Morgunblaðið - 02.11.1996, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 1996
SJÓNMEIMNTAVETTVANGUR
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENPAR GREINAR
í takt við nýj-
ar áherslur
Greitt fyrir umönnun sjúkra
á heimilum þeirra
Fyrir Alþingi liggur
nú frumvarp til breyt-
inga á lögum um fé-
lagslega aðstoð.
Þar er opnað fyrir
heimild til að greiða
fleirum en maka fyrir
að annast umönnunar-
sjúkling heima. Flutn-
ingsmenn eru þrír þing-
menn þingflokks jafn-
aðarmanna, undirrituð
sem er fyrsti flutnings-
maður, Össur Skarp-
héðinsson og Guð-
mundur Ámi Stefáns-
son.
Breytingin, sem við
leggjum til, er sú að
maki eða sá sem heldur heimili með
og annast elli- eða örorkulífeyris-
þega og getur af þeim sökum ekki
stundað nema takmarkaða vinnu
** utan heimilis eigi rétt á umönnunar-
bótum er nemi allt að 50.212 kr. á
mánuði.
Aðeins maki sjúklings
fær greitt nú
í almannatryggingalögunum frá
1971 var ákvæði um greiðslu maka-
bóta. Við gildistöku EES-samnings-
ins árið 1993 var lögunum skipt upp
í tvennt, lög um almannatryggingar
og lög um félagslega aðstoð. Ákvæð-
__ >• *
Oréttlátt er, segir Asta
R. Jóhannesdóttír að
fólki sé mismunað eftir
tengslum við sjúkling-
inn sem það annast.
ið um greiðslu makabóta kom þá inn
í lögin um félagslega aðstoð, en
bótagreiðslur samkvæmt þeim eru
heimildarbætur.
í núgildandi lögum getur því að-
eins maki elli- eða örorkulífeyrisþega
fengið umönnunarbætur leggi hann
niður störf vegna umönnunar á
'r heimili.
Ekkert greitt eftir
að barn er orðið 16 ára
Foreldrar fatlaðra og alvarlega
sjúkra barna geta fengið umönnun-
arbætur greiddar þar til barn þeirra
; verður 16 ára. Börnin fá sjálf örorku-
bætur þegar þau verða 16 ára og
umönnunarbætur til foreldra falla
niður þótt umönnunar sé áfram þörf.
* Lagabreytingin myndi heimila
* greiðslur áfram ef foreldri getur
ekki stundað vinnu vegna umönnun-
, ar barns síns eftir 16 ára aldur.
*
Úrelt að miða aðeins við maka
Mun fleiri en makar lífeyrisþega
vinna umönnunarstörf á heimilum og
geta ekki stundað vinnu utan heimil-
is vegna þess. Nú þegar legurúmum
á sjúkrahúsum fækkar
og erfiðara er að fá vist-
un fyrir þá sem þurfa á
henni að halda verða
heimilismenn og aðrir
aðstandendur sjúkra og
fatlaðra að taka að sér
þessi störf. Því er úrelt
að miða aðeins við
greiðslu til maka þess
sem er umönnunar
þurfi.
Nú þegar æ fleiri
þurfa að bíða eftir að-
gerð, er því mikilvægt
að heimild sé til að
greiða fyrir tíma-
bundna umönnun á
heimili, þeim sem þarf
hennar við meðan beðið er.
Fólk annast uppkomin börn sín,
foreldra, tengdafólk eða aðra ætt-
ingja, en á ekki rétt á neinum
greiðslum frá hinu opinbera sam-
kvæmt lögum um félagslega aðstoð.
Það samræmist ekki anda laganna
að fólki sé mismunað eftir tengslum
við þann sem það annast.
Sparar dýra sjúkrahúsvist
Breyttar áherslur í heilbrigðis-
þjónustu, þar sem lögð er áhersla á
að sjúkir geti verið eins lengi heima
og unnt er og fái þjónustu þar, eru
einnig rök fyrir því að umönnunar-
bætur greiðist fleirum en maka.
Margir sjúkir og fatlaðir sem þurfa
umönnun heima, eiga ekki maka,
en e.t.v. er einhver sem býr með
þeim sem annast þá.
Þessar bætur gera þeim sem eru
umönnunar þurfi kleift að vera leng-
ur heima, sem sparar hinu opinbera
dýra sjúkrahúslegu. Hámarksupp-
hæðin, sem nefnd er í frumvarpinu,
er miðuð við hámarksgreiðslur
vegna umönnunar fatlaðra og sjúkra
barna. Þetta er ekki há fjárhæð fyr-
ir þau erfiðu störf sem felast í
umönnun fatlaðra og sjúkra, en þessi
ijárhæð er nú greidd fyrir ákveðin
umönnunarstörf vegna barna á
heimilum.
í lögunum eins og þau eru nú eru
greiðslur til maka 80% af grunnlíf-
eyri og tekjutryggingu, sem er um
30.934 krónur og síðan er sam-
kvæmt reglum heimilt að greiða
hálfar makabætur, sem eru 50%
grunnlífeyris og tekjutryggingar eða
19.333 krónur.
Mikil réttarbót
í takt við tímann
Breyting í þessa veru hefur verið
baráttumál mitt lengi og lagði ég
fram samhljóða frumvarp á Alþingi
árið 1992 og einnig á síðastliðnum
vetri. Ég veit að það er víðtækur
vilji á Alþingj til að breyta lögum í
þessa veru. Ég minni á að það var
vilji fyrrverandi heilbrigðisráðherra
Guðmundar Bjarnasonar þegar hann
var í embætti og ég geri ráð fyrir
að flokkssystir hans í sama embætti
nú sé sama sinnis.
Umsagnir um málið, sem Alþingi
bárust er það var lagt fram áður,
eru undantekningarlaust i þá veru
að þetta séu nauðsynlegar réttar-
bætur fyrir sjúka og fatlaða, og
mikilvægt væri að frumvarp í þessa
veru yrði að lögum.
Þessi lagabreyting er mikið rétt-
lætis- og þjóðþrifa mál og í takt við
breytta tíma og áhersiur í heilbrigð-
isþjónustu. Það er mikilvægt að
breyting sem þessi verði að lögum
þó svo að almannatryggingalöggjöf-
in sé í gagngerri endurskoðun. Ég
tel að leiðrétting á þessu réttlæt-
ismáli sé mjög brýn og geti ekki
beðið þess að heildarendurskoðun
laga um almannatryggingar og laga
um félagslega aðstoð ljúki.
Höfundur er alþingismaður
Ásta R.
Jóhannesdóttir
i
MILLJÓNA ára gamalt steingert tré, líkast
nútímaskúlptúr fyrir framan viðbyggingu
Náttúrusögusafnsins.
HIÐ risastóra mannstákn við upphaf vist-
kerfissýningarinnar.
LIST OG VISINDI
*
ATVEIM ferðum mínum til
Menningarborgarinnar við
Eyrarsund á þessu ári tók
ég sérstaklega vel eftir vægi vísinda
í núlistum dagsins. Inntak flestra
alþjóðlegra framkvæmda á vett-
vangi róttækrar samtímalistar
sköruðu þannig hugmyndir sem
leynt og ljóst voru sóttar til vísinda-
hugtaksins. Þetta eru leiðandi atriði
í listhúsum og samtímalistasöfnum
víða um heim um þessar mundir,
allt annað gamaldags og úrelt um
stund. Þar til nýr stórisannleikur
fellur af himnum ofan í höfuðstöðv-
unum, ný trúarbrögð boðuð, „fram-
varðsveita" um allan heim er mata
fjölmiðla á „listasprengj-
um“ hins eina sannhelga
og viðurkennda frumleika
í öllu stjörnukerfinu.
Eins og fara vill var oft-
ar en ekki næsta erfitt að
sjá hvar vísindin voru falin
í verkum gerendanna og
iðulega klúðurslegu hand-
bragði, en það skiptir
minna máli ef vitræn heim-
speki skynseminnar að baki
er í lagi og menn vel að sér
í_ samræðunni, díalógunni.
Oneitanlega stingur þetta
samt nokkuð i stúf við
raunveruleikann, því nátt-
úran er óvægasti, strang-
asti og nákvæmasti bygg-
ingameistarinn, svo sem
allir vita sem inni eru í
þeim málum. Og hvað vis-
indin snertir og þá einkum
nútímavísindi, þýðir ekkert
annað en að leggja sig allan
fram um ofurnákvæm
vinnubrögð. Fyrsta heim-
sókn mín i Victoría og Al-
bert safnið í London fyrir
nokkrum árum lauk upp
fyrir mér nýrri lífsvídd,
jafnframt varð ég meira en
var við tvær risabyggingar í næsta
nágrenni, eða hinum megin við
Exhibition Road. Við nánari eftir-
grenslan sá ég að þau hýstu nátt-
úrusögusafn og vísindasafn, en ég
hafði engin tök á að sinna þeim í
það skiptið. Á meðan ég notaði síð-
ustu klukkustundirnar í London til
að setja mig sem sem mest inn í
hið einstæða safn siðprúðu drottn-
ingarinnar og steggs hennar hafði
Fjölnir sonur minn valið að skoða
risaeðlusýningu í náttúrusögusafn-
inu og átti engin orð yfir hve mögn-
uð hún væri, sem og safnið allt.
í ljósi ofanskráðs lá beinast við
Inntak flestra alþjóðlegra
framkvæmda á vettvangi
róttækar samtímalistar
skara hugmyndir sem
leynt og ljóst eru sóttar
til vísindahugtaksins.
Bragi Asgeirsson leggur
út af því í grein um
lifanir sínar
í London.
að ég tæki þessi söfn fyrir eftir að
hafa skoðað William Morris fram-
kvæmdina í botn, og farið marg-
sinnis yfir annað á sjálfu safninu,
jafnvel þótt nú væru vistarverur
mínar svo til við hliðina á British
Museum, sem ég hef afar sterkar
taugar til.
Hafi ég ætlað mér að sporðrenna
báðum söfnunum á einum degi fór
á annan veg, því er leið á daginn
á náttúrusögusafninu uppgötvaði
ég mér til nokkurrar hrellingar að
ég næði tæpast að ná endum sam-
an, og sumar deiidirnar þyrftu helst
alla athygli skilningarvitanna í heil-
an dag. Stefnan var að fá heildar-
sýn yfir safngripina og fara svo
betur yfir einstaka þætti og deildir,
en heill dagur entist svo ekki til
þess eins, um hvort safnið fyrir sig,
ef vel skyldi rýnt í hlutina!
Safnið varðveitir ekki einasta
ótrúlegan fróðleik úr náttúrusög-
unni, heldur gerir sér far um að
miðla því nýjasta sem fram kemur
ekki síður vísindasafninu við hlið-
ina, og það má vera steindauður
maður sem ekki verður uppnuminn
af einhveiju undrinu innan veggja
þeirra. Risaeðlur eru ofarlega á
baugi í dag, enda ótæmandi rann-
sóknarefni og deild þeirra á nátt-
úrusögusafninu hið magn-
aðasta sem ég hefi augum,
litið á þeim vettvangi frá
því ég skoðaði Smithsonian
safnið í Washington fyrir
liðlega þrem áratugum. En
hver er sú tímavídd, ef horft
er til baka og til fyrsta
tímaskeiðs miðlífsaldar fyr-
ir 225-195 milljónum ára,
er risaeðlurnar komu fram
á sjónarsviðið ásamt frum-
stæðum spendýrum og
fjölda land- og sjóskrið-
dýra?
Á síðasta skeiði fomlífs-
aldar fyrir 285-225 milljón-
um ára, lauk skorpuhreyf-
ingunni. Eyðimerkur og
saltvötn voru á norðurhveli;
ísöld á suðurhveli náði há-
marki og þríbrotar dóu út,
ásamt því að froskdýrum
og armfætlum hnignaði, en
skriðdýr sóttu fram. Barr-
tré urðu ríkjandi en margar
tegundir fenjagróðurs
hurfu í hlýnandi og þurru
loftslagi.
Skoðandinn er settur vel
inn í undur lífsins og fram-
þróunina og hvernig jarðlíf
hefur mótast frá upphafsöld fyrir
4600 milljónum ára, en myndanir
hennar finnast í elstu kjörnum
meginlanda og spanna tímabilið frá
3600-2390 milljóna ára. Þótt mjög
myndbreyttar séu má lesa úr þeim
merki margra jarðlagabyltinga,
með fellingafjöllum, rofi og eld-
virkni. Þar finnast fyrstu menjar
lífs, í súrefnissnauðu andrúmslofti.
Næst kemur frumlífsöld frá
2390-570 millj. ára. Jarðmyndanir
bera merki ísalda, fellinga, eldvirkni
og rofs. Ýmsar myndanir hagnýtra
jarðefna eru frá þessum tíma, t.d,
úrannámur, kopar, járn, nikkel,
FORHLIÐ hins mikla Náttúrusögusafns.
<
i
I
<
i
i