bátarnir rótfískuðu.
Hafi komið fram á þessu góð skýr-
ing, hefur hún farið framhjá mér.
Það er kannski ekki mjög lík-
legt, að flestir fiskifræðingar, sem
um þorskinn hafa fjallað hafí rangt
fyrir sér um friðun hans og aðferð-
ir til hennar. Ef þeir hins vegar
hafa rangt fyrir sér, er líklegast,
að þeir hafí rangt fyrir sér um al-
ger grundvaliaratriði, sem þeir hafa
allir tekið sem sjálfgefínn hlut. Það
eru jafnframt þau grundvallarat-
riði, sem skipta máli sem nemur
milljörðum króna á ári hveiju fyrir
íslenska hagkerfið. Ég er ekki les-
inn í fiskifræði, en ég hef ekki til
þessa séð neina skýringu, aðgengi-
* lega fyrir almenning á því, hvers
vegna hafsvæði, sem um áratuga
skeið gat borið 300-500 þúsund
tonna árlegan þorskafla, getur allt
í einu ekki borið nema brot af því
og þeim mun minna sem meira
hefur verið reynt að friða. Fyrir
leikmanninum er hér eitthvað á
seyði, sem enginn veit. Gæti það
verið, að við aðstæður dagsins veið-
■um við í raun of lítið. Upplýsingar
í grein Kristins um tilhneigingu
þorsks til að vera staðbundinn og
um fæðuþröng fisksins leiðir sjálf-
krafa til tilgátu um mikinn og vax-
andi afla krókaleyfisbáta á grunn-
slóð, þrátt fyrir gríðarlega aukn-
ingu sóknar og gegndarlausa veiði.
Er hugsanlegt, að þessi mikla veiði
hafi í raun búið til lifsrými og fæðu
fyrir þorsk, sem annars hefði verið
illa haldinn og sveltur og þannig
hafi veiðiskapurinn búið til aflann?
Hvað sem slíkum hugrenningum
líður um þann möguleika, að ein-
hver grundvallarforsenduatriði í til-
lögugerð fiskifræðinga séu röng,
má rifja upp, að þekking á hinu
flókna samspili umhverfisþátta, líf-
ríkjakerfa og veiðiálags er afar slit-
rótt. Fiskifræðingar eru líffræðing-
ar, sem styðjast við alls konar önn-
ur fræði, sem þeir hafa misgott
vald á og getur þar á ofan glapist
eins og öðrum mönnum.
Þess vegna er aðalspurningunni,
sem Kristinn Pétursson vekur upp,
ósvarað. Er vitlaust gefið? Er sjálf
grunnforsendan fyrir friðuninni
röng? Valda umhverfisþættirnir
því, að friðunin skilar fleiri fiskum,
sem vantar lífsviðurværi og verða
svo smáir og veikburða, að þeir
hafa ekki burði til að hrygna eða
alla vega ekki til að lifa hrygning-
una af við þær aðstæður, sem ver-
ið hafa í hafinu?
Þessa spurningu hefur Kristinn
Pétursson sett fram með svo sann-
færandi hætti, að hin stjórnmála-
legu yfirvöld í ráðuneyti og á Al-
þingi geta þjóðarinnar vegna ekki
leitt hana hjá sér. Sagan er svo
sneisafull af dæmum um, að besta
þekking hvers tíma reyndist alröng,
að það er full ástæða til að um-
gangast þá hugmynd með fyllstu
hógværð og hæfilegum efasemd-
um, að sannleikurinn um þorskinn
hafi verið fundinn.
Höfundur er lögfræðingur.
Eru íslenskar stelp-
ur öskubuskur?
ÞANN 18. júní nk. verður
Kvennahlaug ÍSI haldið í
sjötta sinn. Á síðasta ári tóku
13.800 konur þátt í hlaupinu
og mátti þar sjá konur af öllum
kynslóðum samdnast í þátttöku
í hlaupinu. En af hveiju er íþrótta-
samband íslands að efna til sérs-
taks kvennahlaups? Af hveiju láta
konur sér ekki nægja að hlaupa í
almennum hlaupum, við hlið karla?
Stöðluð kvenímynd
I mínum huga hefur Kvenna-
hlaupið verið þýðingarmikill þáttur
í jafnréttisbaráttu kvenna og karla.
Konur hafa átt erfitt uppdráttar í
mörgum greinum iþrótta og kemur
þetta best fram í því hversu mikið
brottfall er úr mörgum kvenna-
greinum. Hin kvenlega ímynd sem
stúlkum er innrætt er ekki mynd
afrekskonunnar í íþróttum, vöðva-
stæltrar fótboltastelpu eða herða-
breiðrar sundkonu. Staðreyndin er
sú að enn í dag er ungum stúlkum
uppálagt að vera stilltar og prúðar
og áherslan er öll á ytri fegurð í
hinni stöðluðu mynd.
Þokkadísir í teboði
Þær stelpur sem feta í
farveg hinnar stöðluðu
kvenímyndar eiga greiðan
aðgang að fjölmiðlum og er
þar skemmst að minnast nýafstað-
innar keppni í íslenskri fegurð. Ár-
lega fær keppnin ótrúlega athygli
í fjölmiðlum, spenna er byggð upp
fyrir hana og þegar nær stóru
Kvennahlaupið, segir
Bryndís Hlöðvers-
dóttir, er einn þáttur
kvennabaráttu
. í íþróttum
stundinni dregur glymja auglýsing-
ar í útvarpi og sjónvarpi um að
fólk megi ekki láta þennan einstaka
viðburð fram hjá sér fara. Það á
nefnilega að fara að „velja“ þá feg-
urstu á Islandi. Og það er enginn
smá viðburður að fylgjast með því
„hver á landi fegurst
er“. í Morgunblaðinu,
þeim ágæta fjölmiðli,
gaf að líta heilsíðu með
hinum fögru konum
skömmu fyrir keppn-
ina, þar sem þær sátu
saman í teboði í skó-
síðum silkikjólum.
Nokkurs konar prins-
essuuppstilling í stíl
Öskubuskudraumsins.
ímynd prúðu prins-
essunnar virðist eiga
upp á pallborðið í fjöl-
miðlum, mun frekar
en stelpur sem velja
sér vettvang keppnis-
íþróttanna.
Bryndís
Hlöðversdóttir
Misrétti réttlætt
með hringskýringum
Stelpur á öllum aldri stunda
íþróttir á íslandi. Þær eiga þó mun
erfiðara með að afla sér fjár en
strákarnir og fá einungis brot af
því verði sem strákar fá fyrir aug-
lýsingar á búningum. Karlaíþróttir
þykja meira spennandi og eru sagð-
ar selja betur, þær fá meiri umfjöll-
un í fjölmiðlum og auglýsingin því
meiri. Svona hringskýringar heyr-
ast gjarnan þegar spurt er út í þessa
hluti og þær minna um margt á
svipaðar skýringar sem eru notaðar
til að réttlæta launamisrétti byggt
á kynferði. Staðreyndin er sú að
BRUÐKAUPS-
AFMÆLIS-
ÚTSKRIFTAR- OG
TÆKIFÆRISGJAFIR
samhengi er á milli
árangurs og fjárfram-
laga til íþrótta en
spurningin er hvort
kom á undan, hænan
eða eggið.
Átaks er þörf
Hér er átaks þörf.
Kvennahlaupið er einn
þáttur kvennabaráttu í
íþróttum sem hefur
vakið athygli, en betur
má ef duga skal. í Nor-
egi og Danmörku hefur
ótrúlegur árangur
náðst í þessúm málum
í kjölfar áralangrar
baráttu. Ákveðnar
íþróttagreinar (t.d. handknattleik-
ur) kvenna hafa tekið stakkaskipt-
um eftir samstillt átak íþróttahreyf-
ingarinnar og kvennabaráttunnar,
sem m.a. skilaði sér í auknum fram-
lögum til greinanna og þá var ekki
að spyija að árangrinum. Aðeins
með samstilltu átaki er unnt að
vinna bug á misskiptingunni sem
nú er við lýði, hvort sem það snýst
um að vinna bug á óraunhæfri
prinsessuímynd eða leggja rækt við
íþróttaiðkun kvenna á annan hátt.
Höfundur er alþingismaður og
formaður Kkvenréttindafélags
íslands.
KJÖTFAT
KII III.
ES5DZSS
LISTMUNIR
LJOS
RAIMAGNSIAKI
Mikid úrval af
skemmtilegum
gjafavörum vid
öll tækifæri á
verði Fyrir alla.
MÖRKINNI 3,
sírrti 588 0640.