Morgunblaðið - 14.03.1997, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
FÖSTUDAGUR 14. MARZ 1997 35
Hjartaskurð-
aðgerðir bama
ÞESSA mánuðina
eru hjartaskurðlækn-
ingar barna að flytjast
heim til íslands í vax-
andi mæli. Sú
ánægjulega þróun ber
vitni framsækni ís-
lenskrar heilbrigðis-
þjónustu og vilja til
að takast stöðugt á
við ný og kreíjandi
verkefni.
Af umræðu líðandi
stundar mætti stund-
um draga þá ályktun
að heilbrigðisþjónust-
an eigi í vök að verj-
ast, og að þar ríki
stöðnun.
Hitt er sönnu nær að enda þótt
við getum aldrei gert eins vel og
við viljum er það staðreynd að
uppbygging er mikil og við erum
í fararbroddi á mörgum sviðum.
A hveiju ári fæðast hér á landi
að meðaltali um tuttugu böm sem
þurfa að gangast undir hjartaað-
gerðir. Hingað til hafa flest þess-
ara barna gengist undir aðgerðir
erlendis en því sinnt hér heima sem
kleift hefur verið. Öllum er ljóst
hvílíkt álag þessar ferðir hafa ver-
ið fyrir börnin og alla aðstandend-
ur og hve mikilvægt það er að
auðvelda þessum fjölskyldum að
takast á við veikindin. Ég hef
haft tækifæri til að kynna mér
aðstæður þessara barna og fjöl-
skyldna þeirra m.a. í heimsóknum
mínum á Barnaspítala Hringsins.
Því var tekin ákvörðun um að
flytja meginhluta aðgerðanna
heim. Endanlegar
ákvarðanir voru tekn-
ar síðastliðið sumar
um aukna sérfræði-
þjónustu lækna og
annars starfsfólks og
um tækjakaup, m.a.
kaup á hjarta- og
lungnavél og hjarta-
ómsjá.
En á síðastliðnu ári
ákvað ríkisstjómin að
veita fé til að tryggja
að sem flestar hjarta-
aðgerðir á bömum
yrðu gerðar hér á
landi. Um 10 milljón-
um króna var varið
til tækjakaupa á ár-
inu og sömu upphæð til búnaðar
nú í ár. Þá vom 26 milljónir króna
ætlaðar til reksturs sem tengist
hjartaaðgerðum bama árið 1997.
Ákveðið er, segir Ingi-
björg Pálmadóttir, að
efna til samkeppni um
hönnun byggingar nýs
barnaspítala.
Þegar þessi fjárveiting var fengin
var hafist handa og nú verða gerð-
ar fleiri og flóknari aðgerðir á
hjartveikum börnum en áður hefur
þekkst hér. Er fyrirsjáanlegt að
þessum aðgerðum fjölgi smám
saman og er gert ráð fyrir að að-
eins um fjórðungur barnanna þurfi
Ingibjörg
Pálmadóttir
að gangast undir aðgerðir í öðram
löndum.
Þessi breyting mun sannarlega
létta þeim Íífið sem standa and-
spænis þeim vanda að eignast
bam með hjartagalla sem þarfnast
aðgerðar. Starfsfólk heilbrigðis-
þjónustunnar axlar þessa auknu
ábyrgð framúrskaranndi vel, en
allt byggist þetta á hæfu og fóm-
fúsu starfsfólki.
Þetta er að sjálfsögðu fagnaðar-
efni, en við ætlum að halda áfram.
Umönnunarbætur fyrir að-
standendur veikra barna hafa ver-
ið til endurskoðunar í sérstakri
nefnd á vegum Tryggingastofnun-
ar ríkisins að undanförnu og að
þeirri vinnu kemur m.a. fyrrver-
andi formaður Umhyggju, sem er
samtök allra stuðningsfélaga
veikra barna. Nefndin hefur lokið
störfum og er tillagna til ráðherra
um úrbætur vænst innan skamms.
Nú hefur verið ákveðið að efna
til samkeppni um hönnun bygging-
ar nýs barnaspítala, sem mun rísa
á Landspítalalóðinni. Öllum vel-
unnuram barna og áhugafólki um
bættar aðstæður fyrir veik börn
era þetta góð tíðindi. Mörg félög
aðstandenda veikra barna og önn-
ur líknarfélög hafa lýst áhuga á
að þetta verkefni fái brautar-
gengi. Þar leggjum við öll hönd á
plóginn og tryggjum að veikum
börnum verði búin góð aðstaða
meðan þau þurfa á sjúkrahúsvist
að halda.
Hið unga félag velunnara hjart-
veikra barna hefur þegar látið til
sín taka í baráttunni fyrir bættum
aðstæðum skjólstæðinga sinna,
eins og önnur félög velunnara
veikra barna sem nú starfa. Er
félaginu óskað árangursríkra
starfa og allra heilla.
Höfundur er heilbrigðis- og
tryggingamálaráðhcrra.
Afleiðingar verkfalla
STRÍÐSHERRAR sumra
verkalýðsfélaga blása um þessar
mundir hressilega til átaka á
vinnumarkaði. Er svo að skilja af
fréttum í fjölmiðlum,
að ballið eigi að byrja
með skærahernaði eft-
ir nokkra daga, en 23.
mars skuli hefjast al-
vöra styijöld, þ.e. alls-
herjarverkfall. Svo var
að skilja á vígreifum
talsmanni rafiðnaðar-
sambandsins í sjón-
varpi miðvikudaginn
26. febrúar, að það
væri hið minnsta mál
að hleypa öllu í bál og
brand. Sjóðir þessa
sambands væra svo
digrir, úthald í kjara-
baráttu væri ekkert
mál og ef í harðbakk-
ann slægi stæðu 120.000 rafiðnað-
armenn á Norðurlöndum reiðubún-
ir til að styðja við bakið á þeim.
Ekki kom fram hvort láglauna-
fólkið í landinu, sem vissulega býr
við óviðunandi kjör, myndi njóta
góðs af þess- um rafmögnuðu sjóð-
um meðan átökin gengju yfir né
heldur, hvort þetta fólk, svo og
atvinnulausir, ellilífeyrisþegar og
öryrkjar, yrði betur sett þegar
hamaganginum lyki.
Þeir, sem komnir eru til vits og
ára og muna eftir harðvítugum
verkfallsátökum fyrr á öldinni,
bera vissulega kvíðboga fyrir því
ef efna á til styijaldarástands á
vinnumarkaðnum eina ferðina
enn. Minnist ég í því sambandi
orða erlends vinar míns, sem kom
hingað oft á 6. og 7. áratugnum,
m.a. sem ráðgjafi við hagræðingu
í frystihúsunum og fylgdist grannt
með atvinnu-og efnahagsþróun í
landinu: „Ég skil ekkert í ykkur
íslendingum. í hvert skipti, sem
ykkur miðar eitthvað áfram, þurf-
ið þið alltaf að stræka ykkur niður
á núll,“ sagði þessi mæti maður.
Tilgangur þessarar
ritsmíðar er að rifja
upp nokkrar stað-
reyndir um þær af-
leiðingar, sem alls-
heijarverkföll hafa
gjarnan haft í för með
sér í þessu landi.
Langt er síðan slíkt
slys héfur átt sér stað
og er því ekki við að
búast, að yngri kyn-
slóðin þekki afleiðing-
arnar. Ýmsa aðra hef-
ur eflaust gleymskan
sótt heim.
Ilelstu afleiðingar
allsheijarverkfalla
1. Þegar samið hefur verið við
félög láglaunafólksins kemur
skriðan á eftir. Þeir sem betur
vora settir áður heimta nú sitt og
taka jafnvel enn stærri sneið af
Margir bera kvíðboga
fyrir því, segir Sveinn
Björnsson, ef efna á til
styrjaldarástands á
vinnumarkaðnum eina
ferðina enn.
kökunni til sín en áður. Láglauna-
fólkið, sem gerði sér vonir um til-
litssemi annarra betur launaðra
hópa, þarf nú að horfast í augu
við jafnvel enn lakari kjör en áður,
hlutfallslega.
Fari allt úr böndum, eins og
stundum hefur skeð, þarf gengis-
fellingu til að rétta þjóðarskútuna
af með tilheyrandi verðhækkunum
og rýrnun kaupmáttar. Líkur era
á, að verðbólga magnist veralega
(sumir munu eftir, þegar hún rauk
í 130%). Því má ekki gleyma, að
sumir starfshópar hafa slagkraft
til að skara eld að sinni köku langt
umfram aðra. Sé það ásetningur
slíkra hópa að setja allt á annan
endann verður fátt til vamar. Lág-
launafólkið er ekki í uppáhaldi hjá
þessum hetjum sjálfsbjargarvið-
leitninnar.
2. Það er sérkapituli hvemig
skuldsettar fjölskyldur geta
brugðist við launmissi, e.t.v. í 2-3
vikur og versnandi kjörum á lána-
markaði, sem vænta má í kjölfarið
á hækkuðu verðbólgustigi, þ.e.
vaxtahækkun. Hér er það eins og
jafnan kaupmátturinn, sem skiptir
máli, en ekki launaupphæðin.
3. Viðbrögð þjóða í okkar
heimshluta við verkfallsfréttum
frá íslandi reynast blandin: Vin-
samleg vorkunnsemi þegar best
lætur og efasemdir um, að þessi
fámenna þjóð sé í raun þess um-
komin að vera sjálfstæð. Niður-
lægingin leiðir m.a. af sér það við-
horf, að varasamt sé að fjárfesta
á íslandi og best sé að hafa var-
ann á með ferðalög til sögueyjunn-
ar. Ferð án fyrirheits er fáum að
skapi. Kæmi ekki á óvart, að nú
þegar væru ýmsir ferðalangar,
sem hugðust heimsækja landið í
sumar, vera farnir að horfa til
annarra átta.
Skæruverkföllin, sem stríðs-
herrarnir boða næstu daga, verða
eflaust lærdómsrík fyrir land og
þjóð, en margt sem hér hefur ver-
ið sagt gildir einnig um þau. Læt
hér staðar numið að sinni.
Höfundur er verkfræðingur.
Sveinn Björnsson
Virk samkeppni
- eina trygging
neytandans
VERÐLAGNING er
nú fijáls nema í undan-
tekningartilvikum og
þá helst á ákveðnum
landbúnaðarvörum.
Forsenda frjálsrar verð-
lagningar er virk sam-
keppni milli aðila og
sem betur fer er hún
virk á mjög mörgum
sviðum. Víða er þó pott-
ur brotinn.
Virk samkeppni
Samkeppni á mat-
vörumarkaðnum hefur
á mörgum umliðnum
árum aukist jafnt og
þétt. Verslanir hafa
komið og farið og
margar hafa fest sig í sessi. Sameig-
inlega hafa Haugkaup og Bónus
borið ægishjálm yfir keppinautana á
síðustu árum. En þróunin er hröð.
Nú hafa aðrar matvöruverslanir verið
að auka samstarf sín á milli og stærri
einingar að myndast. Og þessar ein-
ingar beijast hart um hylli viðskipta-
vinarins. Samkeppnin á matvöru-
markaðnum hefur kallað á þessa þró-
un og neytendur njóta góðs af.
Virkust er samkeppnin á suðvest-
urhorni landsins og á Eyjafjarð-
arsvæðinu. En verðlag á þessum
svæðum hefur einnig áhrif á önnur
svæði landsins. Þar koma til verð-
kannanir, aukið samstarf á milli
verslana og ekki síst aðhald neytenda
sjálfra.
Hér er aðeins nefnt eitt dæmi um
hvernig virk samkeppni þjónar hags-
munum almennings, nefna mætti
fjölmörg fleiri. Og þar sem fermingar
eru framundan er ekki úr vegi að
minna á öll „tilboðin“ á hljómtækja-
samstæðunum handa fermingar-
börnunum.
Fákeppni
En það rikir ekki virk samkeppni
á öllum sviðum og fákeppni er víða
á íslandi. Tryggingamarkaðurinn
hefur mörg undanfarin ár borið öll
einkenni fákeppni. í Morgunblaðinu
7. mars sl. var sagt frá að „afkoma
af vátryggingarrekstri er hlutfalls-
lega best hér á landi af ríkjum evr-
ópska efnahagssvæðisins". Bent er
á í skýrslunni að samkeppni hafí
farið mjög harðnandi innan ESB-
landa með innri markaðnum. Fram-
kvæmdastjóri Sambands íslenskra
tryggingafélaga er að vonum ánægð-
ur með árangurinn og að trygginga-
félögin hafi „náð góðum árangri í því
að ná niður rekstrarkostnaði". En
neytendur eru ekki eins ánægðir og
ítrekað hefur verið bent á há trygg-
ingaiðgjöld hér. Það er allavega ljóst
að betri afkoma tryggingafélaganna
hefur fyrst og fremst skilað sér til
þeirra sjálfra, en ekki neytenda. Ef
samkeppni væri með eðlilegum hætti
innan þessarar greinar, hefði bætt
afkoma skilað neytendum meiru.
Þetta er hins vegar fákeppnismarkað-
" ur og þó að nokkur geijun hafi verið
á þessum markaði að undanfömu,
þurfa tryggingafélögin að gera mun
betur.
Samkeppni fjármálastofnana er
líka takmörkuð og minnast margir
þegar þau sameinuðust um þjónustu-
gjöldin. Og margir urðu fyrir von-
brigðum með afgreiðslu samkeppnis-
yfirvalda þegar Neytendasamtökin
kærðu fjármálastofnanir vegna
meints samráðs. ítrekað hefur komið
fram að vextir og vaxtamunur eru
hærri hér en í flestum nágrannalönd-
um okkar. Afkoma fjármálastofnana
hefur einnig batnað mjög á allra síð-
ustu eftir útlánatöp fyrri ára og er
um þokkalegan hagnað að ræða á
síðasta ári. En mun fákeppnin koma
í veg fyrir að neytendur njóti þess í
hagkvæmari viðskiptum?
Einnig má nefna flutninga á sjó
og í lofti til og frá landinu, jafnt á
fólki sem varningi. Það er t.d.
áhyggjuefni að Eim-
skipafélagið lætur sér
ekki nægja flutninga ,
með skipum, heldur j
kaupir það einnig upp
stóran hluta af flutn-
ingum á landi innan- < '■
lands. Flugleiðir er ekki
eftirbátur og styrkir sig
í skipulögðum ferðalög- |
um til útlanda með
stækkandi hlutdeild á
ferðaskrifstofumark-
aðnum. Fyrirtækið hef-
ur einnig verið að ná
sterkari tökum á ferða-
markaðnum innanlands
og nú síðast með kaup-
um á Ferðaskrifstofu j
íslands, en það er gert
til að ná betri tökum á hótelmarkaðn-
um innanlands.
Olíufélögin hafa einnig verið köll-
uð til sögunnar, en þar hafa þó ver-
ið vissir burðir til aukinnar sam- :
keppni þó í takmörkuðum mæli sé.
Reyndar þurfti erlent olíufélag til,
áður en olíufélögin hugsuðu sér til
hreyfings.
Einokun
Einokun er einnig að finna og er
án efa eitt umtalaðasta dæmið nú
Póstur og sími hf. í desember sl.
ákvað fyrirtækið að hækka gjöld
vegna símtala innanlands verulega.
Þetta var gert þrátt fyrir að um veru-
Fákeppni, segir Jó-
hannes Gunnarsson,
er víða á íslandi.
legan hagnað sé að ræða af rekstri
símþjónustunnar. Neytendasamtökin
hafa mótmælt þessari hækkun harð-
lega og krafist skýringa með ítarlegu
bréfi. Þrátt fyrir að langt svarbréf
hafi borist frá Pósti og síma er eng-
um spumingum þó svarað og engin
haldbær rök hafa borist frá Pósti og
síma. Neytendasamtökin hafa nú ítr-
ekað spumingarnar sínar með nýju
bréfi, en svar hefur ekki borist þegar
þetta er skrifað. Fleiri dæmi um fá- ^
keppni og einokun í íslensku sam-
félagi mætti nefna, en þetta látið
duga að sinni.
Náttúrulögmál?
Nú segja eflaust sumir að íslensk-
ur markaður sé svo lítill að eðlilegt
sé að aðstæður séu með þessum
hætti innan sumra greina. En er það
náttúrulögmál að fyrirtæki ráði ein
ferðinni í skjóli fákeppni eða einokun-
ar?
í samkeppnislögum eru heimildir
til að grípa inn í markaðinn þar sem
virk samkeppni er ekki til staðar.
Því er virkt eftirlit og á stundum
bein afskipti af hálfu samkeppnisyf-
irvalda nauðsynleg.
Neytendasamtökin gegna einnig
mikilvægu hlutverki til að markað-
urinn starfi eðlilega og að samkeppni
sé virk. Þau reyna einnig að gera
það í þeim mæli sem kraftar leyfa.
En stjómvöld hér gera neytendamál-
um ekki hátt undir höfði borið saman
við nágrannalöndin. Því geta Neyt-
endasamtökin ekki sinnt þessu eins
og nauðsynlegt er.
Neytendasamtökin hafa einnig
lagt til að skipaðar verði eftirlits-
nefndir með einokunarfyrirtækjum
eins og Pósti og síma og að Neyt-
endasamtökin eigi þar fulltrúa. Póst-
ur og sími hefur hafnað þessari til-
lögu.
Viðskipti og rekstur eru ekki nátt-
úralögmál viðkomandi fyrirtækis. En
vegna smæðar íslensks markaðar er
einmitt mikilvægara en ella að eftir-
lit og aðhald sé með virkum hætti.
Höfundur er framkvœmdastjóri
Neytendasamtakanna.
Jóhannes
Gunnarsson