Morgunblaðið - 27.03.1997, Side 31

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1997 31
g suðvestur. Á LEIÐ upp með Litlu-Heklu síðasta dag mars
1947. Ljósm. 1947. Gosmekkir á norðausturhluta Hekluhryggs
í baksýn.
NAÐI
i1
]FNI
hvaða átt gjóska barst í fyrsta
igoss. Breidd örvanna er í hlut-
immál gjósku. Kortið er úr bók
Þórarinssonar: Ilekla.
Hekla gýs blandgosum, þ.e. gýs
bæði hrauni og ösku, úr gossprungu.
Úr mörgum gosum hefur hlaðist upp
10 km langur eldhryggur úr sprungu
með hina hefðbundnu SV-NA stefnu
þessa svæðis. Þegar gos hófst 29.
mars 1947, rifnaði Hekla eftir endi-
langri háegginni, sem hefur þessa
sömu stefnu, og hraunið rann niður
hlíðamar til beggja hliða. Gosið 1947
braust upp úr hátindinum og skömmu
síðar opnaðist fjögurra km löng gjá
eftir fjallshryggnum. Samkvæmt mæl-
ingum Sigurðar Þórarinssonar á
Toppgígnum eftir að gosvirkni í honum
lauk um sumarið, risu barmar hans
90 m yfir fjallsaxlimar. Hann var
ílangur og í sprungustefnuna og um-
mál hans efst 600 m. í upphafi hraun-
gossins flæddi hraunið aðallega austur
úr Heklugjá, en síðar í gosinu einkum
til NV og SV og varð heildarflatarmál
1947 hraunsins 0,8 rúmkílómetrar.
Jarðvísindamaður fórst
Gosið hélt áfram í 13 mánuði og
streymdi hraun látlaust úr hraungíg-
unum. Streymdi fólk um sumarið aust-
ur að hraunjaðrinum. Vísindamenn
voru þar við mælingar. Annan nóvem-
ber um haustið varð það hömiulega
slys að jarðvísindamaðurinn Steinþór
Sigurðsson, sem var við rannsóknir,
fékk á sig stein sem spýttist úr hraunj-
aðrinum og lést samstundis.
Um sumarið höfðu menn áhyggjur
af öskufalli sem lagðist yfir gróður. Á
ellefu jörðum varð öskulagið meira en
5 sm þykkt. Tjónið af öskufallinu varð
þó tiltölulega lítið, enda var óvenjumik-
il úrkoma um sumarið og skolaði vi-
krinum burtu. Sjálfboðaliðar aðstoðuðu
bændur við að hreinsa af túnum. Að-
eins tvær jarðir fóm í eyði um lengri
tíma. Öskufalli lauk að heita mátti í
byrjun september 1947.
Næsta vor, þegar gosið var að fjara
út, urðu menn varir við koldíoxíð sem
streymdi úr gjótum í Hekluhraununum
vestur af Heklu. Fóru að finnast dauð-
ar skepnur við Loddavötn, tófa, fuglar
og 15 kindur áður en yfir lauk. Höfðu
myndast gaspollar í lægðum og skepn-
ur kafnað í þeim. Sló óhug á fólk,
enda vissu menn ekki hverju mátti
eiga von á.
Seint í apríl 1948 lauk þessu Heklu-
gosi.
Gamla Hekla ekki dauð
Langt hié hafði verið á undan Heklu-
gosinu 1947 sem fyrr er sagt. Höfðu
goshléin verið að lengjast frá því á 17.
öld. Áttu menn því von á að Hekla
mundi nú hafa hægt um sig eftir þetta
mikla gos. En aðeins 22 árum síðar,
5. mai 1970, tók fjallið að hrista sig
og að gjósa norðvestan í Heklu í svo-
nefndum Skjólkvíum sem entist fram
til 5. júlí. Ekki hafði Hekla lokið sér
af, því aðeins 10 árum síðar, 1980,
gaus með stuttum hvelli frá 17. ágúst
til 20. ágúst. Og vorið 1981 varð enn
stutt gos. Nú liðu tæp 10 ár þar til
enn gaus í Heklu r janúar 1991 til 11.
mars.
Eftir Heklugosið 1947 hafa eldgos
færst í aukana á landinu. Og því óþarfa
fosjálni að drífa sig austur á fyrsta
morgni Heklugossins í þvt' ljósi að það
væri ef til vill eina tækifæri ungmenna
til að fá að sjá eldgos um sína daga.
Fyrir utan gosin í Heklu hafa síða
orðið Öskjugosið 1961, Surtseyjargosið
1963-67, Heimaeyjargosið 1973,
Kröflueldar 8 sinnum eftir 1975 og
nú síðast gosið í Vatnajökli.
Straumurinn
til fjallsins
Margir sækja Heklu heim og má
benda á að Árbók Ferðafélags íslands
1995 er „Á Hekluslóðum“, þar sem
íjallinu, sögu þess og leiðum þangað
er lýst ýtarlega.
Þar er birt ljóð eftir Baldur Óskars-
son sem nefnist 1947:
Einn fagran morgun í mars
kom faðir minn
inn frá gegningum
- Einkennilegt ský
yfir Heklu, sagð’ann
Reykelsi á sjónbaug -
öskuvorið -
ekki raskaði það ró okkar
Ekkert raskar ró okkar
Eftir þjóðveginum
lá straumurinn
til fjallsins.
Rannsókn á samskiptum sjúklinga og heilbrigðisstétta
Nálægð er
mikilvæg
Allirþeir sem legið hafa á sjúkrahúsi vita hve miklu skiptir það samband sem
tekst á milli sjúklings og starfsfólks. Oft getur það breytt miklu um andlega
og jafnvel líkamlega líðan fólks að þar takist vel til. í samtali Guðrúnar
Guðlaugsdóttur við Svövu Stefánsdóttur félagsráðgjafa kom fram að starfs-
fólk innan heilbrigðisstétta virðist stundum ekki fá nægilega þjálfun í að mynda
tengsl við sjúklinga sem það annast, en Svava hefur nýlega gert rannsókn á þessu.
V
NIÐURSTÖÐUR mínar eru
þær að bæði sjúkiingar og
starfsfólk vilja meiri ná-
lægð og samstarf í sam-
skiptum sínum,“ sagði Svava Stefáns-
dóttur. „Ég valdi orðið samstarf yfir
þessi samskipti. Það merkir hjá mér
að sjúkingur og starfsmaður geti tal-
að saman á jafnréttisgrundvelli, eins
og tveir sérfræðingar. Þá er sjúkling-
urinn sérfræðingur í sinni líðan en
starfsmaðurinn sérfræðingur í sínu
fagi. Ég ákvað að gera rannsóknir á
þessu efni vegna þess að oft er talað
um að betri tengsl milli þessara aðila
myndu bæta umönnun sjúklinga
og gera báðum auðveldara fyrir.
Komist góð tengsl á líður sjúkl-
ingnum betur og starfsmanninum
líður betur í starfi sínu. Ég tók
tuttugu viðtöl í allt, með forrann-
sókn og gerði skriflega könnun
hjá sextíu aðilum. Úr þessu vann
ég svo og í ljós kom að sjúklingar
óskuðu sterklega eftir meira sam-
starfi og langflest af starfsfólkinu
vildi það líka.
Það kom einnig í ljós að það
eru helst læknar sem telja að þeir
eigi erfitt með að mynda meiri
tengsl við sjúklinga þar sem sjúkl-
ingurinn viti venjulega ekki nægi-
lega mikið um eðli þess sjúkdóms
sem verið er að kljást við hverju
sinni. Samt sem áður kom líka
fram að lækninum finnst hann
ekki geta verið án góðra og skil-
merkilegra upplýsinga frá sjúkl-
ingnum.“
- Hvernig er hægt að koma á
meiri og betri tengslum sjúklinga við
starfsfólk innan heilbrigðisstétta?
„Það er hægt að bæta menntun
og þjálfun starfsfólks í þessum efn-
um, þetta er viðurkennt og fleiri rann-
sóknir staðfesta það. Það væri til
dæmis hægt að þjálfa fólk betur í að
hlusta og nota sjálft sig sem tæki,
ef svo má segja. Starfsfólk hlustar
oft ekki nægilega vel á það sem sjúkl-
ingurinn hefur að segja eða, í verstu
tilvikum, tekur ekki mark á orðum
hans. Það kemur fram í fræðum að
það er hægara að kenna fólki að vita
en að vera. Þetta þýðir að það mun
erfiðara að kenna fólki eiginleika
heldur en koma til þess vitneskju um
ákveðin atriði. Sumir eru t.d. að eðlis-
fari þolinmóðir en það er hægara
sagt en gert að kenna þann eigin-
leika. Mörgum er ekki ljóst að þeirra
eigin persóna og eignleikar hafa tals-
verð áhrif í starfi. Það er mikilvægt
að vera þess meðvitandi hvernig með-
ur bregst við í hinum ýmsu kringum-
stæðum. í sumum heilbrigðisstéttum,
svo sem í félagsráðgjöf, er það hefð
að fólk er hvatt til sjálfsskoðunar til
þess að það geti fremur áttað sig á
eiginleikum sínum og viðbrögðum.“
- Er hægt að beita sömu eða svip-
uðum aðferðum í samskiptum við alla
sjúklinga?
„Nei, það er ekki hægt, í hvert sinn
sem kemur nýr sjúklingur verður
Morgunblaðið/Kristinn
SVAVA Stefánsdóttir félagsráðgjafi.
starfsmaður að leitast við að kynnast
honum, engir tveir eru eins í sam-
skiptum og það á við um starfsfólk
líka. Frægur geðlæknir Clarence
Crawford segir á einum stað: „í
hveiju samtali tveggja aðila eru að
minnsta kosti tvær sögur, önnur er
saga sjúklingsins en hin er saga með-
ferðaraðilans. Þess vegna er mikil-
vægt að heilbrigðisstarfsmenn læri
að þekkja sjálfa sig, það á auðvitað
við allt fólk sem sinnir mannlegum
samskiptum.“
- Hvernig er hægt að gera t.d.
samtarf lækna og sjúklinga árangurs-
ríkara?
„Með betri verklegri þjálfun í námi
undir handleiðslu reynds starfs-
manns. Fólk þarf að þora að skoða
vinnubrögð sín með gagnrýnu hugar-
fari. Sem dæmi um hvernig má auka
skilning milli starfsmanns og sjúkl-
ings langar mig að koma með beina
tilvitnun í svar frá ungum lækna-
nema. Hann sagði: „Þegar um er að
ræða nema, þá er það mikilvægt að
útskýra fyrir konunni, að það er öðru-
vísi þegar nemi gerir kvenskoðun
heldur en þegar vanur læknir gerir
það. Ef neminn útskýrir þetta í byijun
þá leggur maður ákvörðunina með
virðingu í hendur konunnar og grund-
völlur að góðu samstarfi er lagður.
Konan slappar af og neminn líka,
samspil og samstarf einkennist af
gagnkvæmri virðingu og árangur
verður betri.“
- Kvarta sjúklingar mikið við
þig, í þínu starfi sem félagsráð-
gjafi á Landspítalanum, um ófull-
nægjandi samstarf við starfsfólk
það sem sinnir þeim inni á deild-
um?
„Ég get ekki sagt að þeir kvarti
mikið núna, en það var meira áður
fyrr. Aðstaða starfsfólks núna er
því miður oft þannig að það hefur<-,;
lítinn tíma, á að veita góða þjón-
ustu á stuttum tíma fyrir litla
peninga. Álagið er ótvírætt meira
en áður var í þessum efnum. Með
tilliti til þessa má segja að sam-
starf sjúklinga og starfsfólks virð-
ist hafa batnað á seinni árum,
þrátt fyrir verri aðstöðu starfs-
fólks. Þetta þýðir væntanlega að
starfsfólk virðist gera sér grein
fyrir mikilvægi náninna tengsla í
samstarfi milli sjúklings og starf-
manns. En betur má ef duga skal.
í ýmsum rannsóknum er fjallað um
að menntun margra stétta í opinberri
heilbrigðis- og félagsþjónustu sé
ábótavant hvað snertir náin samskipti
milli sjúklings og starfsmanns, eða
samstarf eins og ég vil orða það.
Óöryggi starfsmanns getur valdið þvi
að hann heyri ekki hvað skjólstæðing-
ur segir og jafnvel forðist að hafa
samband eða mynda tengsl við hann.
Mín rannsókn og fræðin gefa tilkynna
að nemar í þeim stéttum sem annast
fólk þurfi nú meiri og öðruvisi þjálfun
í samskiptum við sjúklinga og skjól-
stæðinga en veitt hefur verið. Það er
mikilvægt í menntun þeirra að auka
meðvitund og þekkingu um eigin
máta að eiga samskipti við aðra, til
þess t.d. að auka hæfni þeirra til að
takast á við tilfinningahindranir og
viðbrögð hjá sjálfum sér og öðrum.