Morgunblaðið - 15.11.1996, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 15. NÓVEMBER 1996 35
Ríkið o g opinberir starfsmenn ná samkomulagi um breytingar á Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins
FRIÐRIK Sophusson fjármálaráðherra og Ögmundur Jónasson formaður BSRB á blaðamannafundi í
gær ásamt Mörtu Hjálmarsdóttur formanni BHM, Eiríki Jónssyni formanni Kennarasambands Islands
og Ástu Möller formanni Félags ísienskra hjúkrunarfræðinga.
Lokað fyrir
nýju starfsfólki
Samkomulag hefur náðst um að breyta lífeyr-
issjóðakerfí starfsmanna ríkisins. Gamla kerf-
ið verður lokað fyrir nýjum starfsmönnum,
en ný deild verður stofnað fyrir þá innan Líf-
eyrissjóðs starfsmanna ríkisins. Þetta mun
ekki rýra kjör starfsmanna, Egill Ólafsson
skoðaði nvju tillögumar.
FJARMALARAÐHERRA og
forystumenn samtaka op-
inberra starfsmanna
undirrituðu í gær sameig-
inlega yfirlýsingu um breytingar á
lífeyrismálum starfsmanna ríkisins.
Samkomulagið gerir ráð fyrir að
Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins
og Lífeyrissjóði hjúkrunarkvenna
verði lokað fyrir nýjum félögum og
búið verði til nýtt lífeyriskerfi. Gert
er ráð fyrir að nýja kerfið standi
undir sér og launþegar greiði ið-
gjöld af heildarlaunum og iðgjald
ríkisins hækki í 11,5%.
Það verða að teljast stórpólitísk
tíðindi að samkomulag skuli hafa
tekist um að gera breytingar á Líf-
eyrissjóði starfsmanna ríkisins.
Þrátt fyrir að í mörg ár hafi legið
fyrir að mikið vantaði á að sjóðurinn
ætti fyrir skuldbindingum sínum
hefur engin samstaða náðst um
breytingar á sjóðnum. Samkvæmt
ársreikningi Lífeyrissjóðs starfs-
manna ríkisins fyrir árið 1995 voru
skuldbindingar hans alls metnar á
123 milljarða króna, ef miðað er við
2% ávöxtun, en 102 miiljarðar ef
miðað er við 3% ávöxtun. í efna-
hagsreikningi sjóðsins kemur hins
vegar fram að bókfærðar eignir
voru á sama tíma 22,2 milljarðar,
en samkvæmt endurmati voru eign-
irnar 24,7 milljarðar króna. U.þ.b.
9 milljarða vantar í Lífeyrissjóð
hjúkrunarkvenna svo hann eigi fyrir
skuldbindingum sínum. Til saman-
burðar má geta þess að gert er ráð
fyrir að heildartekjur rikissjóðs á
þessu ári verði 126 milljarðar.
í vor lagði fjármálaráðherra fram
á Alþingi drög að frumvarpi um
breytingar á Lífeyrissjóði starfs-
manna ríkisins, en hörð andstaða
var við frumvarpið af hálfu samtaka
opinberra starfsmanna. Samkomu-
lag varð hins vegar um að skoða
málið betur í sumar og haust. Sú
vinna hefur gengið betur en margir
áttu von á og nú er útlit fyrir að
lögunum verði breytt fyrir áramót
og þau taki gildi 1. janúar nk.
Valið á milli
tveggja kosta
Lífeyrissjóðanefndin stóð frammi
fyrir tveimur leiðum til að leysa
vanda LSR, annars vegar að breyta
sjóðnupi og hins vegar að loka hon-
um og búa til nýtt kerfi. Frumvarps-
drögin sem unnin voru í fyrravetur
byggðu á fyrrnefndu leiðinni. Þegar
nefndin tók til starfa í sumar náðist
fljótlega samkomulag um að fara
síðari leiðina og jafnframt að byggja
alla vinnuna á þeirri forsendu að
um réttindi starfsmanna í nýja kerf-
inu yrðu jafn verðmæt réttindum í
gamla kerfinu. Niðurstaða nefndar-
innar varð jafnframt sú að gera
nokkrar minniháttar breytingar á
reglum sjóðsins með það að markm-
iði að styrkja fjárhag hans. Það
frumvarp sem nú liggur fyrir gerir
ráð fyrir að LSR verði skipt í tvær
fjárhagslega sjálfstæðar deildir,
sem kallaðar verða A-deild og B-
deild. Nýir sjóðsfélagar og þeir sem
kjósa að færa sig úr eldra kerfi í
nýtt, greiða til A-deildar sjóðsins.
Þeir sem aðild eiga að sjóðnum við
gildistöku laganna verða hins vegar
í B-deild sjóðsins, svo fremi þeir
kjósi ekki að færa sig yfir í A-deild.
Réttindareglur í B-deildinni verða
að meginstofni til óbreyttar frá gild-
andi lögum um LSR. Nokkrar breyt-
ingar verða þó gerðar og eiga þær
það flestar sammerkt, að vera falln-
ar til að taka á ýmsum erfiðleikum
við framkvæmd og túlkun núgild-
andi laga. Helsta breytingin lýtur
að svokallaðri eftirmannsreglu, en
hún hefur þótt erfið í
framkvæmd. Reglan gerir
ráð fyrir að ellilífeyri
starfsmanns miðist við
laun eftirmanns í starfi.
Margvíslegar breytingar
hafa orðið á starfsemi. ríkisins í
gegnum árin og oft er ekki ljóst við
hvað á að miða.
Lagt er til að lífeyrir verði eftir-
leiðis miðaður við meðalbreytingar,
sem verða á föstum launum opin-
berra starfsmanna fyrir dagvinnu.
Lífeyrisréttur við upphaf lífeyris-
töku verður eftir sem áður reiknað-
ur eftir launum við starfslok. Á
þennan hátt verður þessi breytta
regla jafn verðmæt fyrir
sjóðsfélaga sem heild.
Núverandi sjóðsfélögum
verður þó gefinn kostur á
að velja óbreytta eftir-
mannsreglu.
Staða B-deildar verði styrkt
Samhliða þessum breytingum er
lagt til í frumvarpinu að gerðar verði
ráðstafanir til að styrkja B-deildina,
þannig að hún verði betur í stakk
búin til að mæta skuldbindingum
sínum. í fyrsta lagi er lagt til að
eftir að iðgjaldagreiðslur sjóðsfélaga
falla niður samkvæmt reglum sem
kallaðar eru 32 ára reglan og 95 ára
reglan, greiði ríkið 10% iðgjald til
sjóðsins. Samkvæmt núgildandi regl-
um hefur iðgjald bæði ríkisins og
launþegans fallið niður þegar starfs-
maður hefur greitt í 32 ár í sjóðinn
eða starfsaldur hans + lífaldur hefur
náð 95 árum.
í öðru lagi er lagt til að sú regla
sjóðsins verði felld niður, sem kveður
á um að sjóðurinn eigi að verja hluta
af ávöxtun sinni til greiðslu á lífeyris-
hækkunum, sem launagreiðendur
væru ella krafðir um. Þessi regla á
mikinn þátt í slæmri stöðu LSR.
Reglan var sett árið 1980 í tengslum
við upptöku verðtryggingu sparifjár.
Það er mat tryggingafræðinga að
hún hafí valdið því að staða sjóðsins
er nú 7,3 milljörðum verri en ef regl-
an hefði aldrei verið tekin upp. Bara
árið 1995 tapaði sjóðurinn 712 millj-
ónum á þessari reglu.
Frumvarpið gerir ráð fýrir að sam-
bærilegar breytingar verði gerðar á
Lífeyrissjóði hjúkrunarkvenna eins
og LSR, þ.e. að honum verði skipt
upp í A- og B-hiuta. Jafnframt er
gert ráð fyrir að reglur sjóðanna
verði samræmdar en ýmsar breyting-
ar sem gerðar hafa verið á LSR í
gegnum árin hafa ekki náð til Lífeyr-
issjóðs hjúkrunarkvenna. Lögum um
sjóðinn hefur t.d. ekki verið breytt
frá árinu 1965. Meðal breytinga sem
gerðar verða er að skipta um nafn
á sjóðnum. Hann kemur til með að
heita Lífeyrissjóður hjúkrunarfræð-
inga.
32 ára og 95 ára reglur
afnumdar
Við gerð tillagna um nýtt réttinda-
kerfí, þ.e. A-deild Lifeyrissjóðs
starfsmanna ríkisins, var það megin-
sjónarmið haft að leiðarljósi að verð-
mæti réttinda í A-deild sjóðsins væru
á heildina litið sambærileg réttindum
samkvæmt núgildandi lögum um
LSR. Reglur A-deildar verða hins
vegar í veigamiklum atriðum frá-
brugðnar eldri réttindareglum.
Fyrir það fyrsta verða útreikn-
ingsreglur lífeyris í þessum tveimur
kerfum með ólíkum hætti. Sam-
kvæmt gildandi lögum fer lífeyris-
réttur sjóðsfélaga eftir því hversu
lengi þeir hafa greitt iðgjald til sjóðs-
ins, í hvaða starfshlutfalli þeir hafa
verið á hverjum tíma og því
starfi sein þeir gegna við
starfslok. í frumvarpinu er
hins vegar gert ráð fyrir
að lífeyrisréttur A-deildar
verði reiknaður eftir stiga-
kerfi þar sem réttindaávinningurinn
ársins fari eftir fjárhæð iðgjalda á
hveijum tíma. Eftir að taka lífeyris
hefst er síðan lagt til að hann breyt-
ist í samræmi við breytingar á vísi-
tölu neysluverðs. Samhliða þessari
breytingu er lagt til að sjóðsfélagar
i A-deild greiði iðgjald af öllum laun-
um og alla starfsævi sína. Þetta
þýðir að niðurfelling iðgjalda eftir
32 ár eða samkvæmt 95 ára reglu
verður afnumin hjá deildinni.
í frumvarpinu eru lagðar til veru-
legar breytingar á útreikningsregl-
um elli-, örorku- og makalífeyris
hjá A-déildinni frá núgildandi lögum
sjóðsins. Breytingarnar leiða al-
mennt til þess að réttur til elli- og
örorkulífeyris er aukinn en á móti
er dregið úr makalífeyrisréttindum.
Þessi breyting færir réttindin til
samræmis við það sem gerist á al-
mennum markaði, en opinberir
starfsmenn hafa búið við mun verri
örorkulífeyri en aðrir launþegar en
makalífeyrisréttur þeirra hefur hins
vegar verið mun betri.
Ríkið greiðir 11,5% iðgjald
Ein meginbreytingin sem lagt er
til að gerð verði með því kerfi sem
fyrirhugað er að taka upp í A-deild
sjóðsins er að iðgjöld verði greidd
af öllum launum, en ekki bara dag-
vinnulaunum eins og nú er. Reglan
um að iðgjöld skuli greidd einungis
af dagvinnulaunum á stóran þátt í
slæmri stöðu LSR. Frumvarpið ger-
ir ráð fyrir að launþegar greiði eins
og nú er 4% iðgjald. Gengið er hins
vegar út frá því að A-deildin standi
undir skuldbindingum sínum.
Nefndin, sem samdi frumvarpið, fól
tryggingafræðingum að reikna út
hvað iðgjald ríkisins þyrfti að vera
til að deildin stæði undir sér. Niður-
staða þeirra var að það þyrfti að
vera 11,5%, en samkvæmt núgild-
andi lögum greiðir ríkið 6% iðgjald
í LSR.
Samkomulag er um að iðgjald
ríkisins verði endurskoðað árlega
og taki mið af afkomu sjóðsins.
Ekki er gert ráð fyrir að iðgjaldið
breytist mikið fyrstu árin. Viss lík-
indi eru þó til þess að gjaldið lækki
m.a. vegna þess að í forsendum sín-
um reikna tryggingafræðingar með
3,5% ávöxtun, en ávöxtun sjóðsins
í dag er 5-6%. Óvarlegt þykir að
reikna með svo mikilli ávöxtun til
frambúðar.
Það er ekki einfalt mál að leggja
mat á heildarlífeyrisréttindi starfs-
manna og búa til kerfi sem uppfyll-
ir markmið um jafn verðmæt rétt-
indi. Meðal þeirra forsendna sem
tryggingafræðingar tóku tillit til
útreikninga sína voru forsendur um
lífslíkur, starfsorku og barneigna-
líkur, hlutfall sjóðsfélaga í hjóna-
bandi, skiptingu þeirra eftir aldri
og kyni, aldursmun hjóna í sjóðnum,
ávöxtun iðgjalda og þróun launa
miðað við neysluverð og meðaltal
yfimnnugreiðslna.
I skýrslu tryggingafræðinganna
er bent á að sjóðsfélagar í A-deild
sjóðsins fái að meðaltali meiri lífeyr-
isréttindi en samkvæmt núgildandi
lögum, enda greiði þeir í staðinn
4% af heildarlaunum allan starfs-
tímann í stað 4% af föstum launum
fyrir dagvinnu í eldra kerfí og þá
ekki alla starfsævi. Aukning lífeyr-
isréttinda í hinu nýja kerfi eigi því
að samsvara þessum auknu ið-
gjaldagreíðslum starfsmanna.
Ríkið þarf að greiða
meira í sjóðinn
Óvíst er hvað margir opinberir
starfsmenn kjósa að færa sig úr
B-deild yfir í hið nýja kerfi. Þeir sem
velja þessa leið skilja áunnin rétt-
indi eftir í gamla kerfinu.
Ríkið er skuldbundið til að greiða
skuldbindingar LSR sem ekki er til
inneign fyrir. Þetta eru 80-100
milljarðar sem greiðast á næstu 40
árum. Nýja kerfið gerir ráð fyrir
að ríkið greiði sinn hluta iðgjaldsins
að öllu leyti jafnóðum. Þetta þýðir
að ríkið þarf á næsta ári
að greiða hærri upphæð
í LSR en á þessu ári.
Mismunurinn fer eftir því
hvað margir nýjir starfs-
menn verða ráðnir til
starfa og hvað margir færa sig yfir
í A-deild sjóðsins. Ef 900 nýir
starfsmenn verða ráðnir og 30%
starfsmanna flytja sig yfir i nýja
kerfið aukast iðgjaldagreiðslum rík-
issjóðs um 500-600 milljónir á
næsta ári. Alþingismenn verða að
taka tillit til þessa þegar þeir sam-
þykkja fjárlög næsta árs.
Lífeyrisréttur
eykst í nýja
kerfinu
Makalífeyrir
lækkar en ör-
orkan hækkar