Morgunblaðið - 25.07.1996, Blaðsíða 8
8 FIMMTUDAGUR 25. JÚLÍ 1996
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Sjúkrahús Reykjavíkur í vanda:
Beinagrindastrætó á götuna
SAMKOMULAG hefur tekizt milli Strætisvagria
Reykjavíkur og auglýsingastofunnar Hvíta húsið um
„beinagrindaauglýsingnna" svokölluðu. Eins og menn
muna neitaði SVR að aka með umrædda auglýsingu,
því farþegarnir áttu að vera hluti hennar. Samkomu-
lagið felst í því að andlit eru límd á glugga strætis-
vagnsins, beint fyrir ofan beinagrindumar. í um-
ræddri auglýsingu er verið að vísa til hollustu osts.
Veðurfræðingnr um stöðu ósonlagsins yfir norðurhveli
Abyrgðarleysi
að hræða fólk á útiveru
„HREYFING og útivist er öllum til
góðs og það að hræða fólk frá því,
er að mínu mati stórfellt ábyrgðar-
leysi," sagði Barði Þorkelsson jarð-
fræðingur hjá Veðurstofu íslands,
þegar hann var í gær spurður um
stöðu ósonlagsins yfir norðurhveli.
„Það er ekkert að því að vera í
sólinni. Menn þurfa bara að virða þá
almennu reglu að fara varlega og
forðast bruna. Ef verið er að vara
fólk við því að vera úti hér, ætti að
byija á því að telja menn af því að
fara til sólarlanda því sólin er miklu
hærra á lofti þar og ósonlagið þynnra
en hér ef eitthvað er. Þannig að sú
útfjólubláa geislun, sem nær mönnum
þar, er miklu meiri en hér á landi,
af eðlilegum ástæðum.“
Þynningar ósonlagsins varð fyrst
vart á árunum 1975-80 og hefur það
þynnst að jafnaði um 7-10% á und-
anförnum tuttugu árum vegna notk-
unar efna, sem berast upp í efri loft-
lög og valda ósoneyðingu, að sögn
Barða. Fyrst og fremst er orsakanna
að leita í klórflúorkolefnum og bróm-
samböndum, sem einnig eru nefnd
halónar. Yfir íslandi hafi ósonlagið
þynnst minna en meðaltalstölur á
sambærilegum breiddargráðum
gefi til kynna og ástandið þessa
sumarmánuði sé í allgóðum farvegi.
Öruggara hér en við
Miðjarðarhafið
„Það er alltaf mjög hollt og gott
að vera úti og það er hætt við því
að mannsævin yrði talsvert skemmri
ef við húktum alltaf inni og þyrðum
ekki út,“ segir Barði. Hann bætti
við að ekki væri heldur neitt sér-
stakt tilefni til að hræða fólk frá
því að fara til sólarlanda vegna óso-
neyðingar. Þeim, sem óttuðust þetta
hinsvegar, mætti benda á að útivera
hér á landi væri öruggari en útivera
við Miðjarðarhafið.
Auðlindanýting á Viktoríuvatni
200 tegundir
eru útdauðar
vegna mistaka
BRYNHILDUR Dav-
íðsdóttir visthag-
fræðingur tekur
þátt í alþjóðlegu verkefni
um hagkvæma nýtingu
fiskistofna á Viktoríuvatni í
Afríku. Verkefnið er styrkt
af Alþjóðbankanum, FAO
og ESB. Brynhildur segir
að mikil mistök hafi verið
gerð við nýtingu vatnsins.
Um 200 fiskitegundum í
vatninu hafí verið útrýmt
og að margra mati sé hætta
á að lífkerfi vatnsins hrynji.
„í kringum 1960 var ný
fisktegund sett í Viktoríu-
vatn. Þetta er hinn svokall-
aði Nílarkarfi, sem er að
finna í nokkrum vötnum í
Afríku. Þetta er stór fiskur
sem gefur mikið af sér og
auðvelt er að veiða. Um
1980 fór Nílarkarfinn að
Ijölga sér mjög mikið, en á
sama tíma varð algert hrun hjá
þeim fiskistofnum sem voru þar
fyrir. Á fáum árum hurfu um 200
fiskitegundir sem eru hvergi ann-
ars staðar til í heiminum.
Ein af þeim spurningum sem ég
er að fást við er hvort Nílarkarfinn
á sök á þessu hruni eða hvort or-
sökin er ofveiði eða eitthvað ann-
að. Það er vitað að þessi karfateg-
und er ránfiskur, sem étur aðrar
fisktegundir. Vísindamenn hafa
þess vegna varpað fram þeirri til-
gátu að hann hafi hreinlega étið
hina upprunalegu fískistofna og
útrýmt þeim.
Eg er einnig að skoða samband
milli ástands fiskistofna og þeirrar
staðreyndar að vatnið er súrefnis-
snautt undir 20 metrum. Er það
orsök eða afleiðing þess að svo
margar tegundir hafa orðið út-
dauðar? Það sem talið er að hafí
gerst er að þessar tegundir, sem
eru nánast útdauðar í dag, lifðu á
þörungum. Þegar tegundunum
fækkaði, vegna ofveiði eða vegna
áts Nílarkarfans, kemur fram svo-
kallaður þörungablómi. Við dauða
falla þörungar á botninn, rotna og
við rotnunina myndast súrefnis-
þurrð. Ástandið er orðið svo slæmt
í dag að vatnið er súrefnissnautt
undir 20 metrum.“
- Er ekki ljóst að þarna hefur
orðið mikið umhveríisslys?
„Jú, það er óhætt að fullyrða
það. Líffræðilegum fjölbreytileika
Viktoríuvatns hefur verið líkt við
Galapagoseyjar. Fyrir 15-20 árum
var hægt að finna þarna yfir 300
tegundir af sömu ætt fiska. Þetta
lífríki var einstakt, en því miður
er það horfíð.
Menn óttast að þetta haldi áfram
og tegundunum í vatninu eigi enn
eftir að fækka. Vísindamenn hafa
einnig komist að því að þegar fæða
Nílarkarfans minnkar fer hann að
éta karfaseiði. Menn sjá það nú
þegar í Viktoríuvatni, að hann er
farinn að éta seiðin sem hann get-
ur af sér. Erlendir fjárfestar, sem
hafa lagt mikla fjármuni í að
byggja upp fiskiðnað við vatnið,
og alþjóðlegar þróunarstofnanir
óttast að þróunin haldi áfram og
veiði á Nílarkarfa hrynji líkt og
gerst hefur með aðra --------------
fískistofna í vatninu.
Ef þessi þróun heldur
áfram og tegundunum
í vatninu fækkar enn
frekar og fiskistofnanir ——
minnka meira en þegar er orðið
verða afleiðingamar fyrir íbúana
sem búa við vatnið mjög alvarleg-
ar. Mikill hluti þess fólks sem býr
við vatnið byggir afkomu sína með
beinum eða óbeinum hætti á gæð-
Brynhildur Davíðsdóttir
►BRYNHILDUR Davíðsdóttir
er fædd 1968. Hún lauk stúd-
entsprófi frá Menntaskólanum
í Reykjavík 1988 og prófi í líf-
fræði við Háskóla Islands 1991.
Hún lauk mastersprófi í um-
hverfis- og auðlindastjórn frá
Boston háskóla 1995 og stundar
núna doktorsnám í hagrænni
umhverfisfræði þar sem hún
nýtir sér þekkingu sína í Iíf-
fræði og hagfræði. Doktors-
verkefni hennar er nýting fiski-
stofna í Viktoríuvatni. Það er
unnið fyrir tilstyrk Alþjóða-
bankans, FAO og ESB. Unnusti
Brynhildar er Einar Örn Sig-
urdórsson.
Ný fisktegund
sett í Viktoríu-
vatn um 1960
um þess og því sem það gefur af
sér.“
- Er fiskurinn í vatninu mikil-
vægur þáttur í fæðuöflun íbúanna?
„Já, hann er það. Fiskurinn er
uppistaðan í próteinneyslu þeirra.
Innfæddir hafa í gegnum tíðina
borðað mikið af fisktegundum, sem
nú eru annaðhvort útdauðar eða
eru í mikilli lægð. Þeim líkar ekk-
ert sérstaklega vel við Nílarkarf-
ann; finnst hann ekki eins bragð-
góður og hinar tegundimar.“
- Hvernig er veiðum á vatninu
stjórnað í dag?
„Stjórnun á veiðunum er í mikl-
um ólestri. Það eru þijú lönd, Úg-
anda, Tansanía og Kenýa, sem
liggja að vatninu og þau hafa ekki
komið sér saman um það hvernig
eigi að stjórna veiðum úr því. Þjóð-
irnar sjálfar hafa lítið reynt að
takmarka eða stýra eigin veiðum
og þar af ieiðandi veiða menn eins
og hver og einn best getur.“
- Ert þú komin það iangt í þinni
vinnu að þú getir svarað því hvern-
ig sé best að stjórna veiðum í vatn-
inu?
„Nei, ég hef einungis lokið eins
árs vinnu við verkefni sem áætlað
er að taki þijú ár að vinna. Það er
alveg Ijóst að það verður að stýra
veiðunum, en fyrst þurfa menn að
vita hveiju þarf að stjóma. Þarf
að takmarka veiðar almennt og
beita svæðislokunum eða þarf
kannski að auka veiðar á fullvöxn-
---------- um Nílarkarfa?
Takmark fiskveiði-
stjórnunar í Viktoríu-
vatni er að vernda llf-
fræðilegan fjölbreyti-
leika ásamt því að halda
uppi arðbærum veiðum á nytja-
stofnum. Það verkefni, að finna
leið til stjórnunar sem þjónar báð-
um þessum markmiðum, er því
mjög áhugavert púsluspil lífrænna
og hagrænna þátta.“