Morgunblaðið - 17.03.1996, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 17. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Kí nverj ar
færa út
kvíarnar
Vesturlönd hafa til þessa litið hýrum aug-
um til efnahagsþróunarinnar í Kína.
Margir vestrænir sérfræðingar eru hins
vegar að komast á þá skoðun að aukin
áhrif Kína á alþjóðavettvangi geti haft
varasamar afieiðingar
Reuter.
KINVERSKIR hermenn æfa beitingu loftvarnarflauga
á heræfingu í Fujian-héraði.
KÍNVERJUM hefur með
fimmtán ára örum
hagvexti tekist að
breyta munstri al-
þjóðaviðskipta í heiminum og laða
til sín meiri erlendar ijárfestingar
en nokkuð annað þróunarríki. Það
virðist nú fátt geta komið í veg
fyrir að kínverska hagkerfið verði
orðið hið stærsta í heimi í kringum
árið 2030.
Atburðir undanfarinna daga á
Tævansundi sýna hins vegar
greinilega fram á að efnahagsleg-
ur máttur skilar sér einnig á hern-
aðarsviðinu.
Kínverski herinn er byijaður
að láta til sín taka á því risavaxna
svæði sem stjórnvöld í Peking líta
á sem áhrifasvæði sitt og hefur
því valdajafnvægi sem verið hefur
til staðar í þessum heimshluta
verið raskað. Kínveijar eru í
fyrsta skipti í margar aldir að
auka vægi sitt á úthöfunum. Líta
þeir svo á að það muni auðvelda
framtíðar landakröfur, þeir geta
valdað mikilvægar siglingaleiðir
og jafnvel nýtt náttúruauðlindir
er kunna að ieynast undir hafs-
botninum. í sumum tilvikum virð-
ist hreinn sjóræningjaháttur hins
vegar ráða ferðinni.
Mistök Vesturlanda
Þessi þróun bendir til að Vest-
urlönd hafi gert grundvallarmi-
stök í mati sínu og greiningu á
Kína.
Til skamms tíma litu menn al-
mennt jákvæðum augum á að kín-
verski drekinn væri að vakna til
lífsins. Talið var víst að markaðs-
umbætur leiðtogans aldna Dengs
Xiaopings myndu leiða til þess að
Kínveijar yrðu á ný fullgildur
aðili að samfélagi þjóðanna.
Ljóst var að stærð kínverska
ríkisins og íbúafjöldi myndi ávallt
gera Kína að áhrifamiklu ríki.
Menn töldu samt að ásjóna Al-
þýðulýðveldisins myndi mildast
með hruni hins kommúníska kerf-
is og að sú þjóðernishyggja, er
ávallt hefur verið grundvallarþátt-
ur hinnar pólitísku menningar
Kína, myndi bíða lægri hlut fyrir
kapítalismanum.
Gróf mannréttindabrot
Nú liggur fyrir að endurskoða
verður þessa kenningu þar sem
völd og áhrif Kínveija aukast
hratt á sama tíma og pólitískar
umbætur ganga hægt fyrir sig.
í vikunni kynntu mannréttinda-
samtökin Amnesty International
til dæmis skýrslu í Bangkok, þar
sem staða mannréttindamála í
Kína er gagnrýnd harðlega.
Pierre Sané, framkvæmdastjóri
Amnesty, sagði á blaðamanna-
fundi að umbætur á sviði mann-
réttinda hefðu ekki átt sér stað
samhliða efnahagslegum umbót-
um. „í raun hefur kúgunin aukist
á síðustu árum og stjórnvöld ráð-
ast af fullri hörku á allt sem þau
telja ógna ríkjandi kerfí,“ sagði
Sané. Amnesty gagnrýnir einnig
að vestræn ríki hafi verið treg til
að gagnrýna mannréttindabrot í
Kína af ótta við að það myndi
spilla fyrir ljárfestingartækifær-
um. „Sú staðreynd að umheimur-
inn virðir að vettugi grundvallar-
mannréttindi fimmtungs mann-
kynsins sendir ekki uppörvandi
skilaboð varðandi vilja manna til
mannréttindabaráttu," sagði Sané.
í skýrslu Amnesty segir að
pyntingar séu algengar, aftökum
sé beitt til að leysa félagsleg
vandamál, minnihlutahópar sem
vilja aukið sjálfstæði séu kúgaðir
og hundruð þúsunda einstaklinga
séu hneppt í varðhald ár hvert án
þess að neinar kærur séu lagðar
fram.
Samtökin segja að hvað alvar-
legast sé hversu útbreiddar pynt-
ingar eru. Þeira sé ekki einungis
beitt gegn einstaklingum, sem
grunaðir eru um glæpi, heldur
einnig fólki, sem hefur átt í úti-
stöðum við yfirvöld eða reynt að
standa á rétti sínum. í raun eigi
allir fangar á hættu að verða pynt-
aðir, jafnvel ungmenni.
Útþenslustefna
Stjórnvöld í Peking vísa öllum
staðhæfingum um útþenslustefnu
og mannréttindabrot á bug og
opinberir Pjölmiðlar ráðast dag-
lega á „vestrænan uppspuna um
kínverska ógn“. Li Peng forsætis-
ráðherra segir markmið slíkra
kenninga að halda Kínveijum í
skeflum.
Vissulega er ólíklegt að Kín-
veijar muni taka upp áþekka út-
þenslustefnu og Þjóðveijar og
Japanar á fjórða áratugnum. Það
eru áratugir síðan Kínveijar
misstu áhugann á því að breiða
út alþjóðlega byltingu og þeir
hafa ítrekað lýst því yfir að þeir
muni aidrei koma fyrir hersveitum
á „erlendri jörð“.
Vissulega vekur það upp efa-
semdir um sannleiksgildi slíkra
staðhæfinga að Indveijar hafa
staðið kínversk herskip að því að
ijúfa landhelgi sína og greint hef-
ur verið frá því að kínverskir
tæknimenn vinni í hlerunarstöðv-
um á eyjum í Andamanhafi, er
tilheyra Búrma.
Hið raunverulega vandamál er
hins vegar að hugtakið „erlend
jörð“ hefur ekki sömu merkingu
hjá Kínveijum og öðrum. Stór
hluti þeirra svæða er þeir telja
sín tilheyra í raun öðrum ríkjum.
„Umdeild“ svæði
Tævan er skýrt dæmi. Sú eyja
er vissulega byggð Kínveijum,
sem eiga þó aðra sögu og póli-
tíska hugmyndafræði en stjórnin
í Peking.
Spratlys-eyjarnar í Suður-
Kínahafi eru annað dæmi um
umdeilt svæði. Eyjar þessar og
sker, sem eru mjög auðugar af
steinefnum ýmiss konar, tilheyra
Víetnam, Filippseyjum, Malaysíu,
Brunei og Tævan.
Kínveijar, Japanar og Tævanir
gera tilkall til Senkaku-eyja.
Komið hefur til deilna á öllum
þessum svæðum og jafnvel finnast
dæmi um hreinar innrásir af hálfu
Kínveija. Aukin harka hefur færst
í þær á undanfömum mánuðum
og komið hefur til harðra orða-
skipta milli stjórnvalda í Peking
og Manila og Peking og Hanoi.
Kínveijar hafa lagt til að menn
leggi kröfur um yfirráðarétt á
Spratlys til hliðar og þrói þetta
svæði þess í stað sameiginlega.
Mikilla efasemda hefur gætt um
slík tilboð en mikilvægar alþjóðleg-
ar siglingaleiðir liggja um svæðið.
Að mati margra eru Kínveijar
að reyna að vinna tíma þangað
til floti þeirra er orðinn nægilega
öflugur til að valda svæði er næði
allt að þúsund sjómílur suður af
syðsta oddi landsins.
Tævandeilan prófmál
Líta verður á Tævandeiluna
sem prófmál. Viðræður milli ríkj-
anna voru komnar á góðan rek-
spöl en á einungis átta mánuðum
hafa Kínveijar söðlað um og sýna
ómengaðan yfirgang og skipu-
leggja sýndareldflaugaárásir á
Tævan. Ástæðan er sú að leiðtog-
ar Tævan, sem þróast stöðugt í
átt til aukins lýðræðis, hafa reynt
að auka vægi sitt á alþjóðavett-
vangi umfram það sem Kínverjar
geta sætt sig við.
Ólíklegt má þó telja að til styij-
aldar komi, ekki síst vegna óvissu
um hvað Bandaríkjastjórn myndi
aðhafast kæmi til þess.
Til lengri tíma litið horfir hins
vegar ekki friðvænlega á haf-
svæðunum í kringum Kína. í besta
falli munu nágrannaríkin mynda
einhvers konar bandalag gegn
Kínverjum. í yersta falli gæti
komið til stríðsátaka sem gætu
haft hrikalegar afleiðingar fyrir
efnahag Asíuríkja.
• Bygrgt á The Daly Telegraph
og skýrslu Amnesty International,
„No one is safe“.
Herferð gegn
offitu hafin
London. The Daily Telegraph.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
(WHO) hefur hafíð herferð gegn
offitu og varar við því að þær
aðferðir, sem beitt hefur verið
gegn henni, hafi brugðist og þetta
heilbrigðisvandamál fari síversn-
andi víða um heim.
Stofnunin segir líkurnar á
dauða af völdum sjúkdóma séu
12 .sinnum meiri á meðal fólks,
sem er of feitt, en annarra á aldr-
inum 25-35 ára.
Philip James, sem stjórnar her-
ferðinni, hvetur til þess að aðferð-
irnar, sem beitt er gegn vanda-
málinu, verði teknar til róttækrar
endurskoðunar. „Helsta vanda-
málið er að þótt talað hafi verið
um offítu í langan tíma þá ríkir
stjórnleysi á þessu sviði og flestir
læknar líta ekki á hana sem sjúk-
dóm.“
Hætt verði að kenna
fórnarlambinu um
„Mikilvægast er að breyta
þeirri hugsun að kenna fólkinu
sjálfu um eigin offítu,“ segir Ja-
mes. „Þetta er l'æknisfræðilegt
vandamál sem einstaklingarnir
eru misjafnlega móttækilegir fyr-
ir af ýmsum ástæðum. Við verð-
um að hætta því að kenna fórnar-
lambinu um.“
„Fólk sem heldur því sýknt og
heilagt fram að þetta sé aðeins
spurning um sjálfsstjórn hunsar
þá efnafræðilegu og líffræðilegu
þekkingu sem við erum að öðl-
ast. Þetta er yfirleitt grannt fólk
sem þarf aldrei að hafa neitt fyr-
ir því að halda sér grönnu - er
aðeins með réttu efnafræðilegu
eiginleikana."
James áætlar að einn af hverj-
um 20 of feitum Bretum þurfi
að taka inn megrunarlyf til fram-
búðar og sumir gætu þurft að
gangast undir skurðaðgerð til
að minnka magann. Hann leggur
hihs vegar áherslu á áð slíkar
aðferðir eigi að einskorðast við
hættulega offitu, þær eigi ekki
við þegar fólk vilji aðeins missa
nokkur kíló til að bæta útlitið.
VÍETNAMSKIR landamæraverðir
á eftirlitsgöngu við landamærin að
Kambódíu í suðurhluta landsins.
Mikil spenna hefur verið í sam-
skiptum ríkjanna upp á síðkastið
og í gær sögðu stjórnvöld í Hanoi
að yfirlýsing Norodom Ranariddh,
aðstoðarf orsætisráðherra
Kambódiu, þess efnis að til greina
kæmi að beita valdi til að leysa
landamæradeilur, myndi skaða
samskipti ríkjanna.
í yfirlýsingu er haft eftir tals-
Spenna við
landamærin
manni utanríkisráðuneytisins að
ummæli Ranaridds séu ekki í þágu
vinalegra samskipta.
Ranariddh lét ummæli sín falla
í sjónvarpsávarpi á fimmtudag og
sagði þá að hersveitir Kambódíu
hefðu sögulega skyldu til að
Rcuter
vernda landsvæði ríkisins og
„frelsa kambódísk svæði“
Landamæradeilan hðfstíjan-
úar er stjórnvöld í Kambódíu sök-
uðu Víetnama um að færa landa-
mæramerki hundruð metra inn-
fyrir landamæri Kambódiu.
Samskipti Víetnam og Kambód-
íu hafa lengi verið viðkvæm. Víet-
namar gerðu innrás árið 1978 til
að steypa sljórn Rauðu kmeranna
af stóli. Drógu þeir sveitir sínar
til baka árið 1989.