Morgunblaðið - 04.05.1996, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 4. MAÍ 1996
SJÓNMENNTAVETTVANGUR
MORGUNBLAÐIÐ
SÝNINGAR einstakra lista-
samtaka í Kaupmanna-
höfn, eða það sem Danir
nefna samheitinu
„Kunstnersammenslutninger", er
nokkuð sem ég hef mikinn áhuga
á. Ekki endilega fyrir þá sök að ég
sé ýkja uppnuminn af þeim öllum
og sýningum þeirra, heldur vegna
þess að hér er um mjög merkilega
hefð að ræða í dönsku menningar-
lífi, sem þeir hafa þróað flestum
ef ekki öllum þjóðum betur. Einnig
má slá því föstu, að þessi sérstaka
hefð hafi kynt undir danskt mynd-
listarlíf og ris þess væri snöggtum
minna nyti hennar ekki við. Þannig
er alveg sérsök lifun að vera við
opnun sýninga hvers listhóps fyrir
sig, einkum hvað stemmninguna
áhrærir sem er allt frá því að vera
mikil og góð og til suðupunktar.
Nafnkenndasti listhópurinn er tví-
mælalaust Grönningen, sem hefur
80 starfsár ár að baki, og má geta
þess að meðal virtustu meðlima
hans voru um langt árabil Jón Stef-
ánsson, og seinna Svavar Guðna-
son. Var ég aðeins of seinn til að ná
í skottið á Grönningen að þessu
sinni og sömuleiðis Den Frie, sem
opnaði upphaflega dyrnar 26. mars
1891 eða fyrir 105 árum!
Hef ég viðað að mér efni í sér-
staka grein um þennan þátt í félags-
hyggju meðal danskra listamanna
sem þá íslenzku skortir svo átakan-
lega. Kem ég inn á þetta hér vegna
þess að nýkominn til Hafnar í marz-
lok, lenti ég óforvarandis á opnun.
Vorsýningarinnar á Charlottenborg
„Kunstnerenes Efteraarsudstill-
ing“, sem er þó annars eðlis. Festi
mér þar nýútkomna bók, „Danske
Kunstnersammenslutninger", er
greinir frá sjö listasamtökum sem
hafa starfað í meira en hálfa öld
og eru þá ekki allir listhóparnir
upptaldir hvorki í Kaupmannahöfn,
á Jótlandi né Fjóni. Við þetta má
bæta, að fyrsta hópsýning danskra
myndlistarmanna var opnuð 21.
október 1701 í hefðarhúsi við
Kóngsins Nýjatorg.
Ekki skarar vorsýningin menn-
ingarárið á nokkurn hátt, en hið
mikla aðstreymi og áhugi er skein
úr fólkinu virkaði eins og margföld
vítamínsprauta á mig, ekki síst fyr-
ir það af hve miklum áhuga og
kostgæfni fólk virti fyrir sér verkin.
Ekki er ástæða til að eyða miklu
rými i sjálfa sýninguna, sem var
ekki rismikil og lítið frábrugðin
þeirri í hitteðfyrra sem ég sá einn-
ig, nema að hún var til muna svip-
minni. Komst ég seinna að því að
gagnrýnendur blaðanna voru mér
nokkuð sammála, en þeir lyftu samt
undir hana enda rennur þeim blóðið
til skyldunnar um velferð og ris
danskrar listar eins og vera ber.
Alltaf þykir það þó jafn mikil upp-
hefð að vera valinn á sýninguna í
ljósi hins gríðarlega fjölda er sendir
inn verk (til 14. apríl).
Ég náði svo að skoða ágæta ljós-
myndasýningu þriggja kvenna í
sýningarskála Den Frie og að
hlaupa yfir hina frábæru sýningu á
Christen Köbke í Ríkislistasafninu.
Köbke er einn af hinum svonefndu
gullaldarmálurum, sem eru að
verða heimsfrægir og ekki bara í
Danmörku, því málverk hans hanga
uppi í Þjóðlistasafninu í London og
Louvre í París, auk þess sem Getty-
safnið í Malibu er á höttunum eftir
verki eftir hann. Þar var þröng á
þingi og menn voru fljótir að henda
í mig risastórri sýningarskrá, þeirri
stærstu sem ég man eftir að gefin
hafi verið út af safninu, sem er ein-
mitt aldargamalt og mikið um að
vera. Á koparstungudeildinni er
sýning á öllum ætimyndum
Rembrandts, sem sett er upp í sam-
vinnu við Ríkislistasafnið í Ámster-
dam. Safnið sjálft á 250 ætimyndir
eftir meistarann sem segir nokkra
sögu. Sýningin á verkum Köbkes
er einstök og það er allt annar hand-
leggur að sjá allar lykilmyndir hans
saman komnar í þessu 200 mynda
safni, en eina og tvær á söfnum
hér og þar (til 27. maí). Rembrandt-
sýningin er líka rós í hnappagat
safnsins og menningarársins, en
fyrir mig er hún ekki eins mikil tíð-
indi og Köbke-sýningin (til 12. maí).
Gullnir dagar
9
*
ÞRJÁR árgerðir af Alfa-
Romeo; Protéo 1991, Giulette
Spirit 1954 og Super Sport
1927.
CRISTEN Köbke (1810-1848): Útsýni frá loftinu af korngeymsl-
unni við brauðgerðarhúsið í virkinu (1831).
WILHELM Bendz (1804-1832): Innimynd frá Amalíugötu með
bræðrum listamannsins.
Sýningar listamanna-
samtaka í Kaupmanna-
höfn vekja jafnan áhuga
Braga Asgeirssonar,
því að mati hans er þar
um að ræða merkilega
hefð í dönsku menning-
arlífi sem Danir hafi
þróað flestum ef ekki
öllum þjóðum betur.
Árla daginn eftir var ég drifinn
af þeim Tryggva Ólafssyni og Úlf-
ari Hjörvar á Órkina í Ishöj, Louis-
iana í llumlebæk og Nivágárdsaml-
ing í Nivá, en Úlfar hafði boðist til
að aka okkur á milli ef Tryggvi
tæki að sér hlutverk bendipriksins
í umferðinni, en akstursleiðin kruss
og þvers mun stundum allflókin.
Örkin er eitt af því sem beðið var
eftir af hvað mestri eftirvætningu á
menningarári, því að byggingin er
hugsuð sem musteri samtímalistar,
sem markast af allri framsækinni
list frá stríðsárunum. Hafði lengi
verið mikill gauragangur í fjölmiðl-
um sem vildu meina að upp væri
að rísa eitt af meistaraverkum
safnabygginga Evrópu yfir fram-
sæknar núlistir. í ljósi þess þótti
sumum dularfullt að menn skyldu
kjósa að opna dyr þess með sýningu
á verkum málarans Emils Noldes
(1867-1956), sem skilgreindi sjáif-
an sig sem „tomæman strandglóp
og ómóderne þverhaus með skugga
í hjartanu".
Nolde, sem Danir eigna sér að
nokkru með réttu, því hann er frá
landamærahéraði í Norður-SIésvík,
hét upprunalega Emil Hansen og
varð danskur ríkisborgari 1920, en
flutti sig yfir landamærin til Þýska-
lands í mótmælaskyni fyrir meint
náttúruspjöll við framræsingu vot-
lendis í héraðinu. Hann er gott dæmi
um sjálfsgagnrýninn listamann er
lifði langt líf í mótlæti en stutt í
meðlæti og átti lengi á brattann að
sækja á þroskabrautinni. Taldi sig
JÓSEF Faragó: Ungverja-
landi. „Hégómagirni“. (Æsku-
stíll „Art Nouveau" frá því
um aldamótin.)
LISTAMÖNNUM þykir jafnan drjúgur heiður að fá mynd eftir
sig á Vorsýninguna. I ár var einn af þeim íslenzki málarinn
Steinunn Helga Sigurðardóttir.
EIN af hinum ágætu innsetningum í Nikolai-kirkju.
ekki hafa náð fótfestu fyrr en hann
var að nálgast fertugt, og á því sitt-
hvað sameiginlegt með Jóni Stefáns-
syni, þótt fátt væri líkt með virkt-
inni sem þeir töfruðu úr pentskúfum
sínum (til 12. maí).
Örkin er yfirþyrmandi gímald úr
steinsteypu og stáli með ýmis út-
skot, innskot og útbrot, löng boga-
göng, en notalega og þó full litla
veitingabúð. Eins vel og við Tryggvi
þekktum til listar Noldes og raunar
allur mannskapurinn, þegar Gerður
freyja hans er talin með, var langt
frá því að við værum á sjöunda himni
með sýninguna. En það á engan
veginn við sjálf verkin sem til sýnis
voru, heldur féllu þau ekki inn í
þetta yfirgengilega rými og skorti
alla þá nálgun og hlýju sem þeim
er svo nauðsynleg til að þau fái
notið sín. Byggingin þótti okkur
einnig of hrá opin og köld og meira
stílað á rismikla húsagerðarlist en
listasafn. Sá dómur er þó ekki end-
anlegur hvað skrifara snertir, því
sýning Noldes hæfði henni einfald-
lega ekki eða eigum við að segja
byggingin ekki Nolde. Hún ætti að
sanna sig betur síðar á árinu með
sýningum á stórstirnum danskrar
núlistar eins og t.d. Kvium, Lemm-
ertz, Frandsen (16. maí-7. júlí),
félaga Svavars Guðnasonar, Egils
Jacobsens (31. maí-14. júlí), Per
Kirkeby (20. september-31. desem-
ber), og á verkum hins nýlátna súr-
realista Wilhelms Freddies (15. nóv-
ember-31. desember).
Sumir, eins og til að mynda hinn
ameríski meistari myndbandanna,
Bill Viola, ráða sér þó ekki fyrir
hrifningu en hann segir að einmitt
þannig eigi söfn 21. aldar að vera.
Rennur mér kalt vatn milli skinns
og hörunds ef þeir sem vilja mið-
stýra listinni inn í nýja öld, hafa
lausnir á öllu tiltækar á færibandi
og líta á listamenn sem aukaatriði
og strengibrúður sýningarstjóra, ná
að ráða ferðinni í safnabyggingum.
Engar alsheijarlausnir á ég til um
hönnun listasafna, en skyldi það
ekki skipta nokkru hvernig lista-
verkin njóta sín inni í sölum þeirra?
Þá kemur mér spánskt fyrir sjónir
að hinn ungi arkitekt hússins, Sören
Roberl Lund, segir í viðtali í sérút-
gáfu Jyllands Posten daginn sem
safnið opnaði, að það hafi ekkert
að gera með frjálsa list (!); „at
museet intet har at göre med fri
kunst“.
Eftir að hafa skoðað hönnunar-
sýninguna á Louisiana, sem ég gat
um í fyrri pistli, vorum við því öll
sammála, að Örkin gæti aldrei nálg-
ast staðinn sem sýningarhúsnæði
og sú sannfæring styrktist í hinu
einstaklega notalega og litia safni
í Nivaa, þar sem menn eru ekkert
að sýnast og þar sannast, að hið
smáa er jafn lítið smátt og hið stóra
er stórt.
Á mánudögum eru flest söfn lok-
uð, en undantekningin er þó Hirspr-
ungska safnið við Stokkhólmsgötu,
sem tóbaksframleiðandinn Heinrich
Hirsprung gaf danska ríkinu 1902,
þangað var ég kominn á slaginu
ellefu sem er opnunartími að vetri
til. Hélt ég að eitthvað mikið væri
um að vera er ég þrammaði fyrir
hornið á Grasagarðinum við Nörre
Farimansgade og inn á Stokkhólms-
götu og hafði safnið í sjónmáli, en
er nær kom sá ég að þetta var ein-
ungis hópur fólks sem beið sallaró-
legt eftir að safnið opnaði. Þetta á
bilinu 30-40 manns og var veðrið
þó frekar kalt og hryssingslegt. Á
safninu er sýning á æviverki hins
skammlífa málara Wilhelms Bendz,
1804-1832, sem var í fyrsta nem-
endahópi brautryðjandans Ecker-
bergs við listakademíuna, sem eins
og að líkum lætur hafði orðið fyrir
miklum áhrifum frá lærimeistaran-
um. Þetta var þó ný kynslóð sjálf-
meðvitaðra málara með rómantíska
uppreisnarþrá og vildi nota listina á
annan hátt; listin átti að spegla veru-
leikann, vera lífmikil og virk í tíman-
um.
Mér dvaldist lengi á sýningunni,
sem er hin áhugaverðasta og svo
leið mér afar vel innan um fólk á
öllum aldri sem eins og grúfði sig
niður í málverkin, svo rækilega skoð-
aði það mynd eftir mynd. Auðséð