Morgunblaðið - 17.02.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 1996 29
JÓHANNA K.
MAGNÚSDÓTTIR
+Jóhanna Magn-
úsdóttir fæddist
á Stöðvarfirði 15.
mars 1904. Hún
andaðist á hjúkrun-
arheimilinu Huldu-
hlíð á Eskifirði 8.
febrúar síðastlið-
inn. Foreldrar
hennar voru hjónin
María Sigurðar-
dóttir frá Djúpa-
vogi (f. 19.11.18 76,
d. 1.1. 1954) og
Magnús Guðmunds-
son bóndi i Hafnar-
nesi við Fáskrúðs-
fjörð (f. 16.9. 1868, d. 21.4.
1912). Alsystkini Jóhönnu voru
fimm. Tveir bræður hennar dóu
ungir. Systur hennar eru: Mar-
grét verkakona á Akureyri (f.
14.9. 1899, d. 27.9. 1989), gift
Ingólfi Árnasyni (f. 1.3. 1904,
d. 21.12. 1995); Sigurlaug versl-
unarmaður í Reykjavík (f. 1.11.
1908) gift Kristjáni Stefánssyni
(f. 1.9. 1908, d. 28.8. 1963);
Björg Andrea (f. 22.10. 1910),
gift Jens Lúðvíkssyni útgerðar-
manni á Fáskrúðsfirði (f. 29.9.
1910, d. 24.3.1969). Hálfsystkini
Jóhönnu sammæðra voru: Þóra
Kristjana Sigurðardóttir (f. 8.2.
1913, d. 30.6. 1991), gift Júlíusi
Kemp skipstjóra í Reykjavík (f.
5.2. 1913, d. 19.2. 1969). Jón
Ragnar Steinsson vélsljóri í
Reykjavík (f. 22.5.1919, d. 7.12.
1974).
Jóhanna giftist 29.5. 1926
Guðmundi Stefánssyni vélstjóra
frá Borgum í Eskifjarðarkálki
(f. 2.4. 1895, d. 15.6. 1976). For-
eldrar hans voru
Stefán Guðmunds-
son frá Borgum (f.
13.2. 1864, d. 13.3.
1945) og fyrri kona
hans Vilborg Guð-
mundsdóttir frá
Seldal í Norðfirði (f.
1.11. 1863, d. 17.8.
1899). Börn Jó-
hönnu og Guðmund-
ar eru: 1) Stefán
Viðar sjómaður á
Eskifirði (f. 9.6.
1927, d. 30.4. 1979,
ókv. og bl.). 2) Anna
María (f. 22.3.1929),
gift Pétri Kristjánssyni starfs-
manni hjá ÚA á Akureyri (f.
1.10. 1929). Þau eiga sex börn.
3) Sæbjöm Reynir starfsmaður
ísal (f. 27.10. 1930), kvæntur
Þórdísi Björnsdóttur (f. 9.12.
1933). Búa í Hafnarfirði, eiga
tvo syni og eina fósturdóttur.
4) Guðmundur Kristinn trésmið-
ur og kennari á Eskifirði (f.
21.9. 1933), kvæntur Nönnu
Bjarnadóttur (f. 2.9. 1938). Þau
eiga fjögur börn. 5) Bára (f.
3.9. 1936) gift Óla Fossberg
verkamanni á Eskifirði (f. 13.5.
1936). Þau eiga tiu börn. Auk
sinna baraa ólu Jóhanna og
Guðmundur upp dóttur Báru,
Jóhönnu Mariu Káradóttur (f.
16.9. 1953). Hún er gift Jónasi
Margeir Vilhelmssyni rann-
sóknarlögreglumanni á Eski-
firði (f. 21.7. 1954). Þau eiga
þrjá syni.
Útför Jóhönnu fer fram frá
Eskifjarðarkirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 14.
VORIÐ sem ég fæddist réðst til for-
eldra minna vinnukona 17 ára stúlka
sunnan af Fáskrúðsfirði: Jóhanna
Magnúsdóttir, alltaf kölluð Jóa með-
al vina og vandamanna. Hún og
pabbi voru systkinabörn: María móð-
ir hennar alsystir Jóhanns Sigurðs-
sonar föður afa míns. Faðir Jóu
Magnús Guðmundsson frá Hafnar-
nesi í Fáskrúðsfírði var þá dáinn
fyrir allmörgum árum.
Jóa kom í vistina í maí og var
hjá okkur í tvö ár. Mæddi því mest
á henni næst móður minni að ann-
ast mig fyrsta skeiðið og var ekki á
færi aukvisa að sögn, því krakkinn
hafði ekki sofíð væran blund fyrstu
ellefu mánuðina og hefði lengi eftir
það eflaust verið talinn ofvirkur
hefðu menn kunnað skil á svo
menntuðu orði í minni sveit. Jóa var
að eðlisfari ákaflega góðlynd: jafn-
aðarlega hláturmild, ræðin og hress
í bragði, bugaðist ekki í andstreymi
en bar harm sinn með hljóðri reisn.
Þegar ég innti hana fyrir nokkrum
árum fregna af frækilegu vökulagi
mínu í frumbernsku og fleiri frægð-
arstrikum hafði hún fá orð um það,
hefur annaðhvort verið búin að
gleyma því eða sem líklegra er ekki
talið þvílíka smámuni umtalsverða,
enda staðið í barnaþvargi hálfa öld
og orðin ýmsu vön.
Jóa giftist liðlega tvítug Gúð-
mundi Stefánssyni vélstjóra. Hann
var frá Borgum, smá býli skammt
innan við Eskifjarðarkaupstað, en
hafði að nokkru alist upp á prests-
setrinu Hólmum þar sem faðir hans
var í vinnumennsku. Jóa og Mundi
hófu búskap á loftinu hjá okkur í
Skálholti 1925 og bjuggu þar til
vors 1927.
Guðmundur Stefánsson var ein-
hver mesti geðprýðismaður sem
hægt er að hugsa sér. Þau áttu því
sannlega skap saman hjónin. Á
mannamótum var hann hrókur alls
fagnaðar, dansaði eins og herforingi
á böllum og stjómaði gömlu dönsun-
um af skörungsskap fram á efstu
ár svo eldri kynslóðin komst ekki
upp með að gleyma þeim né yngra
fólkið undan að læra þá meðan hans
naut við.
Mundi tók ungur að stunda sjó,
var bæði háseti og formaður á mörg-
um gömlu vélbátanna en lengst vél-
stjóri. Hann var einn þessara snjöllu
vélamanna af gamla skólanum sem
lærðu allt af sjálfum sér eða höfðu
þetta í puttunum, gátu látið hvem
rokk snúast, gældu við hann eins
og húsköttinn og hmkku upp af
fastasvefni ef annarlegur tónn lædd-
ist inn í vélarmalið. Hann var fjölda
ára vélstjóri hjá föður mínum á
ýmsum bátum smáum og stórum,
hefur líklega verið lengur í skiprúmi
með honum en nokkur maður annar.
Guðmundur var ástríðufullur
veiðimaður, haldinn þessari fmm-
stæðu náttúm sem fer eins og raf-
lost um hveija taug sumra manna
svo hárin rísa á höfði þeim og neist-
ar hrökkva af skeggbroddunum ef
þeir koma í námunda við eitthvað
kvikt. Á sjó hafði hann byssuna fyr-
ir ofan sig í kojunni og skotin til
höfða svo púðrið vöknaði ekki. Ég
fór einu sinni með honum á hnísu-
skyttirí út fyrir Hornafjarðarós á
skipsjullunni þegar ég var strákur.
Við rörum út á móts við Skerið og
vorum fyrr en varði í miðri vöðu:
hnísur óðu allt í kringum okkur. í
fyrstu var sem veiðihugurinn bæri
Munda ofurliði og hann gæti ekki
haldið byssunni í sigti fyrir tauga-
titringi. Þegar hann ætlaði að hleypa
af heyrðist blástur hinumegin við
bátinn. Þá hætti hann við, snerist á
hæli leiftursnöggt og miðaði en
ákvað á síðasta sekúndubroti að
brenna frekar á aðra sem var að
velta sér rétt undir bakborðskinn-
ungnum. En árans vandræði: hún
var þá svo nærri að hann hefði orð-
ið að skjóta í gegnum bátinn til að
hæfa hana á réttum stað og réttri
stund. Þegar þannig hafði gengið
um hríð lét hann vopnið síga, horfði
með djúpri fyrirlitningu á hvalagerið
eins og honum kæmi það ekkert við,
skyrpti því næst út fyrir borðstokk-
inn líktog hann væri að reka frá sér
illan anda. Svo lyfti hann byssunni
rólega upp að vanganum og skaut
þá sem næst kom upp rétt framan-
við uggann um leið og hún pústaði,
síðan hveija af annarri og flutu allar
eins og korkur meðan við vorum að
róa að þeim. „Þær geta gert mann
vitlausan þegar þær blása svona allt
í kring,“ sagði hann afsakandi. Ég
rengdi hann ekki: það mátti greini-
lega engu muna!
Jóa og Mundi reistu sér steinhús
inn og upp af kirkjunni og kölluðu
Bjarg. Þau fluttu inn í ársbyrjun
1929 og bjuggu þar allan sinn bú-
skap upp frá því. Þegar við fórum
að aftansöng á aðfangadagskvöld
jóla komum við oft til þeirra að lok-
inni messu og þágum góðgjörðir.
Þess vegna er heimili þeirra í endur-
minningunni tengt klukknahljómi,
kertaljósum, rósabollum með ijúk-
andi súkkulaði, brauðfötum fullum
af gyðingakökum, þykkum randal-
ínssneiðum og bústnum hálfmánum
með sveskjusultu.
Þau eignuðust fímm börn, ólu að
auki upp eitt bamabama sinna, og
niðjafjöldann fæ ég ekki tölu á kom-
ið. Samt höfðu þau alltaf afgangs
umhyggju fyrir fjarskyldari ættingj-
um og vinum, já vandalausum líka
mikil ósköp, því mannslundin eykst
eftir því sem af er tekið.
En árin slíta öllum og ekki eru
þau miskunnsömust við þá sem aldr-
ei kunnu að hlífa sér. Jóa tók að
fínna til í hnjánum og komst að lok-
um ekki fetið þrautalaust. Við aukn-
ar kyrrsetur fengu pundin færi á
henni og sívaxandi þyngd gerði
henni æ erfíðara um gang: grimmi-
legur vítahringur sem fáum tekst
að bijótast útúr. Þó vann hún sín
verk í hjólastólnum sem ekkert væri
og hélt öllu í góðu horfi á heimilinu.
Maturinn stóð á borðum þegar
Mundi kom heim í hádeginu, engin
hætta á öðru - og á kvöldin sátu
þau í stofunni og horfðu á sjónvarp-
ið saman uns tími var kominn til
að fara í háttinn. Þartil einn dag
að gestur kvaddi dyra og hvíslaði
að Munda hæversklega en ákveðið
að nóg væri starfað, og hvað stoð-
aði þá að mögla?
Það voru sár viðbrigði að eiga
ekki von á honum framar upp
Kirkjustíginn þegar litið var út um
eldhúsgluggann um hádegisbil,
þurfa að horfa á stólinn hans auðan
framan við sjónvarpið og hafa engan
til að taka í höndina á eða tala við
í hálfum hljóðum þegar komið var
undir sæng á síðkvöldum. En þannig
er lífíð, og það sem verður að vera
viljugur skal hver bera.
Þegar ég kom til Jóu í fyrsta sinn
eftir fráfall Munda sátum við að
vanda við eldhúsborðið, horfðum
öðru hveiju niðreftir götunni eða út
á fjörðinn og ræddum saman glað-
lega um heima og geima. Hún hafði
frétt þeir væru farnir að krukka í
hné á farlama fólki læknarnir fyrir
sunnan og hafði áhuga á málinu.
Ekki svo að skilja að henni væri
vorkunn að hjóla um eldhúsgólfið
og brölta við hækju milli herbergja
eftirleiðis sem mörg undanfarin ár.
Þó væri allur munur að losna við
verstu kvalirnar, í það minnsta í
öðru hnénu.
Ég heimsótti hana á Landsspítal-
anum að nýlokinni skurðaðgerð.
Henni leið ekki vel, gat rétt með
herkjum bölvað píslum sínum og
sagði: „Þennan andskota geri ég
aldrei aftur!“ Ég lét í ljós efasemdir
um að hún stæði við það og sagði
smáskrýtlu til að létta henni í lund.
Þá hló Jóa eins og hún væri orðin
albata en sagði reyndar það væri
deyfilyfjunum einum að þakka - án
þeirra gæti hún ekki svo mikið sem
brosað, aðeins grett sig.
Þrátt fyrir það var spítalalyktin
varla rokin úr vitum henni þegar
hún bað læknana að losa sig við
steinahröngl sem hijáði hana inn-
vortis. Þegar við sátum næst við
eldhúsborðið heima hjá henni var
þetta orðið allt annað líf: þrautirnar
horfnar úr öðru hnénu og steinasafn-
ið eins og hveijir aðrir náttúrugripir
sem hægt var að skoða sér til
skemmtunar.
En reynslutími hennar var ekki á
enda. í lok apríl 1979 var eskfirskur
bátur á heimleið að endaðri vetrar-
vertíð og fórst í fjarðarálunum rétt
innan við Vattarnestanga. Frétt um
slysið barst nær samstundis í land
og skip fóru óðar á vettvang. Þegar
einn leitarbátanna var á siglingu
skammt utan við land í illskusjó lyfti
stóraldan þungum manni á örmum
sér upp að borðstokknum þar sem
sterkar hendur biðu líktog kallaðar
til að taka á móti honum. Þar var
Stefán Viðar Guðmundsson kominn
af hafi í hinsta sinn. Til skipsfélaga
hans hefur aldrei spurst. Stefán var
elstur barna þeirra Jóu og Munda.
Ég var af hendingu staddur á Eski-
fírði þegar þessa harma bar að hönd-
um og fór vitanlega heim til Jóu
þótt sporin upp Tunguna væru þung
í þetta sinn. Við sátum við eldhús-
gluggann eins og svo margoft áður,
en fátt var nú talað og ekki litið út
á fjörðinn. Sagt er að tíminn græði
öll sár, en það er ekki satt. Aftur á
móti eru sumir af svo góðu efni
gerðir að þeir bogna aldrei, eru
stærstir þegar mest á reynir og hafa
fæst orð um það sem dýpstum sárs-
auka veldur.
Þegar frá leið og Jóa gat á ný
farið að íhuga sín mál á löngum
setum í stólnum sínum komst hún
að þeirri hárréttu niðurstöðu að
álappalegt væri að koma róandi
tveim hækjum að strönd eilífðar-
landsins hvort sem endaspölurinn
yrði lengri eða skemmri. Hún afréð
að Ieggjast undir hnífínn hjá þeim
fyrir sunnan einu sinni enn og leyfa
þeim að spreyta sig á hinu hnénu.
Átti ég ekki kollgátuna?
Við hittumst vorið 1983 í veislu-
fagnaði sem bæjarstjórnin bauð til
á 100 ára afmæli skólans. Hún var
þar mætt með lið sitt og lék við
hvem sinn fíngur: formóðir fleiri
nemenda skólans en flestar konur
aðrar ef ekki allar. Hnén væm
reyndar ræflar enn og yrðu víst ekki
til stórræða úr þessu, sagði hún, en
kvalimar þó að mestu horfnar. Um
haustið ákvað hún upp á sitt ein-
dæmi að fara á elliheimilið. Það kom
mörgum í opna skjöldu en er ofur
skiljanlegt þegar að er gáð, því að-
eins eitt er þeim óbærilegt sem ævi-
langt hafa borið annarra byrðar: að
verða sínum nánustu til þyngsla í
ellinni þótt boðnir og búnir séu að
gjalda fósturlaunin að verðleikum.
Eins og vænta mátti kom á dag-
inn að_ hún hafði metið stöðu sína
rétt. Árin lögðust á herðar henni
með auknum þunga og hin síðustu
urðu henni vemlega örðug á ýmsa
lund. Líkaminn var slitinn og
óminnisnornir gerðust með ári
hveiju aðgangsharðari. Hún tók það
nærri sér uns henni lagðist sú líkn
með þraut að gera sér ekki lengur
grein fyrir minnistapinu. Þá leið
henni betur. Ég heimsótti hana í
hvert sinn sem ég kom til Eskifjarð-
ar og var bæði glaður og eilítið stoltr
ur yfir að hún þekkti mig alltaf,
jafnvel eftir að farið var að vefjast
fyrir henni að bera kennsl á þá sem
nákomnari voru og nær bjuggu.
Þartil í hittiðfyrra að við brostum
bæði dálítið vandræðaleg eftir að
hafa heilsast, því nú var augljóslega
nánari skýringa þörf. „Þetta er
Bragi," sagði ég. „Nei, er þetta hann
Bragi?“ sagði hún. „Mikið hefurðu
breyst - og hvað þú ert orðinn stór!“
Ég hafði sterklega á tilfinningunni
að í huganum væri hún að bera mig
saman við vökuþolinn strák á fyrsta
ári sem hún gekk með í fanginu
margar nætur endur fyrir löngu og
reyndi að róa. Eftir að við höfðum
hjalað saman um stund gekk ég út
á svalir til að líta yfír Framkaupstað-
arvíkina en kom að vörmu spori inn
aftur. Þá leit hún á mig og spurði
eins og við hefðum ekki sést fyrr:
„Hver ert þú?“ Þetta urðu okkar
hinstu fundir og spurningu hennar
er ég enn að velta fyrir mér en fæ
víst seint svarað. Ég þakka að leiðar-
lokum einstaka góðvild í garð míns
fólks og tryggð sem aldrei brást.
Vandamönnum hennar sendi ég
vinarkveðju.
Einar Bragi.
Góð kona er gengin. Tengdamóð-
ir mín, Jóhanna K. Magnúsdóttir,
er horfín yfír móðuna miklu. Hún
lést á dvalarheimili aldraðra á Eski-
firði 8. febrúar síðastliðinn. Hugur-
inn reikar nú tæp fjörutíu ár aftur
1 tíinann. Þá kom ég öllum ókunn-
ugur í fyrsta skipti á heimili hennar
á Eskifirði, heitbundinn Báru,
yngstu dóttur hennar. Móttökur
Jóu, eins og hún var oftast kölluð,
voru slíkar, að kvíði sá er ég bar í
brjósti, að hitta tilvonandi tengda-
fólk mitt, hvarf eins og dögg fyrir
sólu, því hún tók mér af þvílíkum
kærleika, sem um hennar eigin son
væri að ræða. Jóa mátti muna
tímana tvenna. Á bamsaldri kynnt-
ist hún erfiði brauðstritsins. Og hún
lét ekki sitt eftir liggja, henni féll
aldrei verk úr hendi. Aldrei æðrað-
ist hún, sama hve vinnudagurinn
var langur.
Jóa var mjög félagslynd kona,
hún starfaði mikið að félagsmálum,
m.a. í kirkjufélaginu Geislanum og
var einn af stofnendum þess félags.
Einnig starfaði hún mikið í Slysa-
varnafélaginu og verkalýðsfélaginu
Árvaki.
Jóa hafði mikið yndi af tónlist.
Ég minnist þess sérstaklega, þegar
ég spilaði fyrir hana gömlu góðu
lögin á harmonikuna hve ásýnd
hennar ljómaði og alltaf söng hún
með. Hún kunni ógrynni af textum
og alls kyns vísum og var alveg
ótrúlegt hve vel hún mundi textana,
alveg fram á hin síðustu ár.
Nú er Jóa horfín á braut og ég
mun sakna hennar um ókomna
framtíð. Ég vil við leiðarlok þakka
henni fyrir allt sem hún gerði fyrir
mig og mína fjölskyldu. Betri ömmu
hefðu bömin ekki getað eignast.
Minningarnar um þig eru rrtér afar
dýrætar og ég þakka af alhug fyrir
að hafa fengið að njóta samfylgdar
við þig.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
(V. Briem.)
Blessuð sé minning Jóhönnu
Kristínar Magnúsdóttur.
Óli Fossberg.
Okkur systur langar með nokkr-
um orðum að minnast elskulegrar
ömmu okkar, Jóhönnu Kristínar
Magnúsdóttur. Við viljum þakka
allar góðu stundimar sem við áttum
með henni á Bjargi og síðan á dval-
arheimili aldraðra á Eskifirði. Okkur
er það sérstaklega ljúft að minnast
þeirra stunda, þegar við fengum að
sofa heima hjá ömmu og komast
úr atinu heima í kyrrðina hjá henni
og afa. Og þegar við vöknuðum á
morgnana fengum við oftast nýbak-
aða jólaköku og mjólk og ekki má
gleyma góðu pönnukökunum henn-
ar sem við fengum svo oft.
Amma átti í mörg ár við heilsu-
leysi að stríða, en þrátt fyrir það
var hún alltaf jafn létt í lund og
kom okkur alltaf í gott skap, ekki
síst ef eitthvað bjátaði á. Ámma
hafði alveg einstakt lag á því að
kæta alla sem í kringum hana voru.
Og gaman þótti henni, þegar við
fórum með hana í bíltúr og fengum
okkur ís.
Við leiðarlok hrannast minning-
arnar upp og það er svo ótal margs
að minnast sem við munum aldrei
geta þakkað henni til fulls.
Elsku amma, við kveðjum þig
með söknuði og biðjum algóðan guð
að geyma þig í nýjum heimkynnum.
Hvíl þú í friði.
Kallið er komið,
komin er nú stundin,
vinaskilnaðar viðkvæm stund.
Vinimir kveðja
vininn sinn látna,
er sefur hér hinn síðsta blund.
Margs er að minnast,.
margt er hér að þakka.
Guði sé lof fyrir liðna tíð.
Margs er að minnast,
marp er að sakna.
Guð þerri tregatárin stríð.
(V. Briem.)
Jóhanna, Matthildur, Harpa,
Hulda, Þórey, Erla og Alda.
Elsku langamma okkar á Elló er
dáin og nú er hún komin til guðs.
Nú vitum við að henni líður vel og
verður ekki meira lasin. Við vitum
líka að langafí hefur tekið á móti
henni og nú eru þau saman. Elsku
langamma, við söknum þín mjög
mikið. Nú getum við aldrei komið
til þín í heimsókn í Hulduhlíð, en
einhvem tímann munum við hitta
þig aftur. Minning þín lifír í huga
okkar.
Hin langa þraut er liðin,
nú loksins hlauztu friðinn
og allt er orðið hljótt,
nú sæll er sigur unninn
og sólin björt upp runnin,
á'bak við dimma dauðans nótt.
(V. Briem.)
Hilmar, Símon, Sonja,
Steingrímur, Bára og Jens.