Morgunblaðið - 15.12.1995, Blaðsíða 44

44 FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
________________AÐSEIMPAR GREINAR_
Góð bók er allra hagiir

ti &tt IHlM
■ ...ef IdtktULtníx OtÚa o3 Sjat^o [>ét
■ Astarsaga móður til lrarns,
ástar- og reynslusaga ]tar sem
öllum tilfinningum móður er
eignast Larn, sem verður fatlað
vegna keilaLlæðingar, er lýst. Það
krjúfasta og keitasta í tilverunni á
örfáum árum með litlu karni. Hvernig
óttinn og loks vissan um að ungu lífi
júki keltekur aumt móðurkjarta.
Frásögn samferðamanns sem engan
getur látið ósnortinn.
Ólöf cle Bont Ólafs
íslensk bókmenning
hefur í aldanna rás ver-
ið kjölfesta þessa sam-
félags, segir Ingi Bogi
Bogason. Án hennar
værum við eins og hver
önnur kvartmilljón
manns hvar sem er í
heiminum.
Hér á landi eru tugir bókaútgáfu-
fyrirtækja og eru þau afar mis-
jöfn að stærð og umfangi en velta
í bókaútgáfu árið 1994 var rúm-
lega 1.300 miiljónir króna. Yfir
2.000 manns vinna hér á landi
við bókagerð og prentun. Þar er
samankomin mikil þekking því að
á undanförnum áruin hafa átt sér
stað gríðarmiklar framfarir í
prentiðnaði sem íslensk fyrirtæki
hafa fylgt vel eftir. Islenskar
prentsmiðjur hafa gengið gegnum
miklar breytingar og prenta nú
fyrir erlendan markað. Sú stað-
reynd að íslensk bókagerð hefur
hlotið eftirsótt verðlaun á erlend-
um markaði er til vitnis um að
við erum á réttri leið. Góð bók-
menning hér á landi er mikilvæg-
ur bakhjarl fyrir áframhaldandi
sókn á þessu sviði.
Bækur eru hluti af
íslenskri verslun
Hvergi á Vesturlöndum haldast
jól og bækur jafn kirfilega í hend-
ur og hér á landi. Hvorugt gæti
án hins verið því að í hugum fólks
eru góð jól bókajól. Meirihluti
árssölu íslenskra bóka á sér stað
seinustu dagana fyrir jólin.
Þetta sérkennilega ástand hef-
ur bæði kosti og galla.
Gallarnir eru augljósir. Það er
augljóst óhagræði af því að lung-
inn af ársveltunni dreifist á örfáa
daga. Áður fyrr byggðist bókaút-
gáfa að mestu á jólabókasölunni
en nú hafa stærri bókaútgáfufyr-
irtæki reynt að jafna álagið með
ákveðnum aðgerðum og annars
konar útgáfu. Bókaverslanir hafa
liðið fyrir þessa ójöfnu sölu og
þess vegna hafa þær þurft að
bregðast við. Allar selja þær ein-
hveijar hliðarvörur, s.s. ritföng
og leikföng. En bókafólk vill hafa
sínar bókaverslanir þar sem það
getur í friði og ró kynnt sér úrval-
ið, spurt bóksalann álits og feng-
ið aðra sjálfsagða þjónustu.
Það er þvi óviðunandi að versl-
anakeðjur sem ráða neysluvöru-
markaðnum hér á landi skuli nota
jafnviðkvæmar vörur og bækur
til þess að laða að kaupendur
Harmonikukennsla
Hljómborðskennsla
Foreldrar gefið börnunum
taikii’æri til aö lama á
harmoniku.
- Einkatímar -
Allir aldurshópar velkomnir.
Kennsla hefst í janúar.
Viðar H. Guðnason,
Kópavogsbraut 75, sími 554 0988.
Á TÍMUM ofurframboðs fjöl-
miðla af öllu tagi er alls ekki sjálf-
sagt að bækur séu lesnar af þorra
almennings. Þess vegna hefur
Bókasamband íslands beitt sér
fyrir auglýsingum þar sem vakin
er athygli á menningarlegu og
þjóðhagslegu gildi bókmennta.
Að Bókasambandi íslands standa
þeir sem með einum eða öðrum
hætti tengjast bókagerð og bók-
lestri á Islandi: Bókavarðafélag
íslands, Félag íslenskra bókaút-
gefenda, Félag bókagerðar-
manna, Félag íslenskra bóka- og
ritfangaverslana, Hagþenkir, Rit-
höfundasamband íslands, Samtök
gagnrýnenda og Samtök iðnaðar-
ins.
Þegar rætt er um sérstöðu ís-
lendinga og spurt hvað við höfum
fært öðrum þjóðum kemur tvennt
fyrst í hugann: fiskur og bók-
menntir. Afkomendur Ketils flat-
nefs hafa svo lengi sem þeir hafa
búið í þessu landi veitt fisk og
selt til annarra landa; jafn lengi
hafa þeir sagt og skrifað sögur
og ljóð sem hafa m.a. fleytt þeim
gegnum myrkasta skammdegið.
Segja má að af þessu tvennu hafi
þjóðin fengið andlega og líkam-
lega næringu. En við höfum ekki
eingöngu setið ein að þessum
gffægtarbrunni. Fram á þennan
dag höfum við borið gæfu til að
selja öðrum þjóðum fiskinn okkar
og með sama hætti ættum við að
geta kynnt öðrum þjóðum bók-
menntir okkar og bókagerð.
Að flytja út
bókvit
Sú var tíðin að íslenskur skáld-
skapur var dýrmæt útflutning-
svara; þau skáld sem mærðu nor-
ræna kónga voru á tímabili und-
antekningarlítið íslensk. Fyrir ljóð
fengu skáldin hollustu kónga og
dýra gripi. Það er hreint engin
firra að ætla að menning okkar
geti orðið jafngóð útflutningsvara
og hver önnur íslensk framleiðsla.
Reyndar er þegar
kominn allgildur vísir
að því sem koma
skyldi. íslenskir rit-
höfundar eru um
þessar mundir þýddir
á erlendar tungur sem
aldrei fyrr og nútíma-
íslenska er kennd við
eina 25 háskóla á
meginlandi Evrópu.
Islensk myndlist er
víða þekkt sem og ís-
lensk kvikmynda-
gerð.
Á sama tíma og
þessi gleðilegu tíðindi
berast okkur erlendis
frá er ástæða til að hyggja alvar-
lega að íslenskri bókmenningu.
Það er alls ekki sjálfsagt að ungt
fólk velji sér bækur sem afþrey-
ingarefni eins og áður var.
Óþarfi ætti að vera að nefna
nýja og skrautlegri möguleika
eins og tölvur, myndbönd og
fjölda útvarps- og sjónvarpsrása
sem keppa um tíma fólks. Ekki
er úr vegi að rifja upp nokkur
ártöl í þessu samhengi. Árið 1981
var PC-tölvan sett á markað, árið
1983 fékk „Gamla gufan“ sam-
keppni þegar Rás 2 hóf útsend-
ingar og árið 1986 hófst starfsemi
Stöðvar 2. Enginn ætti að efast
um að jafn byltingarkenndur ára-
tugur og sá níundi skilji eftir sig
spor í menningu þjóðar. Enda er
það svo að ólæsi er að ryðja sér
til rúms hér á landi sem og víðar
í vestrænum löndum. Kennarar
kvarta undan því að æ meira beri
á því að nemendur, sem að vísu
kunna að Iesa stutta texta, eigi
erfiðara með að fá heildarmynd
af einföldum texta; þeim er vandi
á höndum þegar þeir eru beðnir
um að draga út meginmerkingu
í stuttu lesmáli. Sumt ungt fólk
ber sig þunglega ef það er beðið
um að opna bók og finna þar
upplýsingar; t.d. getur símaskráin
reynst mörgum mikið torf.
Bókasamband ís-
lands telur brýnt að
draga athygli sem
flestra í þjóðfélaginu
að þessari nýju og
óheillavænlegu þró-
un. í auglýsingum
sem birtast þessa
dagana ávarpar
Bókasambandið þing-
menn, foreldra, bóka-
fólk, sjónvarpsstjóra,
ritstjóra og stjórn-
endur útvarpsstöðva
og hvetur þessa aðila
til þess að gefa bók-
inni gaum og nýta sér
hana. Það borgar sig
einfaldlega.
Bækur fyrir börn
Enginn heldur því fram að þeim
breytingum sem eiga sér stacF í
þjóðfélaginu sé vísvitandi beint
gegn bókum. Skemmtiiðnaðurinn
heldur ekki fram sinni þjónustu
til höfuðs bókum. Sem betur fer
skilja flestir mikilvægi bóklestrar
og fáir eru svo fráhverfir bókum
að þeir stilli ekki upp nokkrum í
stofuhillunum. En efni bókanna
smitast því miður ekki út milli
spjaldanna með þráðlausu sam-
bandi. Lestur er athöfn sem tekur
tíma og kostar ákveðna fyrirhöfn.
Lestur krefst þjálfunar og einbeit-
ingar. En hvernig á að glæða
áhuga ungs fólks á bókum? Svar-
ið við þeirri spurningu er: Með
því að lesa fyrir þau sem allra
fyrst. Því fyrr sem bækur eru
hafðar fyrir börnum því líklegra
er að þau muni lesa sér til ánægju
og skilnings síðar. Hér er komið
að ákveðnu kjarnaatriði sem
hljómar svo: Foreldrar, lesið
kvöldsögur fyrir börnin ykkar!
Fimmtán mínútna lestur eykur
lestraráhuga barnsins og elur af
sér hæfileikaríkari einstakling
sem er verðmætari sjálfum sér
og þjóðfélaginu en ella.
Þjóðhagslegt
gildi bóka
Ingi Bogi
Bogason
Á íslandi eru bækur mikilvæg-
ur hluti upplýsingaiðnaðarins.
Innan Rithöfundasambands ís-
lands og Hagþenkis eru mörg
hundruð höfundar sem stunda rit-
un fagurbókmennta og fræðirita.
Á bókasöfnum landsins vinna
mörg hundruð manns við að að-
stoða fólk við að sækja sér upplýs-
ingar og afþreyingu.
Mikill fjöldi stundar ritstörf við
Ú'ölmiðla landsins: dagblöð, út-
varp, sjónvarp, tímarit og fagrit.
Damkur dmember með íilemku ívafi
Verð kr. 2.890*
pr. mann um helgar
Verð kr. 2.590*^B
pr. mann virka dag?
* Innifalið í verði:
Jólahlaðborð. rúluferðir.
lifandi tónlist
o.m.fl. §
()vk»i|!iianlt>v kvöldttund!
Skíðaskálinn í Hveradölum
— TTkdar fólk. (fjöllunum
neysluvöru. Þarna eru bækur
seldar með lítilli álagningu, jafn-
vel undir framleiðsluverði og upp-
lýsingar um vöruna takmarkaðar.
Með þessu er bókamarkaðurinn
settur úr skorðum á viðkvæmasta
tíma. Stórmarkaðirnir gera skyn-
diáhlaup og velja úr örfáa titla
og ráða því þar með hvaða bækur
seljast. Síðan er viðskiptavininum
meinað að fá vöru sinni skipt;
hann verður að fara til bóksalans
til þess. Framhaldið er augljóst.
Bóksalinn tekur nauðugur við
bókinni fullu verði og býður við-
skiptavininum að taka skiptibók
eða aðra vöru. Með þessum hætti
eru viðkomandi stórmarkaðir að
láta önnur fyrirtæki greiða niður
útsölubækurnar og annast fyrir
sig sjálfsagða þjónustu. Þetta
geta varla talist sómasamlegir
viðskiptahættir.
Bækur og fjölmiðlar
eiga samleið
í daglegri umræðu er oft
minnst á ábyrgð fjölmiðla. Fjöl-
miðlar gegna margs konar hlut-
verki: þeirra er að upplýsa, fræða
og skemmta. Fjölmiðlar móta
einnig skoðanir okkar, bæði vilj-
andi og óviljandi, með því að halda
sumu á lofti en láta lítið um ann-
að. Það er álit stjórnar Bókasam-
bands íslands að fjölmiðlar
myndu ekki einungis gera íslensk-
um bókmenntum mikið gagn með
því að gera þeim hærra undir
höfði heldur og einnig sjálfum
sér. Bækur og fjölmiðlar geta og
eiga að hafa gagn hvert af öðru.
Bókasamband íslands hvetur
fjölmiðla til þess að nýta sér bæk-
ur mun meira en þeir gera. Flest-
ir fjölmiðlar (blöð, útvarp og sjón-
varp) leggja metnað sinn í að
fjalla um bækur, a.m.k. fyrir jól-
in. Þetta er mikilvægt og ber að
gleðjast yfir. Samt sem áður hafa
fjölmiðlar tækifæri til að gera enn
betur. Of mikið ber á því að bóka-
umfjöllun sé ekki nógu almenn
og breið. Þetta á bæði við um
prentmiðla og ljósvakamiðla.
Sjónvarpsstöðvar hér á landi
keppast við að bjóða áhorfendum
upp á sem ríkulegast úrval er-
lendra þáttaraða en virðast ger-
samlega láta lönd og leið þá
möguleika sem þeim bjóðast til
að skapa sér sérstöðu. Á meðan
Mjólkursamsalan gerir íslensku
að okkar máli og olíustöðvarnar
keppast um að tengja sig skóg-
rækt og landgræðslu láta sjón-
varpsstöðvarnar fram hjá sér fara
tækifærið til að tengja sig up-
plögðu þjóðþrifamáli með svipuð-
um hætti: íslenskum bókmenntum
og bókagerð. Bókasamband ís-
lands býður hér með þeirri sjón-
varpsstöð sem hefur áhuga á að
halda íslenskum bókum og bóka-
gerð sérstaklega á lofti til sam-
starfs.
í stuttu máli
Bókasamband íslands vill koma
þeim skilaboðum á framfæri að
ritstörf, bókaútgáfa og prentun
skapa bæði efnisleg og andleg
verðmæti sem mega ekki rýrna.
íslensk bókmenning hefur í ald-
anna rás verið kjölfesta Jiessa
samfélags. Án hennar væri Island
ekkert annað en sú veiðistöð sem
Ketill flatnefur sagðist aldrei
myndu fara til á gamals aldri.
Án hennar værum við eins og
hver önnur kvartmilljón manns
hvar sem er í heiminum.
Á umbrotatímum í fjölmiðlun
og tækni þurfum við því að bregð-
ast við þeim breytingum sem vofa
yfir og hafa áhrif á þær. Við verð-
um að vita hvernig við viljum sjá
þjóðfélagið okkar eftir 10 ár eða
50 ár. Verður þjóðin bókalaus eða
mun hún þvert á móti njóta efna-
hagslegra og menningarlegra
gæða einmitt vegna rótgróinnar
bókmenningar?
Höfundur er formaður Jiókasnm-
bands Islands og vinnur hjá Sam-
tökum iðnaðarins.