Morgunblaðið - 06.12.1995, Qupperneq 32

32 MIÐVIKUDAGUR 6. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Áfram stefnt að
settu markí
STJÓRN Samtaka fámennra skóla
hefur nú nýverið sent frá sér ályktun
þar sem sveitarstjómarmenn og full-
trúar ríkisvaldsins eru hvattir til að
taka til íhugunar frestun á áformum
um flutning alls rekstrarkostnaðar
grunnskóla tii sveitarfélaga 1. ágúst
1996. Þessi ályktun berst frá sam-
tökum sem álitið var að væru vel
upplýst um þá miklu undirbúnings-
vinnu sem fram hefur farið varðandi
yfirfærsluna, sem fulltrúar ríkis,
sveitarfélaga og stéttarfélög kennara
taka fullan þátt í. Ályktunin gæti
valdið þeim misskilningi að ekki
væri vandað til undirbúnings yfir-
færslunnar og þeirrar vinnu sem
fulltrúar ríkis, sveitarfélaga og kenn-
ara hafa innt af hendi. í ályktuninni
kemur jafnframt fram óverðskuldað
vantraust á sveitarstjómir sem síst
var að vænta frá þessum samtökum.
Því er nauðsynlegt að rekja í stuttu
máli aðdraganda málsins, hvemig að
því hefur verið unnið og hver staða
þess er nú.
Efling sveitar-
stj órnarstigsins
Sveitarfélög á íslandi ráðstafa
miklu lægri hlutdeiid opinberra út-
gjalda en í nálægum löndum og rík-
ið hefur á hendi þeim mun fleiri verk-
efni, sem eðlilegra væri að vista hjá
sveitarfélögunum. Fulltrúar rík-
isvaldsins hafa á umliðnum árum
lýst þeirri skoðun sinni að rétt væri
að efla og styrkja sveitarfélögin og
færa til þeirra fleiri verkefni. Öllum
er ljóst að slíkt gerist því aðeins að
nægar tekjur fylgi. Allur þorri sveit-
arstjómarmanna er samþykkur slíkri
verkefnatilfærslu að því tilskildu að
sveitarfélögunum séu tryggðar tekj-
ur til að standa undir auknum verk-
efnum. Grunnskólinn er samstarfs-
verkefni ríkis og sveitarfélaga, með
nánast jafnri kostnaðarþátttöku
þessara tveggja stjórnsýslustiga,
sem eðlilegt er að skoða í þessu tilliti.
Verkaskipting ríkis og
sveitarfélaga
Veruleg breyting á verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga kom síðast til
framkvæmda í ársbyrjun 1990.
Sveitarfélögin tóku þá m.a. í sínar
hendur allan rekstrarkostnað tónlist-
arskóla og allan stofn- og rekstrar-
kostnað grunnskóla annan en launa-
greiðslur til kennara. Ýmsir voru
tortryggnir varðandi þessar breyt-
ingar og þær breytingar sem jafn-
hliða voru gerðar á tek-
justofnum sveitarfé-
laga. I öllum aðalatrið-
um hefur sú breyting
reynst vel og þau verk-
efni sem féllu í hlut
sveitarfélaganna eru
síst af öllu verr af hendi
leyst en meðan þau voru
í verkahring ríkisvalds-
ins.
Skipting grunn-
skólakostnaðar
Samkvæmt gildandi
grunnskólalögum skipt-
ist grunnskólakostnað-
ur milli ríkis og sveitar-
félaga. Nánari athugun
leiðir í ijós að á þessu ári er kostnað-
ur ríkisins áætlaður um 5,4 milljarð-
ar króna og grunnskólakostnaður
sveitarfélaganna um 5,4 milljarðar
króna.
Hlutverk sveitarfélaga samkvæmt
gildandi grunnskólalögum er að bera
kostnað af og sjá um:
Almennan rekstur grunnskólans,
m.a. efni til verklegrar kennslu,
-pappír og ritföng til sameiginlegra
nota o.fl. Skólaakstur. Heimavistar-
gæslu. Kennslutæki. Stofnkostnað
grunnskóla. Viðhald og rekstur
skólahúsnæðis.
Hutverk ríkisins samkvæmt gild-
andi grunnskólalögum er að bera
kostnað af og sjá um: Laun vegna
kennslu og stjórnunar í almennum
giunnskólum. Námsráðgjöf í grunn-
skólum. Samræmd próf og könnun-
arpróf. Allan kostnað við fræðslu-
skrifstofur. Allan kostnað við skóla
fyrir fötluð börn (sérskóla). Náms-
gögn. Æfinga- og tilraunakennslu.
Námsleyfi.
Af framangreindu sést að lögum
samkvæmt gegna sveitarfélögin nú
þegar miklu hlutverki varðandi
grunnskólahald í landinu og kostn-
aðarlega er hlutverkaskiptingin jöfn
milli ríkis og sveitarfélaga. Auk þess
hafa þau tekið á sig þungar fjárhags-
legar byrðar langt umfram lagalegar
skyldur til að tryggja grunnskólahald
víða um land og frumkvæði að upp-
byggingu grunnskólanna hefur líka
komið frá sveitarstjórnarmönnum.
Eftir að stofnkostnaður grunnskóla
var færður til sveitarfélaganna í árs-
byijun 1990 hefur síst dregið úr nauð-
synlegri uppbyggingu skólamann-
virkja og hún hefur verið skipulegri
og framkvæmdir tekið skemmri tíma.
Skýr stefnumörkun
sveitarf élaganna
Með hliðsjón af því
mikla hlutverki sem
sveitarfélögin gegna nú
þegar varðandi grunn-
skólahald í landinu og
því frumkvæði sem þau
hafa sýnt varðandi upp-
byggingu í þeim mála-
flokki er því mjög rök-
rétt að færa til þeirra
þann kostnað sem ríkið
hefur haft með höndum,
sem fyrst og fremst eru
launagreiðslur til kenn-
ara. Itarleg umfjöllun
hefur farið fram um
yfirfærsluna á tveimur síðustu full-
trúaráðsfundum sambandsins og á
landsþingi þess um mánaðamótin
ágúst-september 1994, sem fulltrúar
flestra sveitarfélaga í landinu sátu.
Á fulltrúaráðsfundunum og lands-
þinginu var mörkuð stefna sveitarfé-
laganna í þessu máli og hún er mjög
skýr. Landsþingið ályktaði að rétt
væri að fela sveitarfélögunum að
fullu rekstur grunnskólanna með
þeim fyrirvörum, að nægar tekjur
fylgdu til að taka við auknum verk-
efnum, að með jöfnunaraðgerðum
væri mætt vanda þeirra sveitarfélaga
sem yfirtaka háan rekstrarkostnað
grunnskóla miðað við tekjur, að sam-
komulag náist milli ríkis, sveitarfé-
laga og kennara um réttindamál,
þ.m.t. lífeyrisréttindi.
Undirbúningur
málsins
í júnímánuði sl. skipaði mennta-
málaráðherra verkefnisstjórn og
þrjár undirnefndir til að vinna að
undirbúningi málsins, þ.e.:
Nefnd til að meta kostnað af verk-
efninu og gera tillögur um jöfnunar-
aðgerðir og breytingar á tekjustofn-
um sveitarfélaga.
Nefnd til að fjalla um réttindamál
kennara.
Nefnd til að fjalla um verkefni
fræðsluskrifstofa, sem sveitarfélögin
yfirtaka og önnur fagleg mál.
Verkefnisstjórnin hefur umsjón
með vinnu nefndanna og þar er unn-
ið að lausn ágreiningsmála. Fulltrúar
ríkis, sveitarfélaga og stéttarfélaga
kennara eiga fulltrúa í verkefnis-
stjórninni. Sú vinna sem fram hefur
farið hefur verið unnin í samstarfi
þessara aðila og með hliðsjón af
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
ályktun landsþingsins og þeim fyrir-
vörum sem þar voru settir.
Víðtæk kynning
Sambandið hefur frá upphafi lagt
áherslu á að sem víðtækust kynning
færi fram varðandi allan undirbúning
yfirfærslunnar. Staða þess hefur ver-
ið kynnt á fundum með stjórn-
armönnum þess og fulltrúum lands-
hlutasamtaka, á aðalfundum lands-
hlutasamtaka og á fundum kennara-
félaga víðsvegar um land. Síðast var
málið til ítarlegrar umfjöllunar á fjár-
málaráðstefnu sambandsins 23. nóv-
ember sl. en þá ráðstefnu sátu um
400 manns. Áuk þess hafa lands-
hlutasamtökin verið með málið til
sérstakrar umfjöllunar á sínum vett-
vangi og unnið að undirbúningi að
yfirtöku á verkefnum fræðsluskrif-
stofanna. Undirbúningur yfirfærsl-
unnar hefur'því hlotið víðtæka kynn-
ingu á fjölmörgum fundum þar sem
gott tækifæri hefur gefist til skoð-
anaskipta.
Fjárhagur
sveitarfélaga
Á Ijármálaráðstefnu sambandsins
23. og 24. nóvember sl. kom glögg-
lega fram að fjárhagur sveitarfélaga
hefur farið versnandi undanfarin ár
og skuldir þeirra í heildina tekið
hafa aukist verulega og eru orðnar
allt of háar. Á þeirri ráðstefnu og
fjármálaráðstefnunni á síðasta ári
var ítarlega fjallað um þá alvarlegu
Fullyrða má, segir Vil-
hjálmur Þ. Vilhjálms-
son, að sveitarfélögin
hafi lagt metnað sinn í
að sinna vel málefnum
grunnskólans.
stöðu og ljóst er að fjölmörg sveitar-
félög vinna nú að margvíslegum að-
gerðum til að bæta fjárhagslegu af-
komu sína og ná niður skuldum.
Fulltrúum ríkisvaldsins er kunnugt
um þá fjárhagslegu erfiðleika sem
ýmis sveitarfélög standa frammi fyr-
ir og þeir verða að gera sitt til að
skapa sveitarfélögunum eðlileg
rekstrarskilyrði miðað við það hlut-
verk sem þeim er ætlað að sinna.
Þrátt fyrir erfiðan fjárhag hafa
sveitarféiögin staðið við skyldur sínar
og mörg þeirra hafa lagt mun meira
af mörkum til einstakra málaflokka
ekki síst varðandi málefni grunnskól-
ans. Varðandi yfirtöku grunnskólans
er það algjört skilyrði að sveitarfé-
lögunum verði tryggðar nægar tekj-
ur til að mæta því aukna verkefni.
Verði ekki séð til þess munu sveitar-
félögin ekki taka við verkefninu.
Valfrelsi að lífeyris-
sjóðum er óskynsamlegt
ÞVÍ verður varla á móti mælt að
stofnun almennra lífeyrissjóðanna
fyrir aldarfjórðungi var mikið gæfu-
spor. Margar þjóðir horfa öfundar-
augum til íslands, enda hefur ís-
lenska lífeyrissjóðakerfið þá helstu
kosti, sem prýða slík kerfi. Er þá átt
við Essin þijú, sem eru höfuðkostir
kerfisins, þ.e.a.s. sjóðsöfnun, sam-
tryggingu og skylduaðild. Því koma
nokkuð á óvart skrif leiðarahöfundar
Morgunblaðsins, 28. nóvember sl., þar
sem beinlínis er skorað á þingmenn
stjórnarflokkana að afnema skylduað-
ild að lífeyrissjóðunum með lögum,
þvert á öll skynsamleg rök og sam-
dóma álit heildarsamtaka aðila vinnu-
markaðarins að skylduaðild að lífeyr-
issjþðum sé skynsamlegur kostur.
Ég tel hins vegar mörg veigamik-
il rök mæla með skylduaðild og gegn
frjálsri aðild að lífeyrissjóðunum og
skulu aðeins nokkur nefnd.
í fyrsta lagi mun kostnaður lífeyr-
issjóðakerfísins stóraukast, ef aðild
yrði gefin fijáls. Auglýsingar lífeyris-
sjóða, banka, sparisjóða, verðbréfa-
fyrirtækja, tryggingafélaga, verð-
bréfamiðlara, svo nokkur dæmi séu
nefnd, um þennan
veigamikla sparnað al-
mennings, munu skella
eins og flóðbylgja yfir
þjóðina, þar sem höfð
væri í frammi ýmis
gyiliboð í kapphlaupi
um lífeyrisiðgjöldin.
Núverandi auglýsinga-
kostnaður séreigna-
sjóða, tryggingafé-
laga, banka og spari-
sjóða, yrði hreinn
barnaleikur í sam-
anburði við það sem þá
yrði. Hjá • ljölmiðlum,
ekki síst Morgunblað-
inu, yrðu jólin allt árið
og þeir myndu að sjálf-
sögðu fitna eins og púkinn á fjósbitan-
um í þessum gjömingum.
I öðru lagi mun frjáls aðild að líf-
eyrissjóðunum hafa í för með sér
verulega aukinn kostnað við eftir-
fylgni við innheimtustarfsemi. Þegar
búið verður að hleypa öllu lausu
verða að sjálfsögðu sífelldir flutning-
ar sjóðfélaga á miili lífeyrissjóða og
í stað þess að fyrirtæki greiddi t.d.
nú í 10 lífeyrissjóði af
starfsmönnum sínum
gætu sjóðirnir orðið
margfalt fleiri og enginn
vissi sitt ijúkandi ráð,
hvert ætti að greiða og
hver ættí að innheimta
vanskilagjöld. Lögfræð-
ingar við innheimtustörf
myndu blómstra meira
en nokkru sinni fyrr.
í þriðja lagi væri sú
hætta vissulega fyrir
hendi að launþeginn,
sem mun hafa mjög tak-
markaða yfirsýn yfir
rekstur lífeyrissjóða, þ.
á m. mat á líklegri
ávöxtun fram í tímann,
þróun rekstrarkostnaðar, aldurssam-
setningu, kynjasamsetningu, ævilík-
ur og örorkuáhættu, léti einfaldlega
atvinnurekandann um að velja lífeyr-
issjóðinn. Valfrelsi launþegans yrði
í raun valfrelsi atvinnurekandans.
Þar með -væri hætta á að stjórnand-
inn notaði frelsi til að beina aðild
launþega að lífeyrissjóði banka eða
tryggingafélaga, þar sem hann væri
Hrafn
Magnússon
með viðskipti. Þannig væru sjóðfé-
lagarnir orðnir að eins konar við-
skiptavöru, nánast eins og fé á fæti
í öllu frelsinu.
í fjórða lagi mun valfrelsi bijóta
smám saman niður samtryggingar-
eðlið í lífeyrissjóðakerfinu. Sam-
trygging gengur einfaldlega ekki upp
þegar menn fara að flakka milli
sjóða. Hver verður t.d. réttarstaða
þeirra sjóðfélaga, sem fyrir eru í líf-
eyrissjóði, sem nú er fjárhagslega
sterkur, ef inn í sjóðinn flykkist eldra
fólk og öryrkjar?
I fimmta lagi væri farið að verð-
Að mínu mati er val-
frelsi í lífeyrismálum
ekki hyggilegt, segir
Hrafn Magnússon, og
hreint og beint fráleitt.
leggja sjóðfélagann eftir kyni, þar
sem konur lifa lengur en karla og
þyrftu því að greiða hærri iðgjöld
en þeir. Eftir aldri, því iðgjöld sjóð-
félaga eru þeim mun verðmætari, sem
sjóðfélaginn er yngri og eftir fjöl-
skylduaðstæðum, því íjölskyldufaðir,
sem fellur frá, er kostnaðarmeiri en
sá sem er einhleypur. Þannig yrði
núverandi kerfi samhjálpar og sam-
tryggingar í lífeyrissjóðunum rústað
á fáeinum mánuðum eða misserum.
Þetta er fulltrúum ríkisvaldsins og
kennurum fullkunnugt um og ráð-
herrar hafa ekki gefíð neitt annað í
skyn en að það verði tryggt.
Yfirtaka
launakostnaðar
Sá kostnaður sem færist frá ríki
til sveitarfélaga er fyrst og fremst
launakostnaður. Hjá sveitarfélög-
unum eru nú rúmlega 9 þúsund
stöðugildi. Við yfirtöku rekstrar-
kostnaðar grunnskólans myndi þeim
fjölga um rúmlega 3 þúsund eða
u.þ.b. þriðjung. Sveitarfélögin hafa
verið tryggir og skilvirkir launagreið-
endur og verða það áfram. Ein meg-
inskylda sveitarstjórna er fólgin í því
að fara vel með peninga skattgreið-
enda með skynsamlegri fjármála-
stjórn. I ljósi erfiðrar fjárhagsstöðu
verða þau enn frekar en áður að
gæta ýtrustu hagkvæmni og aðhalds
og það á við rekstur grunnskóla eins
og annarra rekstrarþátta. Það sama
á við um ríkið en fjárhagur ríkissjóðs
er engan veginn góður um þessar
mundir.
Grunnskólanám allra
barna tryggt
Forsenda yfirfærslu alls grunn-
skólakostnaðar til sveitarfélaga er
að nægar tekjur fylgi því verkefni.
Það er margítrekað skilyrði af hálfu
sveitarfélaganna. Ekkert bendir til
annars en það skilyrði verði uppfyllt
í samningum við ríkisvaldið. Nægar
tekjur og skilvirkar jöfnunaraðgerðir
eiga að leiða til þess að grunnskóla-
nám allra barna í landinu verði ekki
síður tryggt með ábyrgð og ákvarð-
anavaldi í höndum sveitarfélaganna
en ríkisins. Itarleg kynning hefur
farið fram varðandi allan undirbún-
ing málsins og málið í heild sinni og
fáar úrtöluraddir komið fram. Engin
ástæða er því til annars en að undir-
búningi yfirfærslunnar verði haldið
áfram í þeim farvegi sem hann er
nú og fullreynt hvort ekki náist sam-
komulag um aðalatriði málsins, þ.e.
tekjuflutning til sveitarfélaganna og
meðferð réttindamála kennara.
Fullyrða má að sveitarfélögin hafi
lagt metnað sinn í að sinna málefnum
grunnskólans vel á undanförnum
árum. Einnig hefur komið fram í
opinberri umræðu að áhugi sveitar-
stjórnarmanna á málefnum grunn-
skólans er vaxandi. Sú verkefnatil-
færsla sem unnið er að á að leiða
til þess að sveitarfélögin, kennarar
og foreldrar geti trj’ggt börnum og
unglingum góða menntun og sem
jöfnust tækifæri til náms. Samband
íslenskra sveitarfélaga mun áfram
vinna af fullum heilindum að því að
samkomulag náist um flutning alls
rekstrarkostnaðar grunnskólans til
sveitarfélaga 1. ágúst 1996.
Höfundur er formaður Sambands
íslenskra sveitarfélaga.
Rýmkun reglna í Bretlandi í val-
-frelsisátt, árið 1988, hefur skapað
stórkostleg vandamál, sem ekki er
séð fyrir endann á. Þó er ekki um
almenna greiðslugetu að lífeyrissjóð-
um að ræða á Bretlandseyjum og
flestir sjóðanna eru byggðir upp á
fyrirtækjagrundvelli. Þar geta laun-
þegar valið að greiða í viðkomandi
lífeyrissjóð eða í fijálsan sparnað.
Þar hafa menn lært af mistökunum,
þar sem launþegar voru blekktir út
úr samtryggingarsjóðunum með
ýmsum gylliboðum og sitja nú eftir
með milljarða punda mistök vegna
rangra ráðlegginga sérfræðinga
trygginga- og verðbréfafyrirtækja.
Ætlum við nú hér á íslandi með
tiltölulega gott lífeyrissjóðakerfi að
taka upp svokallað valfrelsi að sjóð-
unum og rústa þannig kerfið með
tilraunastarfsemi? Til þess eru vítin
að varast þau. Að mínum dómi er
valfrelsi í lífeyrismálum ekki hyggi-
legt og hreint og beint fráleitt. Eðli-
legra væri fyrir Morgunblaðið að
hvetja stjómvöld til að huga að stór-
kostlegum vanda Lífeyrissjóðs starfs-
manna ríkisins, svo ekki sé minnst á
lífeyrissjóði alþingismanna og ráð-
herra. Fjarhagsvandi þessara sjóða
nemur tugmilljörðum króna. Nær
væri að snúa sér að lausn þeirra vanda-
mála, heldur en að agnúast út í lífeyr-
issjóði á almennum vinnumarkaði.
Höfundur cr framkvæmdastjóri
Sambands almennra lífeyrissjóða.