Morgunblaðið - 05.03.1996, Blaðsíða 32
32 ÞRIÐJUDAGUR 5. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
_____________AÐSEMPAR GREIIMAR_
Hvar er flóttafólkið?
Guðrún Irena Kojic
Pétursdóttir
í FYRRVERANDI sambands-
lýðveldum Júgóslavíu er að finna
þrenn mismunandi trúarbrögð,
fjögur tungumál og átta mismun-
andi þjóðemi. Á tímum Titos skipti
þessi staðreynd í raun ekki svo
ýkja miklu máli, en síðan stríðið
braust út hefur þjóðemishyggjan
í Júgóslavíu stigmagnast og gaml-
ar þjóðerniseijur komið fram í
sviðsljósið og þeim verið markvisst
beitt til þess að etja hinum mis-
munandi þjóðarbrotum saman. Nú
heyrum við í fréttum, að friður sé
kominn á í lýðveldum fyrmm
Júgóslavíu. Dayton-samkomulagið
hefur verið undirritað og í huga
margra er kominn friður á Balkan-
skaga. Stjórnvöld Vestur-Evrópu
anda léttar. Ekki aðeins vegna
þess að þeim sé létt yfir því að
hörmungum stríðsins sé að linna,
heldur einnig vegna þess að nú
er þessum siðferðislega þrýstingi
sem á samvisku þeirra hefur hvílt,
aflétt. Saminn hefur verið friður
og „flóttamannavandamálið" þar
með leyst.
Hvað þýðir þetta í raun? Getur
þá flóttafólk frá Júgóslavíu snúið
aftur til fyrri heimkynna og tekið
upp þráðinn þar sem frá var horf-
ið? Geta Vesturlönd nú farið að
einbeita sér að því að senda flótta-
fólkið, sem hjá þeim er, aftur heim
og íslenska ríkisstjómin jafnvel
hætt við að taka á móti þeim litla
hópi einstaklinga sem ákveðið var
að einn góðan veðurdag skyldi
koma til Islands?
Nú nýlega varð aftur á móti að
halda neyðarfund í Róm vegna
þess að allir aðilar höfðu gerst
brotlegir við Dayton-samkomulag-
ið. AÍlir eru sammála um að
styrkja þurfi „friðinn". En í landi,
þar sem alið hefur verið markvisst
og meðvitað á þjóðemishyggju og
stríð varað í u.þ.b. fjögur ár, getur
verið erfitt að fá fólk til að snúa
við blaðinu og fara að búa saman
aftur í sátt og samlyndi. Segja
má að friðurinn hangi á bláþræði
og velti á því, að all-
ir forsetamir þrír
hafi fulla stjóm á
sínu fólki. Spuming-
in er hvort þeir hafi
það og hvort þeir
geti haldið þessari
vaxandi þjóðemis-
hyggju í skefjum
núna, eftir að hafa
beinlínis alið á henni
gagnvart almenningi
undanfarin ár.
Ein af afleiðing-
um stríðsins í fyrr-
verandi lýðveldum
Júgóslavíu á al-
menning er að fjöl-
skyldutengsl hafa rofnað og sjálf-
símynd fólks er tætt. Tökum
dæmi: Tvær systur, (Serbar)
bjuggu í Sarajevó. Önnur þeirra
giftist múslima og átti með honum
eitt barn. Hún var drepin í þessu
stríði en dóttir þeirra giftist manni
sem var hálfur Króati og hálfur
múslimi. Þau bjuggu í miðborg
Sarajevó ásamt tveimur börnum.
Í dag býr þessi fjölskylda sem
flóttafólk í Serbíu. Hin systirin
átti barn með Króata en bjó ekki
með barnsföður sínum. Hún býr
nú sem flóttamaður í Serbíu þar
sem hún á ekki afturkvæmt til
Sarajevó og dóttir hennar er
flóttamaður í London. Hvaða þjóð-
emi eða sjálfsímynd á þetta fólk
að tileinka sér? Þessi fjölskylda
er tætt og sundruð, þau hafa misst
allar sínar veraldlegu eigur, ævi-
starfíð hefur verið gert að engu
og við bætist óyfirstíganleg sorg
yfír ástvinamissi. Allt þetta fólk,
sem áður lifði saman sem fjöl-
skylda og leit á sig sem Júgó-
slava, stendur allt í einu frammi
fyrir því að þurfa að skilgreina sig
eftir þjóðemi eða trúarbrögðum.
Nú síðustu daga hefur fram-
kvæmd Dayton-samkomulagsins
ekki gengið sem best. í Sarajevó
eru Serbar að flýja borgina af ótta
við hefndir múslima, og samstarf-
ið milli Króata og múslima í borg-
inni Mostar, sem er grunnurinn
að Dayton-samkomulaginu, er í
molum. Fólk er biturt og þessi
markvissa innræting þjóðemis-
hyggju er að skila sér. Átökin á
Balkanskaga koma því til með að
breytast með tilkomu Dayton-
samkomulagsins, frekar en að
leysast.
Friðurinn í Júgóslavíu virðist
því enn um sinn langt undan og
Er siðferðilega stætt á
því, spyrja Guðrún
Pétursdóttir og Irena
Guðrún Kojic, að
fresta móttöku 25
flóttamanna?
tugþúsundir manna, kvenna,
bama og gamalmenna eru heimil-
islausar, matarlausar og án nokk-
urra möguleika á að afla sér lífs-
viðurværis. Margir hveijir eru lík-
amlega og andlega skaddaðir og
eru konur, böm og gamalmenni
sennilega í meirihluta þeirra sem
hafa enga möguleika á að afla sér
lífsviðurværis. Eins og fram kom
hér að ofan, er sá hópur sem þrátt
fyrir friðarsamkomulagið, á í eng-
in hús að venda, fólk í blönduðum
hjónaböndum. Á hvaða svæði á
að koma þessu fólki fyrir í Júgó-
slavíu, án þess að annar eða báðir
aðilarnir séu dæmdir til þess að
sæta ofsóknum meðborgara sinna?
Eftir svo langt og hatrammt stríð,
sem einkennst hefur af gegndar-
lausri grimmd, er í raun til of
mikils mælst að ætlast til þess að
fólk bregðist við af skynsemi.
Hatrið á þeim, sem taldir eru bera
ábyrgð á morðum og limlestingum
ástvina, er orðið svo djúpstætt og
óviðráðanlegt að einhveijir samn-
ingar leiðtoganna breyta þar litlu.
Islenska ríkisstjórnin tók þá
ákvörðun síðastliðið haust að taka
á móti 25 flóttamönnum (3-4 fjöl-
skyldum) frá Bosníu eins fljótt og
auðið væri,'í síðasta lagi í febrúar-
mars á þessu ári. ísafjarðarkaup-
staður sýndi áhuga á móttöku
flóttafólksins, sem í sjálfu sér er
virðingarvert, en síðan hefur lítið
sem ekkert um þessi mál heyrst.
Hvar er eiginlega þetta fólk sem
ætlunin var að taka á móti nú í
byijun þessa árs og hveijar eru
hinar raunverulegu ástæður
Flóttamannaráðs fýrir frestun
komu þess? Það síðasta sem við
munum eftir að hafa heyrt frá
flóttamannaráði varðandi komu
flóttafólksins, var að móttöku þess
hefði verið frestað fram á sumar,
þar sem ekki væri hentugt að
senda fólkið um miðjan vetur til
ísafjarðar. Því hafi verið ákveðið
að bíða með að taka á móti fólkinu
fram á vor eða sumar. Á meðan
við erum sem sagt að bíða eftir
vori á ísafírði verða þúsundir
manna, kvenna, bama og gamal-
menna hungurmorða og á ver-
gangi eða lifa í stöðugum ótta við
hefndarverk.
Hljótum við ekki, sem viljum
kalla okkur siðmenntaða þjóð, að
spyija okkur, hvort okkur sé sið-
ferðislega stætt á þvi að fresta
Pólitískt sjálfsvíg?
STAÐA fjármálaráðherra í ríkis-
stjórnum er ekki alltaf öfundsverð.
Að mörgu þarf að hyggja í ríkisbú-
skapnum. Nauðsynlegt er að endur-
skipuleggja og bæta og leita þá
fýrst og fremst að brotalömum í
kerfínu.
Hvers vegna hefur ekki verið
tekið til hendinni varðandi landbún-
aðarmálin? Það skyldi þó ekki vera
vegna hræðslu stjómmálamanna
við atkvæðatap?
Að undanfömu hafa mörg mál
komið upp sem orka tvímælis og
eiga efalaust eftir að hafa afdrifa-
ríkar afleiðingar. Óttast fjármála-
ráðherra ekkert um stuðningsmenn
Sj álfstæðisflokksins?
Er það stefna Sjálfstæðisflokks-
ins að sniðganga rétt lífeyrisþega
og skerða áunnin réttindi starfs-
manna ríkisins?
í DV fimmtudaginn
22. febr. sl. er opið
bréf til þingflokks
Sjálfstæðisflokksins
frá Þorsteini Berent
Sigurðssyni lífeyris-
þega varðandi tvískött-
un lífeyris sem afnum-
in var að hluta 1. jan.
1995 en afturkallað 1.
jan. 1996. Hann mót-
mælir þessum vinnu-
brögðum ráðherrans
og minnir á að félagar
í Landssambandi aldr-
aðra era yfír 20 þúsund
manns og þeir geta
vaknað til dáða. Einnig
segir hann: „Þær millj-
ónir sem nást inn í þessu ati í öldr-
uðum era hlægileg upphæð miðað
við stærð þessa pólitíska glapræðis
sem Sjálfstæðisflokkurinn tekur nú
þátt í gegn gömlu fólki á Islandi".
Fjármagnstekjuskatt og áhrif
hans á vexti, sparnað og ijármagns-
flótta úr landi, ásamt innheimtu-
kostnaði læt ég aðra um að ræða,
en framvarp til laga um Lífeyrissjóð
starfsmanna ríkisins og um réttindi
og skyldur starfsmanna ríkisins má
líkja við sprengju. Fyrst má nefna
á hvaða tíma frumvörp þessi koma
fram, er samningar um flutning
grunnskólans til sveitafélaga era á
mjög viðkvæmu stigi.
í fjölmiðlum reyna stjómmála-
menn að telja almenningi trú um
að lög þessi hafi ekkert með kjör
kennara að gera. Sem opinberir
starfsmenn hafa
grannskólakennarar
greitt iðgjöld sín í Líf-
eyrissjóð starfsmanna
ríkisins (LSR), og búið
var að semja um
áframhaldandi aðild
þar þrátt fyrir flutning
til sveitarféláganna.
Greiðslur kennara til
LSR era að sjálfsögðu
mismiklar miðað við
starfsaldur. Menn. á
miðjum aldri og eldri
þekkja sögu launabar-
áttunnar og hvemig
iðulega hefur verið
höfðað til forréttinda
um lífeyrismál og
starfsöryggi af viðsemjendum þeg_-
ar kjarasamningar eru í gangi. Á
þessum forsendum hefur launum
opinberra starfsmanna sannanlega
verið haldið niðri.
í framvarpinu um lífeyrissjóðinn
kemur veraleg skerðing fram í því
að ekki á lengur að miða lífeyri við
hæstu meðallaun á 10 ára starfs-
ferli (dagvinnulaun) og síðan launa-
þróun eftirmanns, eins og nú er
gert.
Skerða á 95 ára regluna og refsa
þeim sem heíja töku lífeyris fyrir
65 ára aldur. Þá verður öllum
starfsmönnum skylt að greiða ið-
gjald fram að töku lífeyris.
í dag er iðgjald fellt niður eftir
32 ára greiðslu eða aðeins lengur
fyrir þá sem ætluðu að nýta sér
95 ára regluna.
Þorvaldur
Óskarsson
Eiríkur Jónsson, formaður KÍ,
gerði í viðtali í Morgunblaðinu 21.
febr. sl. grein fyrir hvernig skerðing
samkvæmt framvarpinu kæmi út í
hans dæmi. Kannske ég verði líka
persónulegur og skoði hugsanlega
skerðingu í mínu dæmi: Eins og
margir aðrir sem ekki vora settir í
fullt stöðuhlutfall í byijun starfsfer-
ils, en kenndu fulla kennslu og/eða
höfðu verið í öðra starfi á vegum
ríkisins, keypti ég lífeyrisréttindi
fyrir þessi störf áður en heimild til
þeirra kaupa var afnumin. Miðað
við nýjar reglur (samkv. framvarp-
inu) um töku lífeyris frá 65 ára
aldri, mun ríkið trúlega hirða
greiðslur vegna þessara kaupa
óbættar.
Ég tilheyri eldri 95 ára reglunni
(starfsaldur + lífaldur) og mátti því
fara á eftirlaun 58 ára að aldri.
Til að hækka aðeins eftirlaunin
frá 64% af dagvinnulaunum, þá er
ég ennþá í starfi og bæti við 2% á
Greiðslur kennara til
LSR, segir Þorvaldur
Óskarsson, eru að sjálf-
sögðu mismiklar miðað
við starfsaldur.
ári. í sumar á ég 2 ár eftir í viðmið-
unaraldur nýju reglunnar. Segjum
svo að nú vilji ég láta af störfum.
Samkvæmt framvarpinu ætti þá líf-
eyrir minn að skerðast um 12% (6%
fyrir hvert ár sem vantar upp á 65
ára aldurinn) nema áunnin réttindi
haldist. Eða frá hvaða tíma lög taka
gildi.
því að taka á móti 25 manneskjum
á flótta, (þar sem hver dagur get-
ur verið spurning um líf eða
dauða), vegna þess einfaldlega að
það hentar okkur ekki nákvæm-
Íega núna? Getum við leyft okkur
að nota annan eins fyrirslátt og
þann, að það sé snjór og myrkur
á ísafirði, til þess að taka ekki á
málinu strax? í okkar huga er
hvort sem er augljóst mál, að ekki
sé undir neinum kringumstæðum
(hvort sem er um sumar eða vet-
ur) skynsamlegt að senda fólkið
þegar í stað vestur. Hér er ekki
um að ræða fólk sem einhverra
hluta vegna tekur þá ákvörðun að
búa og starfa um stundarsakir á
íslandi, heldur flóttafólk sem á
engra annarra kosta völ vegna
þess að lífí þess er ógnað. (Gera
þarf skýran greinarmun á flótta-
fólki annars vegar og fólki sem
flytur til landsins á öðrum forsend-
um, hins vegar.)
Áfallahjálp og mikil sálfræðiað-
stoð er grandvallaratriði og óhjá-
kvæmileg fyrst í stað eftir komuna
í nýtt menningarsamfélag fyrir
fólk sem gengið hefur í gegnum
hörmungar stríðs, verið pyntað,
nauðgað, limlest eða orðið vitni
að þvílíkri meðferð á sínum nán-
ustu. Mikilvægt er að sú aðstoð
fari fram á móðurmáli fólksins,
þ.e. með túlki, til að tryggt sé að
aðstoðin nái til allra í hópnum,
ekki síst barnanna. Er t.d. tryggt
að jiess konar aðstoð sé fyrir hendi
á Isafirði?
Að okkar mati ætti þegar í stað
að sækja flóttafólkið til Bosníu og
flytja það hingað til Reykjavíkur
þar sem flest fagfólk á þessu sviði
er fáanlegt til aðstoðar. Síðar,
þegar flóttafólkið hefur náð áttum
að einhveiju Teyti og öðlast lág-
marks skilning og þekkingu á
þessu nýja menningaramhverfi
sínu, er raunhæft að gefa því kost
á að flytja til ísafjarðar eða ann-
arra staða á landsbyggðinni. Eða
var ef til vill ætlunin að senda
fólkið til ísafjarðar og gera því
skylt að búa þar og hreyfa sig
hvergi?
Guðrún Pétursdóttir er félags-
fræðingur og Irena G. Kojic er
kennarí.
Um þessar mundir er þó nokkurt
atvinnuleysi. Væri ekki nær að
rýmka á atvinnumarkaðnum með
þvi að lækka eftirlaunaaldurinn?
Við berum okkur oft saman við
aðrar þjóðir. Tökum dæmi af starfs-
bræðrum á Ermarsundseynni Gu-
emsey. Eftirlaun má taka frá 55
ára aldri, lífeyrisgreiðslur þá 75%
af launum Ef starfað er til 60 ára
aldurs, sem er algengast, eru
greiðslurnar 85%. Lengst má starfa
til 65 ára aldurs en þá eru lífeyris-
greiðslur 95% af föstum launum.
Og þegar . látið er af störfum fá
menn 2 milljónir kr. (2.000,- £ ) í
starfslokagreiðslu.
í Morgunblaðinu sunnudaginn
25. febrúar gerir Ólafur G. Einars-
son, forseti Alþingis, ráð fyrir að
framvarp um breytingar á lífeyris-
réttindum alþingismanna og ráð-
herra verði lagt fram af forsætis-
nefnd þingsins á vorþingi, í sam-
ráði við þingflokksformenn. Fram
kemur í fréttinni að Ólafur G. horf-
ir björtum augum til endurskoðun-
arinnar þar sem hann fær nú að-
eins að greiða í lífeyrissjóð af þing-
farakaupinu sjálfu, sem er 195 þús-
und krónur á mánuði.
Og Ólafur G. segir: „Með öðrum
orðum fæ ég ekki að borga í lífeyris-
sjóðinn skv. þeim tekjum, sem ég
hef, og nýt þar af leiðandi ekki
þeirra lífeyrisréttinda, sem mér
ber.“
Hvernig væri nú að Ólafur G.
Einarsson styddi í leiðinni réttinda-
baráttu okkar hinna. Ég hef alltaf
viljað fá að borga í lífeyrissjóðinn
af minni föstu yfirvinnu og njóta
lífeyrisréttinda í samræmi við það
og svo.
Höfundur er skólastjóri í
Breiðholtsskóla.