Morgunblaðið - 29.05.1996, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 29. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
_________________________________ERLEMT_________________________________ ,
Stundarfriður í Tsjetsjníju hentar jafnt Jeltsín sem Jandarbíjev leiðtoga uppreisnarmanna (
Bíða með að taka
á kröfunni
um sjálfstæði
JELTSÍN Rússlandsforseti leggur áherslu á orð sín í viðræðum við Tsjetsjenaleiðtogann Zelimkhan
Jandarbíjev (snýr baki við myndavélinni) í Kreml á mánudag.
Moskvu. Reuter, The Daily Telegraph.
FULLTRÚAR rússnesku stjórnar-
innar og uppreisnarmanna í Tsjetsje-
níu undirrituðu á mánudag samning
í Moskvu um að binda enda á bar-
daga í héraðinu. Á öllum átökum að
ljúka í síðasta lagi klukkan átta á
föstudagskvöld að íslenskum tíma,
miðnætti að staðartíma. Skipst verð-
ur á föngum og hafnar viðræður um
endanlegan frið en margir endar eru
enn lausir og ekkert er minnst á
helsta ásteytingarsteininn, sjálfstæð-
iskröfur Tsjetsjena. Haldi vopnahléð
er talið fullvíst að samningamir
muni styrkja mjög pólitíska stöðu
Borís Jeltsíns Rússlandsforseta sem
leitar endurkjörs í júní.
Talsmaður Tsjetsjena sem búsettir
eru i Moskvu, Dzhabrafl Gakajev,
sagði að um kosningabrellur væri að
ræða. Hvorki Jeltsín né þeir leiðtogar
Tsjetsjena sem staðið hefðu að samn-
ingnum hefðu í einlægni hug á að
semja um frið. Gakajev sagðist gera
ráð fyrir að samningurinn rynni út í
sandinn eftir forsetakjörið og myndi
hafa í för með sér enn heiftarlegri
bardaga í Kákasushéraðinu.
Einn helsti ráðgjafí Gennadís Zjúg-
anovs, forsetaframbjóðanda komm-
únista, Valentín Kúptsov, fagnaði á
mánudag samningnum við Jand-
arbíjev, sagði að hann væri „ánægju-
legur viðburður fyrir alla rússneska
borgara, einnig þá sem búa í
Tsjetsjníju" en bætti við að hann hefði
átt að gera fyrr, þá hefði verið hægt
að bjarga mörgum mannslífum.
Oryggisráðstafanir í Moskvu
Miklar öryggisráðstafanir voru
gerðar á mánudag vegna komu Ze-
limkhans Jandarbíjevs, leiðtoga
Tsjetsjena, til Moskvu og var honum
og fylgdarliði ekið beint frá Vnukovo-
flugvelli, sem er vandlega víggirtur,
til Kreml án þess að ræða við frétta-
menn. Tsjetsjenamir munu hafa neit-
að að fara með rússneskri herþyrlu
frá héraðinu. Þeir óku þess í stað til
flugvallar í grannhéraðinu Ingúsetíu
og þaðan með flugvél til Moskvu.
Jandarbíjev sagðist ekki koma til
borgarinnar „eins og sá sem hefur
tapað heldur sem sigurvegari“ eftir
stríð sem staðið hefur hálft annað ár.
Sýndar voru sjónvarpsmyndir frá
undirrituninni í Kreml. Margir Rússar
em sagðir hafa átt bágt með að trúa
eigin augum er þeir sáu forseta sinn
og aðra ráðmenn sitja við samninga-
borð í Kreml andspænis Tsjetsjenun-
um, sem búnir voru herklæðum sínum
og höfuðfótum úr gæruskinni.
Jeltsín, sem ræddi við Jandarbíjev
í tvær stundir, skrifaði ekki sjálfur
undir samningana, það gerði Viktor
Tsjernomýrdín forsætisráðherra en
forsetinn lýsti ánægju sinni með þró-
un mála. Rússlandsforseti fuliyrti að
búið væri að ryðja úr vegi helstu
hindrunum í vegi friðarins. „Þetta er
sögulegur dagur, söguleg stund“,
sagði hann.
Að sögn Sergejs Medvedevs, tals-
manns Jeltsíns, var ekkert fjallað um
sjálfstæðiskröfumar í viðræðunum en
Jeltsín hefur sagt að Tsjetsjníja sé
og verði rússneskt land. Munu nokkr-
ir samningamenn Tsjetsjena verða
áfram í Moskvu um hríð til að Ijúka
samningum um þau atriði sem eftir
er að ganga frá.
Samið var um vopnahlé fram á
föstudagskvöld en þá á friðarsamn-
ingurinn að taka gildi. Pavel Gratsjov
vamarmálaráðherra var ekki meðal
samningamanna Rússa á mánudag
og lét hann hafa eftir sér að hann
tryði því ekki að Jandarbíjev hefði
nægilegan myndugleik til að fá her-
foringja Tsjetsjena til að fallast á
vopnahlé. Jandarbíjev spurði Jeltsín í
Moskvu hvort staðið yrði við samning-
inn. „Hjá okkur munu allir hlýða skip-
unum. Munu Tjsetsjenar standa við
sinn hlut?“ spurði forsetinn. Tsjetsjen-
inn sagði að slík vandamál væru jafn-
vel enn minni í sínum herbúðum.
Fundarmenn voru allir þungbúnir
nema fulltrúi Öryggis-og samvinnu-
stofnunar Evrópu, Svisslendingurinn
Tim Guldimann en hann gegndi hlut-
verki milligöngumanns í viðræðunum.
Ekki virtist öllum ljóst hvemig orða-
lagið var á öllum atriðum í skjölunum
sem undirrituðu vom. Tsjernomýrdín
heyrðist svara einhverri spurningu
eins Tsjetsjenans ólundarlega. „Skrif-
ið bara undir, hvaða máli skiptir það?“
Jeltsín brosti þó einu sinni, ef til vill
til að draga úr hótunartóninum í þeim
ummælum sínum að nú yrðu menn
að sjá hvemig málin æxluðust, hægt
yrði að finna þá sem undirrituðu
plöggin ef samningurinn yrði brotinn.
Versnandi staða Tsjetsjena
Vopnahlé hefur oft verið gert í
Tsjetsjníju en ekki tekist að fram-
fylgja því lengur en í nokkra daga.
Það er því eðlilegt að margir séu nú
fullir efasemda. Ýmislegt bendir þó
til þess að í þetta sinn séu a.m.k.
líkur á lengra hléi.
Báðum deiluaðilum kemur að
þessu sinni mjög vel að bardagar séu
stöðvaðir um sinn. Jeltsín átti framan
af árinu mjög erfitt uppdráttar í
kosningabaráttunni fyrir forsetakjör-
ið í júní en hefur stórbætt stöðuna
og þykir nokkuð viss um að verða
annar af tveim efstu í fyrri umferð-
inni, ef ekki öflugri en kommúnistinn
Gennadí Zjúganov.
Margir spá því að seinni umferðin
verði harður slagur og lítil munur
geti orðið á fylgi forsetans og Zjúg-
anovs. Frá því snemma í vor hefur
forsetinn lagt alla áherslu á að sanna
að hann sé fær um að bæta fyrir
verstu mistökin á ferlinum; innrásina
I Tsjetsjníju. Ljóst er að Jeltsín og
menn hans munu notfæra sér samn-
inginn á mánudag eftir bestu getu
næstu vikurnar í baráttunni um at-
kvæðin.
Tsjetsjenar misstu nýlega fræg-
asta leiðtoga sinn, Dzhokar Dúdajev,
í flugskeytaárás og hafa orðið fyrir
þungum áföllum á vígvellinum und-
anfarnar vikur. Rússneski herinn
hefur tekið síðustu svæðin sem skær-
uliðar réðu á láglendi og hafa þeir
nú nær eingöngu fótfestu í fjöllum
í suðri. Tsjetsjenar hafa því þörf fyr-
ir hlé til að safna kröftum og endur-
skipuleggja hernað sinn. Hvort hléið
verður notað til að semja um endan-
legan frið mun koma í ljós.
Kraumar undir niðri
Viðhorf rússneska herliðsins í
Kákasushéraðinu og stjórnenda liðs-
ins eru óljós en þau geta ráðið úrslit-
um. Margir yfirmenn Rússa eru á því
að í hvert sinn sem þeim hafi tekist
að reka uppreisnarmennina á flótta
semji stjómvöld í Kreml um vopnahlé
sem Tsjetsjenar noti síðan til að end-
urskipuleggja lið sitt og efla vamim-
ar. Undir niðri kraumar óánægjan og
enginn veit hvort hún endar með því
að yfirmenn herliðsins gera opinber-
lega uppreisn gegn stefnu Jeltsín.
Gmnsemdir hafa lengi verið á kreiki
um að skipunum frá Kreml hafi oft
ekki verið hlýtt þótt reynt hafí verið
að dylja ágreininginn.
Fréttastofan Irtterfax hafði í gær
eftir rússneskum liðsforingjum að
Tsjetsjenar væm þegar farnir að not-
færa sér vopnahléð til að treysta vam-
imar.
Meirihluti Breta
styður andóf Majors
London. Reuter, The Daily Telegraph.
MEIRIHLUTI Breta styður þá stefnu
stjórnar Johns Majors forsætisráð-
herra að trufla starfsemi Evrópusam-
bandsins, þar til að lausn hefur fund-
ist á kúariðudeilunni. Útflutnings-
bann var sett á breskar nautgripaaf-
urðir fyrir tveimur mánuðum eftir
að bresk stjómvöid sögðu að tengsl
gætu verið milli kúariðu og banvæns
heilarýmunarsjúkdómar í mönnum.
í skoðanakönnun á vegum dag-
blaðsins Independent lýsti meirihluti
yfir stuðningi við stefnu stjórnarinn-
ar. 54% kjósenda sögðu rétt að lama
starfsemi ESB vegna málsins, 62%
stuðningsmanna íhaldsflokksins
töldu að grípa ætti til gagnaðgerða
og banna innflutning á þýskum
varningi og 43% breskra kjósenda
töldu að Bretar ættu að hóta því
að draga sig úr Evrópusambandinu
af útflutningsbanninu yrði ekki af-
létt.
I skoðanakönnun í Observer um
helgina kom hins vegar fram að
meirihluti kjósenda telur að breska
stjórnin eigi sök á því hvernig kom-
ið er í málinu en ekki ESB.
Hófsamir íhalds-
menn áhyggju-
fullir
*****
EVRÓPA^
Engin tímaáætlun
Roger Freeman, ráðherra er stjóm-
ar ráðherranefnd er samræmir að-
gerðir Breta gegn ESB, sagði á mánu-
dag að stjómin hefði fallið frá því að
krefjast tímaáætlunar um afnám
bannsins. Gaf hann þessa yfirlýsingu
út í kjölfar þess að Jacques Santer,
forseti framkvæmdastjómar ESB,
sagði ekki koma til greina að leggja
fram slíka tímaáætlun og sagðist
hafa áhyggjur af því að Bretar kynnu
að einangrast í Evrópu létu þeir ekki
af andófí sínu. Malcolm Rifkind utan-
ríkisráðherra sagði hins vegar að
tímaáætlun væri eitt þeirra markmiða
er Bretar myndu reyna að ná fram í
samningaviðræðum sínum.
Robin Cook, sem fer með utanríkis-
mál í skuggaráðuneyti Verkamanna-
flokksins, sagði að ríkisstjómin yrði
að taka sig saman og tala einni röddu.
„Ég er hræddur um að þessar and-
stæðu yfírlýsingar tveggja háttsettra
ráðherra sé lýsandi dæmi um þá ring-
ulreið sem ríkir á æðstu valdastöðum
þegar kemur að því að fínna leið til
að fá útflutningsbanninu aflétt,"
sagði Cook.
Uppreisn hófsamra
George Walden, fyrrum mennta-
málaráðherra íhaldsflokksins, hótaði
því í gær að hætta að fylgja flokk-
saga á þingi ef stjómin léti ekki af
„þjóðrembu“ sinni. Hann sagðist ekki
reiðubúinn að láta troða sér í „þjóð-
ernislega spennitreyju". Vaxandi
ótta gætir meðal hófsamra hægri-
BRESK blöð hafa tekið mjög
mismunandi afstöðu til her-
ferðar stjórnar Majors gegn
ESB. Gula pressan fagnar
henni en sumir fjölmiðlar, líkt
og tímaritið Economist, telja
hana eiga eftir að skaða hags-
muni Breta.
manna í íhaldsflokknum að stefna
Majors muni ekki skila tilætluðum
árangri og að deilan gæti dregist í
marga mánuði og haft hrikalegar
afleiðingar fyrir stöðu Bretlands í
Evrópu. Telja þeir að Major hafi
gefist upp gagnvart hægrimönnum
í flokknum og hyggjast stofna sam-
tök til að tryggja að flokkurinn hái
næstu kosningabaráttu á miðju
stjómmálanna.
Walden sagði hugsanlegt að aðrir
þingmenn myndu hætta að lúta flokk-
saga vegna „andevrópskrar" stefnu
Majors. Hann hyggst ekki gefa kost
á sér á ný í næstu kosningum og
hefur því engu að tapa. Stjómin hef-
ur einungis eins atkvæðis meirihluta
á þinginu og hefur því ekki efni á
að tapa einu einasta atkvæði.
Evrópuandstæðingar í íhalds-
flokknum gagnrýndu Walden harka-
lega fyrir að nýta sér erfíða stöðu
flokksins.
Þjóðverjar vilja hörku
Þýski jafnaðarmannaflokkurinn
(SPD) hvatti stjórnvöld til þess í gær
að banna sölu á breskum nautgripa-
afurðum og vörum sem nautgripaaf-
urðir er að finna í ef Evrópusam-
bandið aflétti útflutningsbanninu
áður en Bretar hefðu gert tilhlýðileg-
ar ráðstafanir til að koma í veg fyr-
ir útbreiðstu kúariðunnar.
Heidemarie Wieczorek-Zeul,
talmsaður SPD í Evrópumálum,
sagðist óttast að dýralæknanefnd
ESB myndi brátt aflétta banninu að
hluta. „Við viljum taka hagsmuni
neytenda fram yfir efnahagslega
hagsmuni og hagsmuni bænda,“
sagði hún.
Flokkur Fijálsra demókrata
(FSP), sem aðild á að þýsku stjórn-
inni, sagði Breta hafa klúðrað þessu
máli og að andóf þeirra myndi koma
sjálfum þeim í koll. Sagði talsmaður
flokksins ekki koma til greina að
slaka á útflutningsbanninu.