Morgunblaðið - 01.03.1996, Blaðsíða 22

22 FÖSTUDAGUR 1. MARZ 1996
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Formannskjör í augsýn hjá sænskum jafnaðarmönnum
Flokkurinn sem missti
af landinu til að mótmæla að undir-
lagi flokksins og verkalýðshreyfing-
arinnar. Þegar við lækkuðum bæt-
umar enn niður í 75 prósent gerðist
ekkert. Auðvitað finnst fólki að það
hafí verið teymt á asnaeyrunum."
Hefðarsinnar, grákratar og
nýjungasinnar
af nútímanum
Vandi sænska Jafnaðarmannaflokksins er
jafnframt vandi Svía, því flokkurinn hefur
að jafnaði haft fylgi 40-50 prósenta kjós-
enda. Flokkurinn hefur ekki megnað að laga
stefnu sína að breyttum tímum, svo aðrir
flokkar hafa slegið eign sinni á nútímann
eins og Sigrún Davíðsdóttir fékk að heyra
er hún heimsótti Stokkhólm nýlega.
SÆNSK skólaböm mótmæia niðurskurði á framlögum til mennta-
mála í sljórnartíð jafnaðarmanna.
ILANDI þar sem stærsti flokk-
urinn, Jafnaðarmannaflokk-
urinn, hefur að jafnaði haft
40-50 prósent atkvæða er ljóst
að vandi flokksins er jafnframt vandi
þjóðarinnar. Þær eru ekki litlar hrær-
ingarnar, sem skekja særiska Jafnað-
armannaflokkinn nú, þegar auka-
flokksþing hans stendur fyrir dyrum
15. mars. Kjósa á nýjan formann,
sem um leið verður forsætisráðherra
í stað Ingvars Carlssons. Vart er
annað líklegt en að Göran Persson
fjármálaráðherra verði fyrir valinu,
eftir að krónprinsessa flokksins
Mona Sahlin dró sig í hlé vegna
óvarkámi sinnar í fjármálum.
En vandi flokksins væri auðleyst-
ur, ef aðeins þyrfti að skipta um
formann. Eins og Widar Andersson
einn af þingmönnum flokksins segir,
em jafnaðarmenn úr takt við tím-
ann. Heimurinn hefur breyst, en
stefna þeirra hefur ekki náð að fylgj-
ast með. Samtök atvinnu- og iðnrek-
enda hafa varað við tilslökunum í
efnahagsmálum, sem Persson virðist
til í nú þegar hann þarf að halda
flokknum saman. Per Magnus Wijk-
man yfírhagfræðingur sænska iðn-
rekendasambandsins segir að þær
séu kannski taktískur sigur fyrir fjár-
málaráðherrann, en efnahagslegar
ófárir fyrir Svía.
Hinn fallni engill og áhrif
fallsins
Mona Sahlin hefur notið eindæma
vinsælda meðal landa sinna. Rauð-
leitur drengjakollurinn, áhyggju- og
alvörusvipurinn og látlaust orðfæri
hefur hitt Svía beint í hjartastað.
Stærsta tímarit Svía, ICA-Kurieren,
er gefið út af samnefndri verslunark-
eðju og fer inn á hvert heimili í land-
inu. í vinsældakönnun þess var hún
kjörin maður ársins fyrir nokkru og
sá sem nær því hefur jafnan náð
langt í Svíaveldi. Enginn var í vafa
um að Sahlin átti verulegan hluta í
kosningasigri jafnaðarmanna 1994,
þegar þeim tókst að endurheimta
stjórnartaumana úr hendi Carl Bildts
og hægri stjómarinnar. Fyrir kosn-
ingamar mátti sjá kosningaplakat
um alla Svíþjóð með gamla góðlega
leiðtoganum Carlsson og hinni stutt-
klipptu Sahlin. Þrátt fyrir að hún sé
umdeild í flokknum, óvin-
sæl í verkalýðshreyfíng-
unni og meðal eldri karla,
að eigin sögn, þá varð hún
frambjóðandi flokksstjóm-
arinnar sem eftirmaður
Carlssons.
Eftir að síðdegisblöðin
skrifa um að hún
GÖRAN Persson fjármálaráðherra þykir líklegastur til að taka við embætti leiðtoga
sænskra jafnaðarmanna.
Nú erum við
haldnir fram-
tíðarótta
tóku að
hefði notað
greiðslukort sem hún hafði til um-
ráða sem ráðherra til einkaþarfa og
að hún væri skuldseig sneri þjóðin
baki við henni. Allar skoðanakannan-
ir sýndu að hún hafði misst stuðning
jafnt meðal almennings og flokks-
manna og í lok október dró hún fram-
boð sitt til baka og sagði af sér vara-
forsætisráðherraembættinu og
flokksritarastarfínu. Eftir sem áður
situr hún á þingi og í framkvæmda-
stjóm flokksins.
Athyglin, sem beindist að henni
leiddi í Ijós að hún er atvinnustjórn-
málamaður, sem nýtur ýmissa for-
réttinda. Það vita allir að slíkt gildir
um stjórnmálamenn og það hefði
ekki komið að sök, ef í hlut hefði
átt einhver hægrimaður eða langset-
inn jafnaðarmaður. En raunveruleik-
inn að baki Monu Sahlin stangaðist
á við ímyndina, sem hún og aðrir
höfðu mótað í kringum hana. Og
ímynd, sem ekki stenst raunveruleik-
ann er óstöðugur gmndvöllur. Widar
Andersson flokksbróðir skýrir óhikað
skyndilegt vinsældatap hennar.
„Hún féll á eigin ímynd,“ segir hann.
„Hún hafði alltaf verið kynnt og
kynnt sig sem ofur venjulega mann-
eskju, sem lifði ofur venjulegu lífi.
En bara það að nota greiðslukort
braut í bága við myndina, auk þess
sem málið leiddi í ljós að hún lifir
engu venjulegu lífí. Hún hefur aldrei
unnið við annað en stjómmál."
Flokkarnir rása til, ekki
kjósendur
Frá því eftir kosningar, hefur fylgi
--------- jafnaðarmanna minnkað
jafnt og þétt. í kosningun-
um fengu þeir 45,3 pró-
sent atkvæða, en hafa
_________ undanfarið hringlað í
kringum 30 prósent. Sa-
hlin-málið er iðulega sagt hafa klipið
af fylgi flokksins, en því er Toivo
Sjörén yfírmaður hjá skoðanakönn-
unarfyrirtækinu SIFO ekki sammála.
Hann bendir á að kjósendaskrið frá
flokknum hafi þegar verið byrjað,
áður en Sahlin-málið kom upp. Þó
það hafí vafalaust neikvæð áhrif á
fylgi flokksins og sé klárlega óþægi-
legt fyrir hann, hafi það þó enn nei-
kvæðari áhrif á vinsældir stjómmála-
manna almennt og grafí undan trú-
verðugleika þeirra.
Sjörén bendir einnig á að þó að
alltaf sé sagt frá fylgisbreytingum
flokkanna eins og kjósendur rási frá
einum flokki til annars, sífellt skipt-
andi um skoðun, þá séu það í raun
flokkamir, sem rási, en kjósendur
sem standi fastir fyrir. Hjá SIFO er
unnið með skipurit af kjósendaskar-
anum, þar sem merktir eru inn ýms-
ir eiginleikar eins og nýjungagirni,
öfund, réttlætistilfínning, umhverf-
isáhugi, heildarsýn og skapstjóm. í
ljós kemur að ákveðnir eiginleikar
eru algengari hjá kjósendum eins
flokks en annars. Til dæmis eru kjós-
endur Hægriflokksins líklegir til að
leggja áherslu á persónulegan metn-
að, sveigjanleika og sjálfsöryggi.
Kjósendur Jafnaðarmannaflokksins
eru líklegir til að leggja áherslu á
skapstjórn, hafa óvirka réttlætistil-
fínningu og vilja alla jafna með því
að enginn skari fram úr. Kjósendur
Vinstri- og Umhverfísflokksins líkj-
ast, en meðal kjósenda Vinstriflokks-
ins eru fleiri karlar, en fleiri konur
meðal kjósenda Umhverfísflokksins.
Kjósendur velja sér síðan flokka
eftir því sem þeim fínnst að þeir
svari þeim væntingum sem þeir gera
og sinni þeim málum, sem þeir leggja
mest upp úr og á þann hátt, sem
þeim hugnast. Ef flokkamir breyta
um stefnu, eða bregðast við á annan
hátt en kjósendur búast við, leita
kjósendur á ný mið. Þannig má líta
á að kjósendur leiti alltaf þess sama,
en flokkamir svari á mismunandi
hátt.
Skortur á veruleikaskyni
hrjáir jafnaðarmenn
Þessi skilningur á eðli kjósenda
varpar áhugaverðu ljósi á vanda jafn-
aðarmanna og fylgistap. Widar And-
ersson hikar ekki við að halda því
fram að flokkurinn hafi ekki fylgt
rás tímans. „í flokknum vorum við
aldir upp við að Efnahagsbandalagið
væri helvíti á jörðu. Svíar stóðu utan
alls og sú goðsögn vaknaði að við
værum ósnertanlegir. Flokksforyst-
an gerði kjósendum ekki grein fyrir
að heimurinn breyttist um og eftir
1990. Vandinn er að flokkurinn er
ekki í takt við tímann. Það gildir
fyrir okkur að koma okkur saman
um hver heimsmyndin sé í dag. Þá
fyrst er hægt að fara að ræða að-
gerðir. Við þjáumst af skorti á veru-
leikaskyni."
Widar Andersson álítur að Hægri-
flokknum hafí hins vegar tekist að
bijóta af sér einstrengingslega
hægristefnu og náð að verða boðberi
nýjunga. „Áður einokuðu jafnaðar-
menn raunveruleikann. Fyrr á öldinni
sáu jafnaðarmenn ljósið og drifu í
gegn tækninýjungar, sem urðu öllum
til góðs. Nú erum við haldnir fram-
tíðarótta og sjáum vanda í öllu, með-
an Hægriflokknum hefur tekist að
klæða nýjungar eins og upplýsinga-
þjóðfélagið og internetið í hægriföt.
Og þar sem Hægriflokkurinn hefur
krækt í þessi nútímafyrirbæri .og
gert þau að sínum málum vilja jafn-
aðarmenn litið af þeim vita.“
Ef skilningur Anderssons á eðli
jafnaðarmanna á við rök
að styðjast er líka skiljan-
legt að boðskapur flokks-
ins detti dauður niður.
Tortryggni og ótti við nú- _________
tímann höfðar ekki til
ungs fólks og annarra sem hafa
áhuga á samtímanum. Um leið hefur
flokkurinn þurft að skera niður helg-
ar kýr, lækka atvinnuleysisbætur og
aðrar bætur í stað þess að færa allt
í sama horf og fyrir hægri stjórnina
sem tók við 1991. Og ekki nóg með
það. Widar Andersson álítur að fólki
þyki að það hafí verið haft að leik-
soppi. „Þegar stjórn Bildts lækkaði
atvinnuleysisbætur úr níutíu í áttatíu
prósent af fullum launum, var fólk
keyrt til Stokkhólms alls staðar að
Widar Andersson er auðvitað ekki
einn um þessa skoðun á flokknum.
Mona Sahlin hefur verið gagnrýnin
og það er heill hópur endurnýjunar-
sinna, sem tekst nú á við hefðarsinna
í röðum jafnaðarmanna. Þeirra á
milli standa svokallaðir grákratar,
þeir sem fara bil beggja. í þeim hópi
er Ingvar Carlsson, sem á tíu ára
formannsferli hefur þurft að taka
margar ákvarðanir, sem ganga þvert
á það, sem áður var lenska í flokkn-
um. „Hann hefur gert það með heil-
anum, en ekki hjartanu. Nýi formað-
urinn þarf að hafa hjartað með nýja
• tímanum“, segir Andersson.
Þeir hafa gert það í Bretlandi, líka
í Danmörku og nú þarf sömu tökin
í Svíþjóð. Jafnaðarmenn víða um
heim keppast nú við að leiðrétta
stefnuna, svo hún falli að nýjum
veruleika upplýsingaþjóðfélagsins,
markaðshyggju og alþjóðavæðingu.
Svíþjóð hefur svo lengi verið einangr-
uð að hefðarsinnar flokksins eru mun
sterkari og lengra frá veruleikanum
en flokksbræður í nágrannalöndun-
um. Hefðarsinnar halda hagfræði
fyrri' hluta aldarinnar á lofti, sem
vart er nefnd í nágrannalöndunum,
ekki einu sinni í verkalýðshreyfíng-
unni.
Jafnaðarmenn tóku efnahagsmál-
in föstum tökum og Persson beitti
hnífnum óhikað á velferðarkerfíð,
enda áleit hann sig hafa ogið umboð
þjóðarinnar til þess arna. Óánægjan
kraumar meðal margra flokks-
manna, ekki síst í hinni voldugu
„hreyfíngu", verkalýðshreyfingunni
og það stefndi í hatrömm átök á
flokksþinginu í mars um stefnuna.
Þegar ljóst var að Persson færði sig
um stól í stjórninni og það kæmi í
hans hlut að stýra þinginu á lygnan
sjó gaf hann ádrátt um tilslakanir,
meðal annars að bótahlutfallið um-
deilda yrði hækkað í 80 prósent.
Per Magnus Wikjman yfírhag-
fræðingur sænska Iðnrekendasam-
bandsins álítur að þar með hafí Pers-
son skapað sér frið í flokknum og
þinginu einingarbrag. Hins vegar
eigi hann á hættu að grafa undan
þeim árangri, sem hann hafí þegar
öðlast vegna aðhaldssamrar efna-
hagsstefnu. Þetta grafí undan trausti
hans, þar sem hann sé farinn að slá
af stefnunni, semja til hægri og
vinstri og virðist því ekki lengur
hafa þetta opna umboð í efnahags-
málum. Að sögn Wikjmans er brýn-
ast að lækka vexti, en það verði
ekki gert nema með miklu aðhaldi,
sem nú sé orðið óvíst um.
Persson trúir eindregið á að Svíar
nái að uppfylla efnahagsforsendur
Evrópska myntsambandsins 1999.
Wijkman segir þá trú byggja á mjög
hagstæðum skilningi á forsendunum,
en með versnandi efnahagsástandi í
Evrópu standist sá skilningur ekki.
Til þess að uppfylla forsendurnar
þyrfti miklu harðari efnahagsstefnu,
sem engar pólitískar forsendur séu
fyrir í Svíþjóð. Wijkman álítur Pers-
son hafa bundið hendur sínar til að
ná samstöðu fyrir flokksþingið. Þar
með hafí hann unnið stjórnmálasig-
ur, en hætta sé á að það þýði efna-
hagslegar ófarir fyrir landið.
Ef rétt er að vandi jafnaðarmanna
sé ekki einkavandi flokksins, heldur
um leið vandi Svía almennt þá er
erfitt að sjá hvemig leysa á vanda
landsmanna. Stefna jafn-
aðarmanna hélt landinu í
einangrun um áratugabil.
Þegar sænskir stjórnmála-
menn hlýddu á erlenda
starfsbræður sína ræða
vanda var svar Svíanna
Jöfnuður með
því að enginn
skari fram úr
tilfallandi
iðulega að þennan vanda hefðu þeir
nú leyst í Svíþjóð. Með tímanum kom
þó í ljós að lausnirnar voru ekki end-
ingargóðar. Nú mega jafnaðarmenn
því beijast við að ná til kjósenda, sem
enn lifa í gömlu goðsögnunum, um
leið og tök þeirra á nútímanum eru
ekki sérlega sannfærandi. Hvort
Göran Persson megnar að skerpa
raunveruleikaskyn landa sinna og
um leið vilja þeirra til að taka á eins
og þarf mun tíminn leiða í ljós.