Morgunblaðið - 25.02.1996, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
GUÐMUNDUR Sighvatsson segist oft hafa velt því fyrir sér hvort úrræðaleysi í
skólamálum sé ekki dýrara þegar upp er staðið en mörg úrræði.
Sviorúm skortir
i skoakerf o
Höfuðvandamál íslenska grunnskólakerfísins og rótin að því sem
skilgreint hefur verið agavandamál er sú, að mati Guðmundar
Sighvatssonar, skólastjóra Austurbæjarskóla, að stórum hluta
nemenda leiðist og líður illa í skólanum. í samtali við Hildi Frið-
riksdóttur segir hann að hver skóli eigi mörg úrræði en tækifæri
og skilning yfírvalda skorti til þess að nota þau. Hluti af
lausninni byggist á auknu kennslu- og fjármagni.
GUÐMUNDUR Sighvats-
son, skólastjóri Austur-
bæjarskóla, segir að full-
orðnir geti hæglega sett
sig í spor þessara nem-
enda með því að líta í eigin barm.
„Ráði þeir sig á vinnustað þar sem
þeim líður illa segja þeir upp. Ef
slíkt hvarflar að nemanda er hann
sendur til sálfræðings. Vel gefínn
nemandi, sem þarf stöðugt að bíða
eftir hinum, vinnur ekki eins og
honum er eðlilegt. Hann er löngu
búinn með verkefnið, farinn að krota
á blaðið eða gera eitthvað allt ann-
að. Hann er jafnvel að velta því
fyrir sér hvernig hann geti náð sér
niður á kerfinu. Þetta er hættuleg
þróun,“ segir Guðmundur
Hann er þó á því að ekki sé gott
að hverfa aftur til þess tíma þegar
nemendur voru flokkaðir eftir getu.
Nú er staðan þannig að þeir getu-
minni eru teknir út úr tíma en þeim
getumeiri er ekki sinnt sem skyldi.
„Þeir sem eru snöggir að vinna fá
annað sams konar verkefni og af
því að þeir eru fijótir með það fá
þeir þriðja verkefnið sem er svipað.
Nemandi er ekki spurður hvað hann
vill heldur er honum refsað fyrir að
vera duglegur. Auðvitað ætti að
vera svigrúm til að gefa honum
valkost. Ef hann svarar: „Mig lang-
ar einna helst að fara út i horn og
leggja mig“ yrði hann ekki talinn í
lagi. Á vinnumarkaði mega þeir sem
hafa lokið verki sínu fullunnu hvíla
sig. Það er allt í lagi hjá þeim full-
orðnu, en böm mega það ekki!“
Er úrræðaleysið dýrast?
„Ef sami nemandi segðist vilja
fara í smíði og ljúka við verkefni
er ekkert svigrúm til þess. Láti hann
í ljós ósk um að skreppa í tölvuver
er það jafnvel lokað eða einhver
bekkur fyllir öll plássin. Óskastaðan
væri sú að nemanda væri leyft að
fara í tölvuverið og jafnvel taka
með sér nemanda sem vinnur hægt,
ef sá væri tilbúinn að leggja aukna
heimavinnu á sig í staðinn. Þetta
er ekki hægt með núverandi fyrir-
komulagi,“ segir Guðmundur og
bætir við hugsi: „Ég hef oft velt
því fyrir mér hvort úrræðaleysið
verður ekki dýrara þegar upp er
staðið."
Hann undrast að um leið og rætt
er um lengdan viðverutíma barna
sé verið að skera niður til reksturs
skólanna. Komi það sérstaklega nið-
ur á verkmennt, öfugt við hina al-
mennu umræðu um aukið mikilvægi
verkmenntunar. „Þegar mönnum er
gert að spara taka þeir af dýrasta
þættinum. Þetta er slæm þróun, því
aukningin hefði þurft að birtast í
aukinni verkmennt."
Til að gefa gleggri mynd af mikil-
vægi verkmenntunar og varast víti
annarra segir Guðmundur frá heim-
sókn fransks sjónvarpsmanns í skól-
ann. Hugmyndin var að taka ör-
stutt skot af frönskættuðum nem-
endum, en Frakkinn varð svo heill-
aður þegar hann komst að því að
stúlkur væru í smíði, sundkennsla
færi fram innan skólans og nemend-
ur niður í sex ára lærðu heimilis-
fræði að hann dvaldist þar allan
daginn. „Frakkar eru miklir mat-
menn, en samt datt af honum andlit-
ið þegar hann sá sex ára börn baka
piparkökur og skreyta þær eins og
ekkert væri,“ segir Guðmundur.
Sjónvarpsmaðurinn, sem var um
þrítugt, sagði það vera áhyggjuefni
hans kynslóðar hversu mikið væri
lagt upp úr bóknámi í Frakklandi.
Þar væri vinnutími barna mjög lang-
ur og allt snerist um bóknám.
„Hér á landi hefur einn stærsti
kosturinn verið sa að krakkar hafa
Iært að vinna. Ég hef þá skoðun
að séu verkmenntagreinar ræktaðar
og bömum kennt að vinna skili það
sér betur í námi, því þau líta á það
eins og hveija aðra vinnu og læra
að ganga skipulega til verks.“
Vonandi tímabundið
Þegar talið berst að því til hvaða
úrræða skólamir geti gripið miðað
við núverandi ástand segir Guð-
mundur að staðan sé gríðarlega
þröng og hún þrengist með frekari
niðurskurði. „Ég vona að þetta sé
bara tímabundið ástand sem við
erum að ganga í gegnum núna, því
það er dýrt að reka skóla og það á
að vera dýrt.“
Hartn segist oft líkja skólakerfinu
við fræðibækur. Þegar þær séu
ódýrar velti hann fyrir sér ástæð-
unni. „Bók sem er vel unnin hlýtur
að vera dýr. Skólakerfí sem er ódýrt
skilar ekki því sem við væntum og
það er ekki vilji forelda. Þeir vilja
að skólarnir hafí nægilegt fé, en
ekki svo mikið að hægt sé að ausa
í aliar áttir. Okkur skólamönnum
Jiefur lærst að fara afskaplega vel
með það fé sem okkur er trúað fyr-
ir.“
— Fljóta foreldrar og skólafólk
þá sofandi að feigðarósi? Láta menn
nóg í sér heyra?
„Starfsfólk skó'.a er orðið svo
yant að fá neitun að það er kannski
ekki að ergja sig á því að fá eitt
nei-ið enn, því baráttan er erfið,“
svarar Guðmundur og útskýrir nán-
ar hvað hann á við. Hann segir að
skólum sé sífellt ætlað að taka við
fleiri nemendum sem þurfi á sér-
kennslu að halda og leggur áherslu
á að sú stefna sé rétt. Hins vegar
skilji hann ekki af hverju skólarnir
þurfi að beijast fyrir því að fá tilskil-
ið fjármagn til að geta veitt sál-
fræðiþjónustu, sérkennslu og iðju-
þjálfun, sem verður næsta baráttu-
mál. „Áuðvitað ætti að vera sjálf-
sagður hlutur að fá það sem manni
ber samkvæmt reglugerð, en al-
„Skólakerfi
sem er ódýrt
skilar ekki
því sem við
væntum og
það er ekki
vilji forelda.“
gengt er að það sem farið er fram
á sé skorið niður um helming. Þá
lendir maður í því að geta ekki upp-
fyllt þarfir einstaklinganna sem
manni ber skylda til.
Við gerðum mjög greinargóða
könnun hjá sjö ára börnum. Af 70
nemendum þyrftu 24 á talkennslu
eða aðstoð að halda ef vel ætti að
vera. Raunin er sú að við fáum 3-5
tíma á viku fyrir alla talkennslu í
skólanum. Það er ekki uppbyggilegt
fyrir 6-7 ára barn að sitja langtím-
um saman og þora ekki að opna
munninn af hættu við að verða fyr-
ir aðkasti. Það þýðir ekkert að segja
að þetta lagist, því þau þurfa aðstoð
til að laga vandann,“ segir hann og
leggur áherslu á að efla þurfi for-
varnarstarf bæði í sambandi við
sérkennslu og sálfræðiþjónustu.
Fólk er mismunandi
Austurbæjarskóli hefur verið orð-
aður við að sinna nemendum vel sem
eiga við vandamál að stríða, hvort
sem þau eru af félagslegum toga
eða öðrum. Þannig var fyrir nokkr-
um árum tekin upp sérkennsla í leik-
fimi og sundi. „Hingað kom nem-
andi sem neitaði að sækja leikfimi-
tíma og hjá mér er ekkert sem heit-
ir „af því bara“. Það er alltaf skýran-
leg ástæða fyrir hegðun nemanda.
í ljós kom að hann var ekki jafn
þroskaður líkamlega og bekkjar-
félagarnir svo við fórum í kjölfarið
að skoða betur þarfir annarra.
I framhaldi af því fór ég að skoða
sundið, því þar hlytu sömu vanda-
mál að vera til staðar. Ástæðurnar
'geta verið vatnshræðsla, holdafar
eða einelti," segir Guðmundur og
tekur fram að búningsklefar séu
þeir staðir þar sem menn þurfi að
vera mest á varðbergi gagnvart ein-
elti. „Mjög mikilvægt er að börnum
skiljist að engir tveir einstaklingar
eru eins. Þetta tel ég vera brýnasta
verkefni allra skóla að takast á við.
Það verður að byija neðst, byggja
upp samskiptin, efla þau og skilning
á því að allir eiga að hafa sín sér-
kenni.“
í Austurbæjarskóla er einnig opin
sérdeild fyrir unglinga. Þangað
sækja tíu nemendur úr 8.-10. bekkj-
um, mismarga tíma hver, og engum
þykir það tiltökumál. Hver nemandi
vinnur eftir einstaklingsnámskrá,
hefur sinn umsjónarkennara og
heimabekk, sem hann fylgir eins
mikið og hægt er. Skólinn hefur
tekið við unglingum úr öllum borg-
arhverfum sem hafa ekki náð að
aðlagast innan sinna skóia. „Það er
gríðarlega mikilvægt að þessir nem-
endur séu sem mest í verklegum
greinum og því fara allir 10. bekk-
ingarnir í vélfræði,“ segir Guðmund-
ur og tekur dæmi af nemanda sem
átti erfitt með að skilja hvers vegna
hann þyrfti að læra stærðfræði og
fannst hún tilgangslaus.
Þar kom að hann vildi smíða
körfuboltahring og kom til kasta
hans að reikna út stærðina, sem
hann kunni ekki. Vélfræðikennarinn
benti honum á, að væri hann búinn
að finna út fyrir næsta tíma hvern-
ig reikna ætti ummálið mætti hann
hefjast handa. „Allt í einu stóð nem-
andinn frammi fyrir því að sjá til-
gang þess að reikna út ummál
hrings,“ segir Guðmundur og bætir
við að vélfræðin hafi opnað augu
margra fyrir mikilvægi þess að taka
sig á í námi. Nemendur séu jafnvel
að skipta um varahluti í skellinöðru,
þar sem fyrirmælin séu á dönsku
eða ensku og þá þurfi að leggjast
yfír það.
Vélfræði hefur verið valgrein fyr-
ir 10. bekk frá 1980 og koma piltar
og stúlkur úr fleiri skólahverfum til
að læra um „verkstæðisflóruna í
víðasta skilningi“ eins og Guðmund-
ur orðar það. „Engum dettur í hug
að skrópa og nemendur eru jafnvel
að semja um, að úr því að þeir áttu
leið hjá mættu þeir koma við og
vinna. Þarna ríkja ákveðnar um-
gengnisreglur og þeim skilst fljót-
lega að þarna má ekki vera með
fíflaskap eða hrekkja. Hinir baldn-
ustu strákar verða eins og kórdreng-
ir,“ segir hann.
Nýbúar ekki einangraðir
Nýbúadeild er einnig í skólanum
og er þetta annað árið sem hún
starfar formlega fyrir 8.-10. bekk.
Um er að ræða móttökudeild sem
tekur við unglingum af erlendum
uppruna hvenær ársins sem þau
koma til landsins. „Við tókum strax
þá stefnu að einangra þá ekki í sér-
bekkjum heldur setja þá strax inn
í ákveðinn bekk. Þeir mynda tengsl
við nemanda í hveijum bekk sem
þeir geta leitað til. Ég tel grundvall-
aratriði að þessir nemendur fylgi
sem allra mest bekkjum sem þeir
tilheyra, því leiðin til að aðlagast
nýju samfélagi er að vera sem mest
í samneyti við fólkið. Síðan fá þeir
kennslu í nýbúadeildinni í aimennum
orðaforða og slíku.“ Hann segir
unglingana furðufljóta að ná sam-
bandi við aðra og aðlagast.
Enn eitt félagslegt úrræði ber að
nefna sem er óbeint á vegum skól-
ans og Eiríkur Ellertsson sérkenn-
ari og Vilborg Guðnadóttir hjúkrun-
arfræðingur hafa séð um. Verkefnið
er unnið í tengslum við íþrótta- og
tómstundaráð, en hugmyndin fædd-
ist meðal annars hjá Eiríki og Vil-
borgu. Þau hafa gefíð 8. og 9. bekk-
ingum, sem standa bæði vel og illa
félagslega, kost á að sækja um að
komast í vinahóp. Oftast komast
færri að en vilja, enda eru verkefn-
in spennandi og fara fram í formi
leikja, samræðna og matargerð.
„Tilgangurinn ér að styrkja ein-
staklingana félagslega, efla sjálfs-
traust þeirra, fá þá til að tjá sig og