Morgunblaðið - 15.12.1995, Blaðsíða 38

38 FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ftttrgitsfiMiiMfe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
■ RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TOLLABANDALAG
VIÐ TYRKLAND
EVRÓPUÞINGIÐ í Strassborg samþykkti, vissulega með
nokkrum semingi, samning Evrópusambandsins og
Tyrklands um tollabandalag er taka á gildi í byrjun næsta
árs.
Tyrkir háfa um langt skeið sótt það fast að tengjast
Evrópu nánari böndum og nokkur ár eru liðin frá því rík-
ið hóf að sækjast eftir fullri aðild að Evrópusambandinu.
Mun lengra er þó síðan Tyrkir hófu að aðlaga sig Evr-
ópu. Á fyrri hluta aldarinnar, er Kemal Ataturk var við
völd, réðust Tyrkir í viðamiklar þjóðfélagsumbætur til að
nálgast Evrópu og evrópsk gildi. Latneska stafrófið var
meðal annars tekið upp og konum veittur kosningaréttur.
Með þátttöku sinni í vestrænu varnarsamstarfi á vett-
vangi Atlantshafsbandalagsins ítrekuðu Tyrkir vilja sinn
til að vera aðilar að vestrænu gildasamfélagi.
Þrátt fyrir það hafa Tyrkir verið utangarðs í Evrópu.
Tyrkland er staðsett á landamærum Evrópu og Asíu, Vest-
urlanda og Austurlanda. í raun tilheyra einungis 3% Tyrk-
lands Evrópu landfræðilega. Múslimar eru í miklum meiri- •
hluta meðal íbúa en íslamstrú hefur ekki gegnsýrt samfé-
lagið líkt og í öðrum ríkjum múslima.
Evrópuríki hafa verið hikandi við að taka Tyrkland í
sinn hóp. Lýðræði hefur löngum staðið höllum fæti í land-
inu, minnihlutahópar á borð við Kúrda átt undir högg að
sækja, mannréttindi verið fótum troðin og vegna mikillar
fátæktar hafa ítök heittrúarmanna stöðugt farið vaxandi.
Loks hefur deila Tyrkja við Grikki um yfirráð á Kýpur
ekki auðveldað samskiptin við ESB.
Tollabandalagið gæti brúað bili milli óska Tyrkja um
fulla aðild og ótta Evrópusambandsins við að hleypa sex-
tíu milljónum múslima í sinn hóp. Með samningnum fá
Tyrkir nánari tengsl við Evrópusambandið en flest önnur
ríki utan þess og efnahagslega séð ættu báðir aðilar að
hagnast á samningnum. Tyrkir gætu hugsanlega einnig
gegnt mikilvægu hlutverki við að tengja Evrópu og ríki
múslima með viðskiptalegri brú milli þessara tveggja menn-
ingarheima.
Evrópuþingið neitaði lengi að staðfesta samninginn
vegna stöðu mannréttindamála í Tyrklandi. Til áð koma
til móts við kröfur þingsins hefur ríkisstjórn Tansu Ciller
knúið í gegn viðamiklar lagabreytingar. Þær breytingar
voru vissulega ekki nægjanlegar að mati allra Evrópuþing-
manna en miða þó í rétta átt. Vonandi mun tollabandalag-
ið styrkja e'nn frekar þau öfl í Tyrklandi er berjast áfram
fyrir umbótum og varða leiðina að bættum mannréttindum
og traustara lýðræði.
FJÖLMIÐLAR OG
L ANDSB Y GGÐIN
ALLIR helztu fjölmiðlar landsins hafa höfuðstöðvar sín-
ar í Reykjavík. Umfjöllun þeirra um menn og mál-
efni mótast óhjákvæmilega af því. Þótt tækni til upplýs-
ingaöflunar hafi fleygt fram, getur ekkert komið í staðinn
fyrir frásögn blaðamanns eða fréttamanns, sem er á staðn-
um. Af þessum sökum tók Morgunblaðið ákvörðun um það
fyrir einum áratug að opna sérstaka ritstjórnarskrifstofu
á Akureyri. í tilefni af því að tíu ár voru liðin frá opnun
þeirrar skrifstofu fylgdi Morgunblaðinu í gær sérstakur
blaðauki um Akureyri, þar sem ekki sízt var fjallað um
þær breytingar, sem orðið hafa í höfuðstað Norðurlands
á þessum tíma.
Árangursríkt starf Akureyrarskrifstofunnar hefur sýnt
og sannað, hversu mikilvægt það er fyrir starfsmenn
Morgunblaðsins að vera í nánum tengslum við starfsum-
hverfi sitt og það skilar sér inn á síður blaðsins. Morgun-
blaðið hefur jafnan lagt áherzlu á að rækta tengsl sín við
byggðir landsins og til marks um það má nefna, að um
eitt hundrað fréttaritarar starfa á þess vegum við efnisöfl-
un í bæjum og sveitum.
Á tímum, þegar upplýsingar og ímynd skipta verulegu
máli, sumir mundu kannski segja of miklu máli, er mikil-
vægt fyrir einstök byggðarlög að koma á framfæri við fólk
í öðrum landshlutum upplýsingum um það, sem er að ger-
ast á þeirra vettvangi. Fjölmiðlarnir gegna þar hlutverki,
sem er mikilvægara fyrir byggðirnar en nokkru sinni fyrr.
ISLENSKU bókmenntaverð-
launin voru stofnuð í tilefni
af 100 ára afmæli Félags ís-
lenskra bókaútgefenda árið
1989. Eftir áramót verða þau því
afhent í sjöunda skipti. Samkvæmt
reglum verðlaunanna er tilgangur
þeirra að „styrkja stöðu frumsa-
minna íslenskra bóka, efla vandaða
bókaútgáfu, auka umfjöllun um
bókmenntir í fjölmiðlum og hvetja
almenna lesendur til umræðna um
bókmenntir“. Nokkuð hefur verið
deilt um það hvort verðlaunin hafi
þjónað tilgangi sínum, hvort
markmiðunum hafi verið náð. Mest
hefur þó ef til vill verið deilt um
einstakar tilnefningar og útnefning-
ar; í þeim efnum hefur stundum
verið talað um að útnefningar hafi
verið fyrirsjánlegar þar sem verð-
launin væru fyrst og fremst veitt
til að heiðra höfunda fyrir „vel unn-
in störf“ á undangengnum árum en
ekki fyrir þau verk sem lögð eru
fram í hvert skipti. Umræða á þess-
um nótum er hins vegar ekki bund-
in við íslensku bókmenntaverðlaun-
in ein, þar sem smekksdómar eru
annars vegar verða menn sennilega
seint á eitt sáttir.
Einnig hefur verið deilt nokkuð
um fyrirkomulag verðlaunanna.
Gagnrýnt hefur verið að aðeins hluti
þeirra bóka sem koma út á ári
hveiju hafa verið lagðar fyrir dóm-
nefnd. Ástæðan hefur verið talin sú
að útgefandi þarf að borga ákveðna
upphæð með hveijum titli sem lagð-
ur er fram. Einnig hefur verið deilt
um tímasetningu verðlaunanna en
forlögin verða að vera búin að leggja
fram bækur sínar fyrir 25. október
og tilnefningar eru svo tilkynntar
um mánaðamótin nóvember-des-
ember, það er að segja mánuði áður
en árið er liðið. Auk þess hefur það
þótt undarleg tilhögun að almenn-
ingur hefur ekki fengið að vita úr
hvaða bókum dómnefndin hefur að
moða í hvert skipti; ef til vill halda
margir að hún velji úr öllum út-
komnum bókum og líta því á ís-
lensku bókmenntaverðlaunin sem
allsheijar úttekt á þeim - og
kannski líta sumir á þau sem eins
konar „stóradóm".
Misjafnt hvað lagt er fram
Samkvæmt reglum verðlaunanna
eiga allir sem gefa út bækur þess
kost að leggja fram verk en þátt-
tökugjald er 25.000 krónur nema
fyrir barna- og unglingabækur en
með þeim þarf að greiða 12.500
krónur. Bækur eru iagðar fram í
tveimur flokkum; annars vegar
„frumsamin íslensk skáldverk, laust
mál eða ljóð, fyrir alla aldursflokka"
og hins vegar „önnur íslensk rit-
verk, fræðirit, frásagnir, handbæk-
ur og hver þau verk sem að jafnaði
teljast ekki skáldverk eða fagurbók-
menntir".
I ár voru lögð fram 28 verk í
fyrrnefnda flokknum (sbr. lista á
síðunni). Þau sex forlög sem lögðu
fram bækur í þennan flokk sendu
allar bækur sem þau gefa út í
flokknum. í síðarnefnda flokknum
voru lögð fram 15 verk. í þessum
flokki leggja aðeins fjögur forlög
fram allar bækur sínar til verðlaun-
anna, Mál og menning, Vaka-
Helgafell og Bókaútgáfan Hólar og
Forlagið sem að vísu gefa einungis
út eitt fræðirit hvort.
Snæbjörn Arngrímsson hjá Bjarti
sagðist hafa það að venju að leggja
fram allar frumsamdar bækur sem
forlagið gæfi út. „Mér tókst reyndar
ekki að leggja fram bók Jórunnar
Sigurðardóttur um Kristbjörgu
Kjeld í fræðibókaflokkinn vegna
þess að hún var ekki tilbúin í tíma
en annars hef ég það að reglu að
senda allar bækur þótt útgjöldin af
því nánast sligi þetta litla forlag.
Þeir sem eru svo bjartsýnir og hug-
aðir að gefa út hjá Bjarti verða að
minnsta kosti að hafa þennan mögu-
leika.“
Aðspurður hvort hann myndi vilja
breyta fyrirkomulaginu á verðlaun-
unuin sagði Snæbjörn að þetta yrði
alltaf spurningin um hvert ætti að
sækja peningana. „Ef einhverjir
óháðir aðilar væru til í að kosta
4
Aðeins hluti bóka lagður fram til í
Fyrirkomi
launannc
íslensku bókmennta-
verðlaunin verða afhent
í sjöunda skipti eftir ára-
mót en allt frá stofnun
hafa þau verið umdeild.
Mest hefur sennilega
verið deilt um einstakar
til- o g útnefningar en
einnig hefur fyrirkomu-
lag verðlaunanna verið
umdeilt, einkum tíma-
setningin og reglurnar
um framlagningu verka.
Þröstur Helgason
kannaði hug nokkurra
útgefenda til verðlaun-
anna og í ljós kom að
þeir virðast skiptast í
tvö horn.
ER HEITIÐ, íslensku bókmennta
sem gefnar eru út á hverju ári,
við félagið sem si
l ffipÁi
verðlaunin væri það auðvitað ág-
ætt. En eins og fyrirkomulagið er
nú eiga höfundar sem gefa út hjá
litlum og fjárlitlum forlögum minni
möguleika á því að verða lagðir
fram en þeir sem gefa út hjá stærri
og fjársterkari-forlögunum."
Forsvarsmenn hinna forlaganna
sem lögðu fram verk til verðlaun-
anna í flokki fagurbókmennta að
þessu sinni sögðust einnig hafa
haft það að venju að leggja fram
allar sínar bækur sem féllu innan
marka þess flokks. Ólafur Ragnars-
son, framkvæmdastjóri Vöku-
Helgafells, sagði að stundum hefði
forlagið valið úr sínum bókum og
nú hefði það til dæmis verið ákveð-
ið að leggja ekki fram bækur ætlað-
ar börnum og unglingum vegna
þess að þær virðast ekki hafa átt
upp á pallborðið hingað til í þessum
verðlaunum. Mál og menning er
eina forlagið sem ieggur fram
barnabækur. Halldór Guðmunds-
son, útgáfustjóri, sagði þó að af
sömu ástæðum og Ölafur nefndi
væru ekki allar barnabækur lagðar
fram.
Verðlaunin óhagstæð
smærri útgefendum
En það er fjöldi forlaga sem ekki
leggja fram bækur sínar til íslensku
bókmenntaverðlaunanna. Blaða-
maður ræddi við forsvarsmenn
nokkurra þeirra og mátti skilja á
máli flestra að tilhögun verðlaun-
anna væri óeðlileg og óhagstæð
smærri útgefendum.
Fram kom gagnrýni á að borga
þyrfti með verkunum. „Það er aug-
ljóst að sú tilhögun dregur úr minni
útgefendum," sagði Reynir Jóhanns-
son, útgáfustjóri Reykholts, „það
getur orðið þeim dýrt að borga með
bókum sem seljast kannski í lág-
marksupplagi." Reykholt gefur út
tvær íslenskar skáldsögur um þessi
jól, Heimi eftir Þorvarð Hjálmarsson
og Febrúarkrísur eftir Ragnar lnga
Aðalsteinsson.
Björn Eiríksson, forstjóri Skjald-
borgar, tók undir gagnrýni Reynis
og sagði að vegna gjaldsins yrðu
margar bækur óhjákvæmilega út-
undan í samkeppninni um verðlaun-
in. „Ef tekin yrði ákvörðun um að
Snæbjörn
Arngrímsson
Bragi
Þórðarson
Rit
HÉR Á eftir fer listi yfir þau rit
sem lögð voru fram til íslensku
bókmenntaverðlaunanna árið 1995.
Rit sem eru feitietruð hafa verið
tilnefnd til verðlaunanna sem for-
seti Islands afhendir við hátíðlega
athöfn eigi síðar en 15. febrúar á
næsta ári. Dómnefndirnar sem
völdu tilnefndar bækur voru skip-
aðar þeim Jóni Ormi Halldórssyni,
Dagnýju Kristjánsdóttur og Vigdísi
Grímsdóttur í flokki fagurbók-
mennta en Sigríði Th. Erlendsdótt-
ur, Sverri Tómassyni og Þorsteini
Vilhjálmssyni í flokki fræðirita og
bóka almenns efnis. Jón Ormur og
Sigríður eru formenn nefndanna,
tilnefnd af Félagi íslenskra bókaút-
gefenda, en hin eru tilnefnd af
heimspekideild Háskóla íslands,