Morgunblaðið - 21.01.1996, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Þeir sem undirbúa
sig undir náttúru-
hamfarir eru líklegri
til að lifa þær af.
En hvemig skyldi
almenningur standa
að vígi? Veit fólk
hvemig bregðast
á við? Hildur
Fríðriksdóttir
komst að því að Al-
mannavamir hafa
ekki upplýst íbúa á
höfuðborgarsvæðinu
markvisst um við-
brögð við náttúm-
hamfömm þrátt fyrir
að menn geri sér
grein fyrir að vem-
legra áhrifa geti gætt
þarvegnajarð-
skjálfta og eldgosa.
NÁNAST hvergi í heim-
inum má búast við
eins margbreytiieg-
um náttúrúhamför-
um og hér á landi.
íslendingar geta
búist við að lenda í jarðskjálftum,
eldgosi, jökulhlaupi, sjávarflóðum,
ofsaveðri og/eða snjóflóðum allt eft-
ir búsetu. En er landinn eins vel
undirbúinn og vænta má? Líkur má
leiða að því að almannavarnanefnd-
ir, björgunarsveitir, hjúkrunarfólk
eða í einu máli „kerfið" sé nokkuð
vel í stakk búið en hinn almenni
borgari er ekki vel með á nótunum.
Tveir norskir sérfræðingar í
áfallahjálp sem staddir voru hér á
landi nýlega bentu á að einn milljarð-
ur manna hefði lent í náttúruham-
förum. „Maður getur velt fyrir sér
hvað eru náttúruhamfarir og hvar
sá þáttur að vernda fólk hafi brugð-
ist,“ sögðu þeir. Þeir lögðu áherslu
á að þeir sem væru meðvitaðir um
hættur og vissu hvemig bregðast
ætti við hverju sinni hefðu mun
meiri möguleika á að komast
óskaddaðir úr hamförum bæði á sál
og líkama en hinir óviðbúnu.
Hvað með það?
Það hefur ekki verið sterka hlið
íslendinga að undirbúa sig fyrir það
sem kemur „einhvern tímann". Sér-
fræðingar sem rætt var við bentu
einnig á að ákveðin vörn manns-
sálarinnar fælist í því að ræða ekki
óhugnanlega atburði. Flestir koma
með þau rök að værum við alltaf
að hugsa um hætturnar myndum
við ekki búa hér á landi. Á það má
þó benda að geysilegur munur er á
áð hugleiða van'dlega einu sinni með
MEGINÞÆTTIR NÁTTÚRUFARSLEGRAR HÆTTU í LANDNÝTINGU
Snjóflóð, aur-
og bergskriður
Helstu svæði snjóflóða,
aur- og bergskriðna
mörk
Rísandi strönd,
mörk óviss
Flóð og sjávar-
stöðubreytingar
Helstu flóða- og
jökulhlaupasvæði
Eldvirkni
Eldsuppkomusvæði
Áhrifa getur gætt langt
út fyrir upptakasvæðin
<5 ■ V \ \
W ' \ .
- w
S}
Jarðskjálftar
Svæði þar sem vænta má
öflugra áhrifa jarðskjálfta
Svæði þar sem vænta má
vægari áhrifa jarðskjálfta
Uppdráttur þessi er byggður á sögulegum gögnum. Jarðskjálftahættusvæði
jaðra við Reykjavík og Akureyri og falla þeir staðir því undir óvissu nákvæmn-
innar í þessum fræðum. Utan skyggðu svæðanna eru ekki til heimildir um skaða
af völdum jarðskjálfta, þó þar með sé ekki hægt að kalla þau hættulaus að
þessu leyti.
fjölskyldu sinni - eða því fólki sem
maður ber ábyrgð á - hvernig bregð-
ast á við náttúruvá eða að velta sér
daglega upp úr að „stóri skjálftinn"
eða aðrar hættur séu væntanlegar.
Hverri fjölskyldu ætti að vera
eðlilegt að kynna sér hvaða náttúru-
hamförum búast megi við í hennar
byggðarlagi. Nauðsynlegt er að
benda börnum á hvað burðarveggur
er og hvar þeir eru í húsum. Að eiga
tiltækt vasaljós með rafhlöðum. Ut-
skýra að taka eigi sundtök í snjóflóð-
um, að ekki megi hlaupa út úr húsi
þurfí að fara upp eða niður stiga
þegar jarðskjálfti ríður yfir og aldrei
megi taka lyftu í jarðskjálfta. Fólk
þarf að hafa í huga að velja svefn-
stað undir burðarvegg en ekki hlöðn-
um vegg. Gæta þarf þess að hil-
lusamstæða eða aðrir þungir hlutir
geti ekki hrunið ofan á rúm. Ef
hætta er á snjóflóði á ekki að dvelja
í kjöllurum húsa nema þeir séu alveg
niðurgrafnir og með steypta loft-
plötu o.s.frv.
Einn þeirra sem hefur undirbúið
fjölskyldu sína er Hafþór Jónsson
aðalfulltrúi hjá Almannavörnum rík-
isins, enda kveðst hann ekki verða
heima hjá sér ef náttúruhamfarir eru
fyrirsjáanlegar. En hvemig skyldu
fjölskyldur björgunarsveitarmanna,
lögreglu, hjúkrunar- og fjölmiðla-
fólks vera undirbúnar?
Átak gert fyrir 20 árum
Fyrir nær tveimur áratugum kom
út skýrsla Almannavarnaráðs þar
sem vakin var rækileg athygli á
þeirri hættu sem vofir yfir Suður-
landi. 1 kjölfar hennar var gerður
ýmis viðbúnaður varðandi bygginga-
reglugerðir. Einnig eru til neyðar-
Lögun
húss skipt-
ir máli
LÖGUN mannvirkis hefur
mikið að segja varðandi
mótstöðu þess gagnvart
jarðskjálftaálagi. Það eru
hin kassalöguðu, sam-
hverfu hús sem standast
jarðskjálfta best. Því meiri
sem ósamfellan er í arki-
tektúr, eða lögun hússins,
því meira veikir það mót-
stöðu þess. Þetta á við
ósamfellur í öllum flötum
húsa; lóðrétt, lárétt og til
allra hliða. Mismunandi
byggingarstíll og bygg-
ingarefni hafa mismun-
andi massa o g stífni og
sveiflast því á mismunandi
hátt. Hver samfelldur
byggingarhluti hefur til-
hneigingu til þess að
sveiflast á sinn hátt og
samskeyti þessara mis-
munandi byggingahluta
eru veikir punktar í mann-
virkinu.
(Handbók Landsbjargar
um rústabjörgun).
áætlanir fyrir allar byggðir á þessu
svæði. Æfingar hafa verið haldnar,
brýr styrktar og nýrri brýr sérhann-
aðar.
Sömuleiðis gerði Landsvirkjun
ýmislegt varðandi hönnunarforsend-
ur virkjana og línulagnir frá virkjun-
um til höfuðborgarsvæðisins. í kjöl-
far umræðu um Suðurlandsskjálfta
1978 var lögð svokölluð ofanbyggð-
arlína sem kemur niður í Hvalfjörð
til að forða því að allar línur liggi
um Suðurland eins og áður hafði
verið. Lögnum í stöðvar-
húsum virkjana var breytt
þannig að þær eru ekki
eins viðkvæmar fyrir álagi
af völdum jarðskjálfta.
Að sögn Hafþórs Jóns-
sonar hefur bæklingum
verið ítrekað dreift til almennings í
Ámes- og Rangárvallasýslum og á
Húsavík. Hann bendir á að því mið-
ur lendi stór hluti bæklinga fljótlega
í ruslafötum. Einnig segir hann að
Almannavarnir hafi dreift mynd-
bandinu Vörn gegn vá til skóla á
öllum snjóflóðasvæðum og á helstu
jarðskjálftasvæðum.
Hvað með höfuð-
borgarsvæðið?
Þéttbýlissvæðið við Faxaflóa, þar
sem þorri landsmanna býr, hefur
kannski verið hvað helst afskipt
varðandi markvissar upplýsingar til
einstaklinga. Að sögn Páls Imslands
jarðfræðings, sem hefur í mörg ár
unnið að rannsóknum á náttúruvá
af ýmsum toga, má fólk á þessu
svæði eiga von á flóðum við strönd-
ina, sem fylgja hárri sjávarstöðu og
sterku landveðri. „Einnig má nefna
jarðskjálfta sem eiga upptök sín i
nágrenni svæðisins frekar en á
svæðinu sjálfu. Þá eru eldfjöll í ná-
grenninu sem geta haft áhrif,
kannski fyrst og fremst með gjósku-
falli. Það er kannski ekki hættulegt
en getur haft truflandi áhrif á um-
ferð og hreinleika loftsins. Sums
staðar má eiga von á hraunrennsli,
sem gæti skemmt lagnir
svo dæmi séu tekin.“
Páll segir að fræðsla
og upplýsingaflæði sé
innan faghópa eða kerf-
isins sjálfs en almenning-
ur hafi óneitanlega orðið
útundan. Hann bendir á að Al-
mannavarnir séu ekki gamalt fyrir-
brigði og uppbygging þess hafi verið
í samræmi við þá fjármuni sem í þær
hafi verið veittar. „Varnarkerfin
hafa ekki endanlega verið byggð upp
og sá þáttur að uppfræða almenning
er alveg eftir,“ sagði hann.
„I sjálfu sér hefur ekki verið unn-
ið mikið í því enn sem komið er að
kynna sérstaklega viðbrögð gegn
jarðskjálfta á höfuðborgarsvæðinu
vegna.þess að Reykjavík hel'ur ekki
verið talin sérstakt áhættusvæði fyrr
en á allra síðustu árum,“ sagði Haf-
þór Jónsson. Hann segir að aftur á
móti hafi farið fram æfing árið 1990
með almannavarnanefndum á
Reykjanesi og höfuðborgarsvæðinu.
Þeir sem eru
undirbúnir
hafa meiri
möguleika