Morgunblaðið - 13.12.1995, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
AFMÆLI
MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 1995 41
GUNNAR
BJARNASON
í DAG er Gunnar
Bjarnason, fyrrum
hrossaræktarráðu-
nautur, 80 ára. Enn í
dag stafar miklum
ljóma af nafni Gunnars
í augum hestamanna
enda var hann langt. á
undan sinni samtíð í
málefnum sem sneru
að gimsteini íslensku
þjóðarinnar.
-Gunnar er fæddur á
Húsavík við Skjálf-
anda, sonur Bjarna
Benediktssonar síðast
póstmeistara og konu
hans Þórdísar Asgeirsdóttur. Bjarni
var sonur sr. Benedikts Kristjáns-
sonar, prests á Grenjaðarstað, en
Þórdís dóttir Ásgeirs Bjarnasonar
bónda á Knarrareyri á Mýrum. Að
honum stendur því gjörvilegt fólk
og miklar ættir. Húsavík hefur mik-
ið breyst frá þeim tíma þegar
Gunmar var að alast þar upp eins
og önnur þorp á íslandi. Húsavík
hafði raunar þau einkenni lengi
fram eftir að það var aldrei dæmi-
gert sjávarþorp. Það var þjónustu-
miðstöð sveitanna og vegna tilkomu
Kaupfélags Þingeyinga voru itök
sveitanna alla tíð mjög mikil á
Húsavík. Þar var jafnan rekinn
mikiil búskapur. En þetta var í þá
gömlu góðu daga þegar vítt var til
allra veggja utan dyra, allir þekktu
alla, húsin hétu sínum ákveðnu
nöfnum og allir þekktu bátana sem
um höfnina fóru.
Gunnar ólst upp í stórum systk-
inahópi en þau voru alls 13. Foreldr-
ar hans stóðu í ýmsum framkvæmd-
um m.a. verslunarrekstri, útgerð,
búskap og hótelrekstri. Gunnar
hafði því snemma kynni af athafna-
semi og djörfu frumkvæði sem síðan
hefur verið fylgifiskur hans.
Sem unglingur komst hann í sveit
hjá bændahöfðingjanum Hallgrími
Þorbergssyni á Halldórsstöðum í
Laxárdal og konu hans Bergþóru
Magnúsdóttur. Það var ungum
mönnum mikill skóli að dveljast á
Halldórsstöðum. Engum manni hef
ég kynnst sem betur var til þess
fallinn að kenna unglingum og láta
þá vinna með sér en Hallgrím.
Hann var, eins og svo margt af
Halldórsstaðafólki víðmenntaður,
hafði dvalist með öðrum þjóðum til
að nema af þeim búskaparhætti og
kynbætur sauðfjár. Bergþóra var
uppalin á Halldórsstöðum á miklu
menningarheimili þar sem faðir
hennar rak fyrstu tóvinnuvélar á
íslandi. Á Halldórsstöðum bjuggu
auk Hallgríms og Bergþóru einnig
Páll Þórarinsson og Lizzie sem
þekkt var fyrir söng sinn og Torfi
Hjálmarsson og Kolfinna systir
Bergþóru. Þarna var yndislegt að
dvelja. Það reyndi ég sjálfur þó ég
væri þar 15 til 20 árum seinna en
Gunnar.
Gunnar fór til náms til Akureyrar
og síðan í Bændaskólann á Hvann-
eyri. Að því námi loknu innritast
hann í Landbúnaðarháskólann í
Kaupmannahöfn og útskrifast sem
búfræðikandidat þaðan. Þetta var
árið 1939. Það ár lést Theódór Arin-
bjarnarson hrossaræktarráðunaut-
ur og því vantaði mann til að gegna
því starfi. Haft var samband við
Gunnar og hann beðinn að taka
þetta starf að sér. Hann fór þá í
starfsþjálfun í hrossadómum og
kynbótaskipulagi á Norðurlöndum.
Á skömmum tíma náði Gunnar
mikilli þekkingu á hestakynjum og
hestahaldi víða um heim og ég held
að enginn hafi staðið honum þar á
sporði. Það kom enda síðar í ljós
að þekking hans á þessu sviði átti
sinn þátt í því hve vel honum gekk
að skapa sér tiltrú erlendra hesta-
manna.
Svo kemur Gunnar heim og hefst
handa. Lýsingar á hans fyrstu
starfsárum eru margar skrautlegar
enda maðurinn lærður meira af bók
en reynslu sem reiðmaður. En eðli
Gunnars var námfýsi og metnaður
og hann komst fljótt í
góðan kunningsskap
við helstu stóðbændur
landsins. Það var bros-
að að því að Gunnar
skyldi ekki fara ríðandi
milli sýningarstaða
þegar hann var að
dæma hross, sjálfur
ráðunauturinn, heldur
þeysa um á mótorhjóli.
En hann tók tæknina í
sína þjónustu til að
geta heimsótt fleiri
staði, lýsandi dæmi fyr-
ir Gunnar.
Eftir síðari heims-
styijöldina verður þjóðlífsbylting á
íslandi. Hún hafði þau áhrif í land-
búnaðarstörfum að vélar leystu
hestana af hólmi. Þá sneri Gunnar
sér að því með stuðningi framsýnna
manna að endurreisa hestinn sem
reiðhest og færa ræktunina frá
dráttarhesti yfir í reiðhestinn. Þar
með var bjargað óhemju verðmæt-
um á íslandi og eiga allir þeir menn
sem þar lögðu hönd á plóg ómæld-
ar þakkir skilið. En það þurfti eld-
huga í þetta verkefni, mann sem
hafði framsýni, þekkingu og óbil-
andi trú.
Það kom iíka fljótt í ljós að menn
á æðri stöðum áttu oft erfitt með
að fylgja Gunnari eftir og fannst
hann fljúga fullhátt til að geta náð
góðri lendingu. Með starfi sínu sem
ráðunautur var Gunnar lengst af
kennari á Hvanneyri og hafa nem-
endnur hans jafnan rómað hve gam-
an hafi verið í tímum hjá Gunnari.
Þurr kennslubókin var þar ekki
meginmál frekar en hjá öðrum góð-
um kennurum heldur það líf og sá
kraftur sem í kennaranum var til
að hrífa nemendnur með sér. Þegar
Gunnar hóf störf sem ráðunautur
í hrossarækt var hann jafnframt
ráðunautur í hestaverslun. Þá var
íslenski hesturinn seldur úr landi
til vinnslu í námum eða sem dráttar-
dýr í öðrum störfum. En Gunnar
vissi hvað i þessari skepnu bjó og
eftir að reiðhestarækt hefst fyrir
alvöru eftir stríð fer Gunnar að
vinna hestinum fylgi sem reiðhestur
og vinur fjölskyldunnar. Það var
löng barátta og ströng því fáir
höfðu þá framsýni sem hann í þeim
efnum og höfðu miklar efasemdir
um hvernig Gunnar myndi lenda
þessu máli. Það er skemmst frá að
segja að starf hans á þessu sviði
mun halda uppi nafni hans um
ókomin ár. Það er með ólíkindum
hve afrek hans á þessu sviði eru
mikil og um leið þáttur hans í því
að kynna ísland í gegnum hestinn.
Þar nutu sín leiftrandi gáfur hans,
flugmælska og sannfæringarkraft-
ur. Gunnar er prýðilega vel ritfær
og stóð í stanslausum bréfaskriftum
bæði innan lands og utan. Hann
hefur ritað sögu íslenska hestsins
sem fyllir sjö bindi. Þar er starfs-
saga hans rakin og þar er ættbók
íslenska reiðhestsins. Hann ferðað-
ist land úr landi til að kynna hest-
inn og stofna hestamannafélög.
Hann var aðalhvatamaður að stofn-
un Landssambands hestamannafé-
laga og hafði forgöngu um fyrsta
landsmót hestamanna á Þingvöllum
1950. Síðast en ekki síst stofnaði
hann íslandshestavinafélagið FEIF
(Föderation Europaischer Island-
pferde Freunde) sem hefði líka geta
verið skammstöfun fyrir Félag eig-
enda íslenskra fáka. Þessi félags-
skapur varð 25 ára á síðasta ári
og hélt upp á afmæli sitt á íslandi
þar sem Gunnar Bjarnason var
heiðursgestur. Gunnar sat lengi í
stjórn þessara samtaka sem vara-
forseti. Það var í raun heiðurssæti,
því fylgdu ekki embættisskyldur.
Árið 1983 var hann svo kosinn
fyrsti heiðursforseti FEIF. Þessi
samtök ná nú til 19 landa í Evrópu
og Ameríku og félögunum fjölgar
stöðugt. Þau standa fyrir heimsleik-
um íslenska hestsins annað hvert
' ár og þátttakan þar fer stöðugt
vaxandi. íslenski hesturinn dregur
fleiri ferðamenn til Islands en nokk-
ur annar þáttur í íslensku menning-
arlífi. Árið 1994 var metár hvað
varðar erlenda ferðamenn á íslandi
vegna þess að það ár var haldið
landsmót hestamanna og það sóttu
um 4.000 útlendingar. Forseti ís-
lands, frú Vigdís Finnbogadóttir,
hefur sagt að. íslenski hesturinn sé
einhver besti ambassador sem við
éigum. Allt þetta eigum við Gunn-
ari Bjarnasyni öðrum fremur að
þakka.
Gunnar hefur hlotið margar við-
urkenningar m.a. Riddarakrossinn.
Hann er heiðursfélagi í Landssam-
bandi hestamannafélaga og Félagi
tamningmanna og fátt hefur mér
fundist ánægjulegra en að mega
sæma hann gullmerki fyrir hönd
Landssambands hestamanna í fæð-
ingarbæ okkar beggja á landsþingi
LH á Húsavík á 75. aldurári Gunn-
ars.
Nú á áttræðisafmæli Gunnars er
komin út ævisaga hans sem ég
veit að mörgum leikur hugur á að
lesa og kynnast þessum eldhuga
enn betur.
Ágæti vinur og félagi. Eg óska
þér innilega til hamingju með af-
mælið og fyrir hönd allra þeirra sem
unna íslenska hestinum eru þér
færðar alúðarþakkir.
Kári Arnórsson.
Það er fleira eftirminnilegt en
fermingin vorið 1943, því þá kom
sá er hér minnist löngu liðinna
daga, í fyrsta sinn á hrossasýningu,
eins og það var kallað í þá daga.
Og hvorugt gleymist þótt árin líði.
Hrossaræktarráðunautur Búnaðar-
félagsins var kominn á staðinn að
meta kynbótahross Laugdælinga.
Hrossin voru mæld bandmáli, auk
þess stangarmáli brugðið á stóð-
hesta. Á bókum má sjá að um 80
hryssur voru skoðaðar í allri Árnes-
sýslu og 26 stóðhestar. Þar af voru
aðeins 2 þeirra sýnd á Laugar-
vatni, sem var sýningarstaðurinn,
þessu sinni. Svo var ræktunin fá-
tækleg í sveitinni að engin heimaal-
in hryssa hvað þá foli voru dregin
fram en bæði hrossin voru aðkeypt
úr Ytri-Hreppi eins og þá var alltaf
kallað og bæði voru undan Blakki
129 frá Árnanesi. Þá og lengi síðan
FYRIR
WINDOWS 95
g| KERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 - Sími 568 8055
Darnkur deiember með íflemku fvafi
Verð kr. 2.890*
pr. mann um helnar
Verð kr. 2.590'Œfc
pr. mann virka tlag^
• Imiilalið i verði:
Jólalilaðhorð. rtiliilerðir.
lilanrti tónlist*^^^"
Óvlprjmanley kvöldftnnd!
Miiilr ▲.
nfniTiTSsr1-*
■•f. in •w' ym-
m m íí; jíi ui
•íss- ^
111 ^ *
Skíðaskálinn í Hveradölum
—l~fikar)ölfi ífjollumitn
voru Ytri-Hreppsmenn forustu-
menn í allri búfjárrækt á landsvísu.
En hvernig fór athöfnin fram í
augum unglingsins? Það tók auðvit-
að fljótt af en var þetta óvart
kennslustund? Ráðunauturinn hafði
einn eða tvo meðdómendur eftir því
hverju var til að tjalda á hverjum
stað. Sjálfur var hann allt í öllu,
mældi og talaði, geystist um kring,
hress og kátur og var léttur í máli,
janfnvel grínfenginn og baðst engr-
ar afsökunar á tilveru sinni. Maður-
inn eins og speglaði sig í hrossinu,
gekk um í hæfilegri fjarlægð, steig
fram og aftur og til hliðar með
hnédýfum, hallaði haus á báða
bóga, skáskaut augunum, vipraði
munn og spekingssvipurinn leyndi
sér ekki. Derhúfa á höfði, storm-
blússa með rennilás að framan, yfir-
brot á bijóstvösum, pokavíðar reið-
buxur, reiðsokkar gráir með fínleg-
um röndum í stroffinu og nokkuð
óvenjulegir gönguskór með gylltri
spennu yfir ristina. Já, þannig
skyldi nú standa að verkinu, hugs-
aði sveinstaulinn, er hann horfði á
tilvonandi meistara sinn.
Nokkur ár liðu og námsár hófust
í Hvanneyrarskóla. Þar var öflugt
lið við skólastjórn og kennslu. Eg
hændist mjög að Gunnari Bjarna-
syni, sem líka var ráðunautur í
hrossarækt hjá Búnaðarfélaginu.
Allt slíkt var áhugavekjandi. Oft
var farið í heimsókn á Svíra þar
sem hjónin Gunnar og frú Svava
Halldórsdóttir frá Hvanneyri
bjuggu með tveimur sonum sínum.
Strákarnir voru hvor fyrir sig sterk-
ari í aðra ættina, sá yngri þá árs-
gamall, líkari mömmu, hinn pabb-
anum. Þarna var gestrisni mikil og
kátt í bæ. Svava heitin var stór-
merk kona og að mínu mati Gunn-
ari fremri um flesta hluti, dreng-
skaparmanneskja. Það mun óhætt
að staðhæfa að við nemendur Gunn-
ars minnumst kennslustarfa hans
með miklu þakklæti. Þar var ausið
með glaðværð á góðu máli af visku-
brunni sem aldrei þraut. Bölsýni eða
sút grillti aldrei í en hress og frísk-
ur blær einkenndu þær samveru-
stundir. En „notabene“, bókstafn-
um var nú ekki alltaf fylgt! Með
Gunnari var farið í ýmsar ferðir á
þessum árum og lærðist þá margt
t.d. á hrossasýningum á vorin. Þessi
áhugi varð til þess að Gunnar lét í
skína að Þ.B. væri hugsanlegur
kandidat að taka við starfi sínu í
hrossarækt. Og það varð, þó nokk-
uð drægist og hefði mátt bera bet-
ur að. Síðan urðum við Gunnar
samstarfsmenn um málefni hrossa
í Búnaðarfélaginu. Ég tók við rækt-
unarmálum en hann hafði fljótt
óbilandi trú á að vinna íslenska
hestinum markaða á erlendri grund.
Hann einhenti sér fljótlega að því.
Ekki kom okkur alltaf nógu vel
saman, hann vildi gefa allt falt,
helst gefa okkar bestu kynbóta-
hross erlendum þjóðhöfðingjum, ef
þiggja vildu. Ég sá ofsjónum við
slíku, sá eftir góðum kynbótagrip
og við stóðum hvor framan í öðrum
eins og höfðinginn og smásálin og
fékk maður ýmsar gusur úr koppi
karls. Eitt sinn sagði Gunnar þó,
að sennilega væru fleiri landsmenn
hlynntari stefnu Þ.B. þó „afdala-
mennska" væri!
En málið snerist ekki beint um
markaðsmálin heldur um albestu
kynbótahrossin, sem mér fannst
óþarfi að fækka til annarra eins og
á stóð, fyrr mátti nú ýmislegt selja.
Tíminn læknaði þessi mál fyrir okk-
ur báða og sýnir reynslan að vel
var unnið á báða bóga. Ræktunin
fór það vel fram að nú er orðið
yfirframboð af góðum stóðhestum
í landinu. Að bjóða 1. verðlauna
stóðhest í dag til sölu er sama og
að bjóða bakarans barni brauð.
Þeir seljast ekki á viðunandi verði,
hvorki heima né erlendis. Nú er svo
mikið til af úrvals kynbótagripum
að enginn þarf að sjá eftir þeim.
Þetta eru miklar breytingar á ekki
lengri tíma og því segi ég við Gunn-
ar: Jafntefli.
Endalaus verkefni bíða fyrir ís-
lenska hestinn bæði á sviði ræktun-
ar- og markaðsmála.
Af fjölbreyttu og miklu starfi
Gunnars Bjarnasonar tel ég að
markaðsmál rísi hæst. Þar eigum
við hestamenn og þjóðin öll honum
mikið að þakka.
í ræktunarmálum má merkasta
telja hugmynd hans að dómskalan-
um sem hefur svo þróast af reynsl-
unni gegnum árin. Skalinn hefur
gert kleift að gera samanburð milli
tímabila og mæla erfðaframför sem
án hans hefði aðeins verið metið
sem goðsögn eins og lengst af hef-
ur tíðkast.
Ekki má gleyma ritstörfum
Gunnars, sem eru mikil að vöxtum
og margt er þar vel skrifað. Penn-
inn oft ári beittur svo undan hefur
sviðið en stíllinn léttur, lýsingar
snjallar og hugkvæmnin takmarka-
laus og þar með stundum fyrir vind.
Að lokum langar mig að þakka
ógleymanleg kynni, það bjarta situr
eftir úr fari hins flugskarpa manns.
Ég vonast til að hitta þig, kæri vin-
ur, sem oftast t.d. í morgunkaffi í
BÍ og þú farir enn á kostum húmor-
ismans þar sem jafnvel svo grafat-
varlegt mál sem undanskurður fer
beint í grínskjóðuna! Hamingjuósk-
ir, gamli vin. Njóttu lífdaga.
Kveðjur frá okkur hjónum til þín
og fjölskyldunnar.
Þorkell Bjarnason.