Morgunblaðið - 30.07.1995, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 1995 15
ið lögð á borðið í umræðum þings-
ins
Sennilegt má telja að bandarísk-
ar sprengjuvélar með kjarnavopn
um borð hafi byijað að lenda í
Thule skömmu eftir að stöðin var
tilbúin 1952-53. Fyrsti ritsímastjór-
inn á staðnum, Villy Nielsen, tjáði
dagblaðinu Politiken að hann hefði
margsinnis orðið var við flugvélar
með kjarnavopn á árinu 1953.
Árið 1958 höfðu Bandaríkja-
menn í átta mánuði fjórar öflugar
vetnissprengjur í bækistöðinni, Hel-
veg Petersen skýrði frá þessu fyrir
nokkru eftir að hafa fengið upplýs-
ingar um málið vestra. Frá 1959
-1965 voru 48 kjamorkusprengjur
í stöðinni og voru þær ætíaðar til
loftvarna. Líklega var þama um að
ræða kjamaodda í Nike-Hercules
flugskeyti sem dregið geta 160 km
og nota átti til að skjóta niður aðvíf-
andi sovéskar sprengjuvélar.
Flugvélar með
kjarnavopn
Á sjötta áratugnum var Thule-
stöðin einstök í sinni röð að einu
leyti; B-52 sprengjuvél með vetnis-
sprengjur var á sveimi yfir stöðinni
allan sólarhringinn, allan ársins
hring og var flugleiðin í laginu eins
og talan 8. Verkefnið var nefnt
Hard Head. Á nokkurra stunda
fresti leysti'ný vél frá Bandaríkjun-
um þá gömlu af hólmi. Markmiðið
með þessu flugi mun hafa verið að
áhöfnin yrði samstundis vör við
sovéska árás á stöðina og gæti
strax svarað með gagnárás á so-
vésk skotmörk. I bandaríska vam-
armálaráðuneytinu, Pentagon, var
gert ráð fyrir að Thulestöðin væri
efst á lista yfír skotmörk Sovét-
manna. Brygðust önnur viðvörunar-
kerfi yrði gorkúluský yfír Thule því
ótvírætt merki um að árás væri
hafín.
Sprengjuvélin sem hrapaði 28.
janúar 1968 í grenjandi hríð og
heimsskautastormi um 11 km vest-
an við herstöðina hafði tekið þátt
í Hard Head en eitthvað farið úr-
skeiðis. Daginn eftir voru vetnis-
sprengjurnar íjarlægðar úr vélum
Hard Head og Chrome Dome,
snemma á áttunda áratugnum var
síðan bundinn endi á allt flug
sprengjuvélanna á þessum slóðum.
Hans Moller Kristensen hefur
undanfarin ár fengið aðgang að
hundmðum opinberra skjala í Was-
hington um varnir Grænlands, hann
hefur notfært sér lög um að skjala-
leynd skuli aflétt eftir ákveðinn
árafjölda. Hann rakst m.a. á kort
sem notuð vom þegar þáverandi
forseta, Lyndon B. Johnson, var
árið 1967 skýrt frá eftirlitsflugi
B-52 vélanna yfír Grænlandi. Þær
flugu norður yfir Kanada, sumar
fóm yfír Diskó-eyju við vestur-
strönd Grænlands, yfír ísinn, snem
síðan við í grennd við Scoresby-
sund á austurströndinni og flugu
heim á leið nokkm sunnar. Aðrar
fóra yfír norðvesturhluta Græn-
lands.
í hverri vél vom fjórar sprengjur
og var hver þeirra að styrkleika á
við nær 100 kjarnavopn af þvi tagi
sem lagði japönsku borgina Hiros-
hima í rúst árið 1945.
„Vélamar vom alltafmeð kjama-
vopn um borð. Það var beinlínis
markmiðið með áætlununum og er
vandlega útskýrt í þeim skjölum
sem ég hef fengið að sjá,“ segir
Kristensen.
Stöðvar undir ísnum
Bandaríkin efndu til mikilla
framkvæmda víðar á Norður-Græn-
landi en í Thule á kaldastríðsárun-
um. Sprengjuvélarnar og síðar fyr-
irhuguð leið langdrægra eldflauga
yfir heimsskautasvæðin frá Banda-
ríkjunum til Sovtríkjanna olli því
að vígbúnaðarsérfræðingar fengu
mikinn áhuga á Grænlandi vegna
þess hve miðlægt það var í þessu
tilliti vegna legu sinnar. Svo mikil
var ákefðin í að skipuleggja kjarn-
orkustríð að sérfræðingar lögðu
fram áætlanir um bækistöðvar sem
grafnar yrðu niður í ísinn svo að
hægt yrði að halda fram styijöld-
inni við Sovétveldið jafnvel þótt
Thulestöðinni hefði verið eytt.
Þessar hugmyndir vom kannaðar
til þrautar. Bandaríkjamenn eyddu
hundruðum milljóna dollara í að búa
til hátæknistöðvar, er minntu á vís-
indaskáldsögur, niðri í ísnum að
baki veiðistöðvum Grænlendinga.
Fyrsta tilraunastöðin var Camp
Tuto sem var í notkun í eitt ár.
Næst var það Camp Century, hún
var miklu stærri og þar bjuggu
nokkur hundruð manns í þijú ár.
Stöðin var um 150 km austan við
Thule og þar voru tæki af öllu tagi,
verkstæði, birgðageymslur, full-
komin þjónusta og tækni sem gerði
starfsmönnum kleift að vera óháðir
umheiminum. Þetta var engin smá-
hola í snjónum, það sést best á því
að komið var fyrir kjarnaofni til
raforkuframleiðslu á staðnum.
Hann var af sömu gerð og notaður
er í kafbátum með langdrægar
kjamaflaugar og verður enn vart
við geislavirkt kælivatnið úr honum
þegar borað er í ísinn á staðnum.
Danir leika
tveim skjöldum
Enn sem komið er veigrar danska
ríkisstjómin sér við því að birta
m.a. þau skjöl utanríkisráðuneytis-
ins sem vora grandvöllur skýrslu
ráðuneytisins 29. júní um tvöfeldni
H.C. Hansens í kjamavopnamálinu.
Það er virðist ólíklegt að svo
mikilvæg tilslökun gagnvart
Bandaríkjamönnum hafí einfald-
lega „gleymst" í forsætisráðuneyt-
inu og utanríkisráðuneytinu. Upp-
lýsingar um það hveijir hafí fengið
vitneskju um málið síðan á sjötta
áratugnum verða forvitnilegar.
Því fer ennfremur fjarri að búið
sé að upplýsa að fullu hrap B-52
vélarinar í grennd við Thule 1968
og skiptir í því tilliti engu þótt
stjómvöld hafí nú ákveðið að greiða
veiðimönnunum og starfsmönnun-
um í bækistöðinni, sem tóku þátt í
að fjarlægja brakið, bætur.
Fyrstu viðbrögð stjómvalda í
Kaupmannahöfn voru þau að segja
að flugvélin hefði verið á reglu-
bundnu flugi yfír alþjóðlegu haf-
svæði og farið inn í grænlenska
lofthelgi til að geta nauðlent á
Thule-herflugvellinum. Þessi skýr-
ing var hin eina opinbera þar til
fyrir skömmu er upplýst var um
klækjabrögð H. C. Hansens; þá
fyrst gekkst utanríkisráðuneytið við
sannleikanum um hrap vélarinnar.
Hans Moller Kristensen fann sl.
haust skjöl í Washington sem benda
til að vemlegur hluti einnar af fjór-
um vetnissprengjum vélarinnar sem
hrapaði sé enn á hafsbotni skammt
frá Thule-stöðinni.
Hans Moller Kristensen fékk leyfí
utanríkisráðuneytisins í Kaup-
mannahöfn til að lesa skýrslur frá
dönskum tengslaforingja í stöðinni
sem sagði frá þrem lendingum B-52
sprengjuflugvéla með kjarnavopn
árið 1967. Samt var fullyifu dansk-
ir ráðamenn ávallt að vélar með
kjarnavopn fengju aldrei að lenda
á staðnum.
Fyrst var byijað að ræða vanda-
mál í tengslum við staðsetningu
kjamavopna í Danmörku um miðjan
sjötta áratuginn þegar Bandaríkja-
menn þrýstu á bandamenn sína í
Atlantshafsbandalaginu, NATO, um
að leyfa að varðveitt yrðu tiltölulega
lítil kjamavopn, þ. e. svonefnd víg-
vallavopn, í löndum þeirra. Andstaða
var mikil við hugmyndina meðal al-
mennings í Danmörku og varð þetta
til þess að H.C. Hansen lýsti því
yfir að Danir neituðu að kjamavopn
yrðu í landi þeirra „á friðartímum
við núverandi aðstæður."
Bandaríkin bmgðust hart við,
sendu dönsku stjórninni með leynd
mótmælaorðsendingu. Væm um-
mæli Hansens skilin bókstaflega
áttu þau við allt landsvæði kon-
ungsríkisins en Bandaríkjamenn
héldu því fram að samkvæmt vam-
arsamningnum frá 1951 mættu
Danir ekki takmarka athafnafrelsi
Bandaríkjamanna í varnarmálum á
Grænlandi. Og H.C. Hansen viður-
kenndi - án þess að segja það nokk-
urs staðar opinberlega - þetta sjón-
armið Bandaríkjamanna en naut
hylli dansks almennings fyrir að
hafna kjarnavopnum.
Kjarnavopn vom til reiðu á
Grænlandi, flugvélar sveimuðu
reglulega yfir landinu með gereyð-
ingarvopnin innanborðs en Danir
léku opinberlega hlutverk afskap-
lega friðsamrar smáþjóðar á Norð-
urlöndum.
FERÐATILBOÐ TIL ATLAS- OG
GULLKORTHAFA EUROCARD