Morgunblaðið - 25.07.1996, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FIMMTUDAGUR 25. JÚLÍ1996 35
MÁLVERK Hrings Jóhannessonar, Kvöld við vatnið. 1985. Olía á striga.
hugann við hans hinztu spor að þar
færi maður á sjötugsaldri, enda var
honum í ríku magni gefín sú for-
vitni og lífsorka sem að öllum jafn-
aði verður einna helzt fundin í
tápmiklum börnum.
Hringur var mikill átthagamaður
og verður hann nú til moldar borinn
í fæðingarsveit sinni, sem var hon-
um gjöful uppspretta öndvegis-
verka. Þangað hvarf hann hvert vor
jafnskjótt og leiði gaf, og kom til.
höfuðborgarinnar að hausti klyfjað-
ur dýrum arði fágætrar töfrasjónar
sinnar og alúðar. Lengi mun Hring-
ur lifa í hugskoti vina sinna, vaskur
og kvikur, augun frán og snör og
með fádæmum glögg á kjarna þess
sem fyrir þau bar — sem að sínu
leyti var fijó trygging fyrir langlífí
eðalborinna verka þessa vandvirka
og ofurskyggna listamanns.
Þorsteinn frá Hamri.
Það hefur orðið brátt um tvo
félaga mína úr Handíða- og mynd-
listarskólanum, eins og skólinn hét
er hann á árum áður var til húsa
á efstu hæðinni á Laugavegi 118.
Hörður Ingólfsson teiknikennari og
íþróttafrömuður, sem varð bráð-
kvaddur í Kaupmannahöfn fyrir
skömmu, var samtíða mér fyrstu
tvö árin. Hann var ákaflega góður
og prúður félagi, en leiðir skildu
að skólanum loknum vorið 1949 og
áttu eftir að skarast óverulega eftir
það. Minnist ég þess helst að hann
var mjög upptekinn af hestamynd-
um Ásgrims Jónssonar, einkum þar
sem fólk er á flótta undan eldgosi,
á meðan ég eftirgerði á sama tíma
Modigliani og Picasso, svo þar hafði
hann ótvírætt vinningin um þjóðleg-
'heit.
Hringur Jóhannesson, sem blóð-
krabbi lagði að velli á skömmum
tíma, var hins vegar á fyrsta ári
þegar ég framlengdi skólavistina
um nokkra mánuði eftir áramótin
1950 og aðskildi einungis eitt mikið
og grænt tjald, sem skifti stofunni
bekkina, svo nálægðin var áþreifa-
leg. Hann var þar í fríðum hópi
listspíra og er þar Guðmundur Guð-
mundsson (Erró) nafnkenndastur,
en einnig má nefna Sigríði Björns-
dóttur og Kristínu Jónsdóttur frá
Munkaþverá. Frá þeim tíma höfum
við Hringur verið góðkunningjar og
iðulega tekið tal saman meður því
að báðir létum við á tímabili mikið
að okkur kveða í félagsmálum
myndlistarmanna og höfum alla tíð
verið vel virkir á sýningavettvangi.
Segja má, að Hringur hafi fetað
einstigi í íslenzkri myndlist um
myndefni einfaldra og óvæntra
sjónarhorna, mikið til frá æskuslóð-
um í Aðaldal í Þingeyjarsýslu. Hann
bjó yfir mikilli og sérstæðri tækni,
enda framúrskarandi teiknari að
upplagi, vann myndir sínar mjög
vel og eignaðist smátt og smátt
stóran hóp aðdáenda, sem hélt
tryggð við hann. Þó var lifibrauðið
lengstum einnig kennsla við Mynd-
listarskóla Reykjavíkur á vetuma
og mun Hringur þá hafa málað
minna, kannski teiknað meira og
undirbúið næstu töm á æskuslóðun-
um, og þannig séð var hann ramm-
íslenzkur listamaður. Og þótt
myndsviðið væri afmarkað var því
fjarri að um einhæfni væri að ræða,
því Hringur hafði sérstakt lag á að
lifa sig inn í sín einföldu myndefni,
er hann var svo fundvís á, sem er
einmitt veigur og leyndardómur
allrar sannrar listar. Hann var einn-
ig mjög meðvitaður um erlenda
núlistastrauma og studdi við bakið
á ungu nýlistarfólki, þótt sjálfur
væri hann mjög heimakær og fylgd-
ist aðallega með heimslistinni úr
fjarlægð. Hringur hélt þannig seint
utan til útlanda til að kynna sér
hana augliti til auglitis og t.d. fór
hann i fýrsta skipti til Parísar á
þessu ári og þá einungis í fímm
daga ferð. En hann mun hafa verið
mjög ánægður með ferðalagið og
heimsborgina, kvaðst vilja fara aft-
ur.
Laust eftir hádegi á sólbjörtum
degi í lok Listahátíðar átti ég erindi
í Sparisjóðinn. Er ég geng upp
Skólavörðustíg sé ég mann kvikan
í fasi vinda sér út af Mokka kaffi
í velþekktri sveiflu og stefna upp
stíginn. Ég kenndi þar Hring Jó-
hannesson og var hissa að sjá hann
á hásumri, er maðurinn alla jafna
heldur sig til norður í Aðaldal.
Skyndilega og ósjálfrátt lítur hann
við, sér mig og veifar glaðhlakka-
legur til mín þarna spölkom neðan
við homið á mótum Bergstaða-
strætis, er hugsi eitt andartak, en
snýr sér svo brosandi við og bíður
mín. Við tökum tal saman og fór
vel á með okkur enda fundurinn
óvæntur. Þótti mér Hringur hafa
elst síðan ég sá hann síðast og eitt-
hvað þreytulegur, setti það þó ekki
endilega í samband við veikindi,
frekar að fólk eins og eldist i gegn-
um vini sína og kunningja sem
verða misoft á vegi þess, og breyt-
ist sumt hratt er komið er á þetta
aldursþrep. En áður en mér hug-
kvæmdist að spyrja sérstaklega um
líðan hans kemur maður yfir götuna
og fór greitt. Var þar kominn Vil-
hjálmur Bergsson, búsettur í
Diisseldorf, og hækkaði á okkur
risið enda skiljanlega ekki daglegt
brauð að hitta á hann. Vilhjálmur
hafði frá ýmsu markverðu að segja
af ástandinu í listaborginni og
Þýskalandi almennt, en svo segir
hann og er mikið niðri fýrir: „Mikið
er þetta fallegt listhús í gamla hús-
inu þama“ og bendir í suðvestur.
„Þú meinar Stöðlakot" segjum við
og samsinnum honum. Við erum
svo á fullu í listilegum skeggræðum
er maður kemur upp stíginn og er
hann sé okkur tekst hann á loft og
verður eitt sólskinsbros. Var þar
kominn Hreinn Friðfinnsson til
langs tíma búsettur í Amsterdam
og lagði nú til nýjan tón í samræð-
urnar. Datt mér eitt andartak í
hug, að hér hefði fyrir dularfulla
skikkan skaparans og úr mörgum
áttum rekist saman áhugaverður
sýningarhópur, því allir værum við
ólíkir að upplagi, en myndum þó
koma út sem sterk heild. En það
var ekki mikill tími til slíkra vanga-
velta, því peningastofnunin beið
óþolinmóð eftir afborgunum og
vöxtum af skuldabréfi svo ég kvaddi
hópinn. Það var á slíkri upphafinni
sólskinsstund á sólardegi að ég sá
Hring Jóhannesson síðast og þannig
er við hæfi að að minnast þessa
ágæta listamanns, í birtu og yl
óvæntrar uppákomu og sjónarhorns
á mannlífsvettvangi.
Bragi Ásgeirsson.
Júlímánður norður í Aðaldal er
uppskerutími, ekki einungis bónd-
ans og laxveiðimannsins, heldur
einnig náttúruskoðandans. Skáld-
konan Hulda, Þingejdngur sjálf,
talar um „himinkyrrar aftanstund-
ir“ þessarar árstíðar.
Grösin á Laxárbökkum eru þá
úr sér sprottin, þau teygja sig niður
undir yfirborð vatnsins og hlykkjast
taktfast þar sem strauma þyngir,
dýjamosinn hefur fengið á sig sinn-
epsgula slikju, silfurgráar mosa-
breiðurnar sem sleikja innan rauð-
brugðna gervigígana skarta um-
komulausum grænjöxlum í roðnu
lyngi. Hross hafa teiknað nýjan
slóða umhverfis nokkur símuldrandi
kaldavermsl, ferðalangur hefur
misst rósóttan vettling milli þúfna,
nokkrir heybaggar liggja ósóttir á
túnjaðri. Allt merkir þetta eitthvað.
Það vitum við nú, þökk sé Hringi
Jóhannessyni listmálara.
Hann beið þessa uppskerutíma
og þessara ummerkja með óþreyju,
hvort tveggja var hluti náttúrulegr-
ar hringrásar sem hann gaum-
gæfði, teiknaði og málaði frá því í
byijun maí og fram í september á
hveiju ári. Þegar vorið og Aðaldal-
urinn kölluðu héldu honum engin
bönd suður í Reykjavík, ekki einu
sinni heimsviðburðir í myndlistinni,
sem hann hafði þó helgað líf sitt.
í miðju kafi við skrásetningu á sí-
breytileika „regnblárra sumarland-
anna“ sem ólu hann og mótuðu
kenndi Hringur sér meins og var
látinn nokkrum dögum seinna, að-
eins 63 ára gamall. Og við sem
áttum eftir að „taka út“ páskaferð
hans til Parísar, þangað sem hann
var að koma í fyrsta sinn á fjörutíu
ára myndlistarferli.
Að sönnu er þetta lýsing á sveita-
manni, ef til vill síðasta sveita-
manni í íslenskri myndlist. Umfram
allt sveitamanni sem tjáði betur og
af meiri skáldskap en nokkur annar
íslenskur myndlistarmaður, hvernig
íslensk sveit fer hallloka fyrir þétt-
býli og til viðbótar hvernig hið af-
markaða og smáa getur falið í sér
hið óendanlega stóra.
Þrátt fyrir áratuga viðveru i
Reykjavík bar Hringur ævinlega
með sér uppruna sinn, í göngulag-
inu, í skarplegu og hvimandi augna-
ráði þess sem skimað hefur eftir
skepnum, í búmannslegri forsjáln-
inni. Og á góðri stund, sem voru
margar í lífi hans, var það harmón-
ikkan ein sem gat komið honum til
að hreyfa leggi og liði á dansgólfi.
Þetta fas Hrings, í bland við stráks-
legt útlitið og innilegan hláturinn
sem fór alla leið upp í falsettu þeg-
ar góð saga eða djörf staka voru
undir, kom stundum flatt upp á þá
sem töldu heimsmannslega alvöru
vera garantí fyrir góðri myndlist.
Það sem Degas sagði um Monet
mætti heimfæra á Hring: „Hann
er bara eitt auga, en hvílíkt auga.“
Hringur hugsaði með augunum og
sjónmennt hans var einhver sú yfir-
gripsmesta sem ég hef kynnst. Það
sem sjálfur listfræðingurinn hafði
eytt mörgum mánuðum í að stúdera
af bókum skynjaði hann og skildi
í sjónhendingu. Jafnvel framúr-
stefnan sem birtist á sýningum
yngstu myndlistarmanna og hafði
aðeins verið defíneruð í útlendum
fagtímaritum sem Hringur kunni
ekki að lesa lá ljós fyrir eftir nána
skoðun og stuttan konferens með
nokkrum skrafskúmum á Mokka.
Mat Hrings á verkum kolleganna
var óbrigðult og það sem er óvenju-
legra, mat hans á eigin verkum var
það einnig. Á haustin hittumst við
iðulega á vinnustofu hans til að
•skoða afrakstur sumarsins norður
í Aðaldal og þá lögðum við — nán-
ast orðalaust — til hliðar þær mynd-
ir sem ekki „gengu upp“. Þegar ég
tók saman bók um myndlist Hrings
fyrir nokkrum árum var mat hans
á eigin verkum stranglega hlutlægt
og laust við alla viðkvæmni.
Sjónminnið, vandvirknin og
smekkvísin nýttust Hringi ekki ein-
ungis í myndlistinni; hann var eftir-
sóttur upphengjari alls konar sýn-
inga og matsmaður, auk þess kenn-
ari af guðs náð, eins og að minnsta
kosti tvær kynslóðir myndlistar-
nema geta vitnað um.
Hann var heldur enginn sveita-
maður þegar kom að því að fóta sig
í myndlistarlífinu í Reykjavík. Sýn-
ingar sínar skipulagði hann með
löngum fyrirvara og af kænsku,
ræktaði sambönd við „rétta“ aðila
og vissi upp á hár hvernig kaupin
gerðust á eyrinni. Hins vegar kom
honum ekki til hugar að laga verk
sín að þörfum markaðarins, eltast
við stefnur og strauma sem ekki
hreyfðu við vitund hans.
En kænskan, strákskapurinn og
ólíkindalætin fengu aldrei dulið
drengskapinn. Hringur var mikill
og nærgætinn vinur vina sinna,
réttlætiskennd hans var rík og fáir
myndlistarmenn gáfu eins mörg
listaverk til styrktar góðum málefn-
um.
Þegar upp er staðið setti Hringur
Jóhannesson sennilega eins mikinn
svip á umhverfi sitt í Reykjavík eins
og túnin og hraunin kringum Haga.
Leiðin frá Lækjartorgi, upp Lauga-
veg og Skólavörðustíg, með við-
komu á Mokka og vinnustofunni á
Bjarnarstígnum, og aftur niður
Njarðargötuna var hans rúntur. Á
þessari leið gafst ráðrúm til að
ræða ábyrgðarlaust um menn og
málefni, kannski fletta gömlum
skruddum hjá Snæ bróður í Banka-
strætinu, bijóta til mergjar sýning-
arnar í bænum, nýjustu ljóðabók
Þorsteins frá Hamri, útlit á nýjum
húsum og gömlum, leggja drög að
næstu ferð í Aðaldalinn. Af fundi
hans hvarf maður ævinlega glaður
og margs vísari.
Listamanninum þakka ég marg-
háttaða myndlistarlega upplifun og
fölskvalausa vináttu í aldarfjórð-
ung. Ástvinum hans sendi ég inni-
legar samúðarkveðjur.
Aðalsteinn Ingólfsson.
Kveðjafrá
Listasafni Islands
í dag verður borinn til moldar
Hringur Jóhannesson, einn merk-
asti myndlistarmaður okkar íslend-
inga úr hópi þeirra er fram komu,-
á sjónarsviðið í byijun sjöunda ára-
tugarins.
Þó að Hringur ætti heima í
Reykjavík í áratugi var hann ætíð
trúr uppruna sínum og æskustöðv-
unum í Aðaldal í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Þangað leitaði hann sér að
sumrinu endurnæringar og inn-
blásturs. Myndir hans þaðan eru
ljóðrænar í raunsæi sínu. Einfald-
leiki og upphafning hins hversdags-
lega einkenndi myndir hans alla tíð.
Hringur sat í safnráði Listasafns
íslands 1981-1988 og vann þai
fórnfúst og óeigingjarnt starf. í
öllum málum var hann ráðhollui
og vandvirkur. í safnráði var hann
næmur og kröfuharður í mati sínu -
á verkum til safnsins og hafði þai
að leiðarljósi listræn gæði óháð stí
og stefnum, enda var hann for-
dómalaus i afstöðu sinni til mynd-
listar, eins og sæmdi góðum lista-
manni. Sást það m.a. glöggt í
stuðningi hans við SÚM-hópinr
þegar hann kom fram, bæði innar
FÍM og opinberlega.
Að leiðarlokum vill Listasafn Ís-
lands þakka Hringi störf hans
þágu safnsins og ómetanlegan sker
til íslenskrar myndlistar.
Bera Nordal.
Hún var Sár andlátsfregn vinai
míns og kollega Hrings Jóhannes
sonar, svo andstæð var hún lífsgleð
inni og sköpunarkraftinum sem ein
kenndu hann. Hinn svipmikli málar
og mannvinur stendur ekki lengu
við trönurnar. Með verkum sínun
markaði Hringur sérstæðan kafla
íslenskri listasögu og var þar afger
andi stærð.
Kynni okkar Hrings hófust fyri
20 árum er ég hóf kennslu vi<
Myndlistaskólann í Reykjavík, þa
sem Hringur var aðalkennari í mál
un og teikningu. Segja má a<
Hringur hafi verið kjölfesta skólan
og aðdráttarafl í áratugi. Ófáir eri
þeir myndlistamenn er hófu listnán
sitt hjá Hringi og var hann allta
fullur áhuga um listferil þeirra. Éj
minnist samstarfs okkar í Félag
íslenskra myndlistarmanna á þein
stórstígu tímum er unnið var æ
stofnun heildarsamtaka myndlista
manna. Ég minnist starfa okkar
Safnráði Listasafns íslands og
stjóm Myndlistaskólans í Reykja
vík. Hringur var ákveðinn í skoðun
um en það einkenndi viðhorf han
og störf að í þeim fólst víðsýni o<
þekking á íslenskri myndlist, unni
og sett fram á þann hægláta hát
að öllum líkaði.
Við Gerður geymum vel í hug
skoti okkar þær góðu heimsókni
til Hrings þar sem lífsgleðin o,
kímnigáfan sem var honum í bló
borin, var svo allsráðandi að han
hreif okkur hin með sér.
Og nú á sumardögum er við fyrii
hugum gönguför um Víknafjöl
norðan heiða er standa hátt yfi
Aðaldal, munum við minnast Hring
í birtu kvöldsólarinnar með útsýi
yfir dalinn sem fóstraði Hring ung
an og varð æ síðan uppspretta allr
hans bestu verka.
Vertu sæll Hringur.
Aðstandendum vottum vi
dýpstu samúðarkveðjur.
Helgi Gíslason.
0 Fleiri minningargreinar um
Hring Jóhannesson bíða birtinga
og munu birtast í blaðinu næstu
daga.