Morgunblaðið - 27.03.1997, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1997
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
+
Tunglskins-
' eyjan í Landi
morgunroðans
Ný íslensk kammerópera, Tunglskinseyjan,
eftir Atla Heimi Sveinsson, var frumsýnd í
Peking í Kína í síðustu viku. Er þetta í fýrsta
sinn sem vestrænt framúrstefnuverk er sýnt
í Kínverska alþýðulýðveldinu. Súsanna
Svavarsdóttir fylgdi hópnum til Peking og
segir frá dvöl hans í Peking og sýningunni
í Poly Plaza leikhúsinu.
KÍNVERSK leikfimi klukkan sjö að morgni.
SAGAN segir frá ungum elsk-
endum af konungaættum,
Kalman og Auði, sem eiga
sér rætur í írlandi og á eyjunum
norður af Skotlandi. ísland hefur
ekki verið numið, en sögur herma
að lengst í norðri sé eyja, þar sem
sólin aldrei sest.
Valdabarátta og stytjaldir kon-
unga og prinsa, verða til þess að elsk-
endumir skiljast að og hvort um sig
heldur að hitt sé dáið. Kalman flýr
norður og nær landi á þessari eyju,
þar sem sólin aldrei sest og engar
sorgir lifa. Mörgum árum síðar legg-
ur Auður á hafið, ásamt þjónustu-
stúlku sinni, Unni, til að leita þetta
sama land uppi. Þær ná landi við
Breiðafjörð; landi sem er ósnert af
A mönnum og náttúran er í tæru jafn-
vægi, með gróður sinn, fugl og fisk,
sel í fjöru og hval við sjóndeild-
arhringinn.
Það er á þessum stað sem Auður
finnur orð letruð í hellisvegg, sem
minna hana á söng sem Kalman var
vanur að syngja henni. Og seinna
heyrir hún sönginn óma frá ijarlægri
eyju á sumarblíðri nóttu. Hún þekkir
röddina og elskendumir ná saman.
Óvenjulegur endir á óperu
Og það má segja að Tunglskins-
eyjan, eftir Atla Heimi Sveinsson,
sé óvenjuleg ópera. Skrifuð fyrir
þrjá söngvara og sögumann sem
þjónar hlutverki kórs. Hann tengir
atburðarásina og útskýrir aðstæður.
Tilfínningar elskendanna liggja í
tóniistinni, sem felur ekki bara í sér
ást og harm, gleði og söknuð, heldur
líka þögnina sem fyllir heiminn þeg-
ar ástin hverfur, reiðina og örvænt-
inguna yfir tómleikanum, bænina
um að fá aftur að líta ástina sína
augum, trúna á að æðri máttur geti
sameinað það sem er hreint og fals-
laust. En sú sameining getur ekki
átt sér stað í heimi átaka, valdabar-
áttu og styijalda, heldur þurfa ein-
SÉÐ yfir hluta af salnum í Poly Plaza leikhúsinu.
staklingarnir að leita út fyrir byggð
ból, eða taka sér ferð á hendur til
landsins handan við drauminn.
Þetta er sá efniviður sem „The
Moonlight Opera Company" ferðaðist
með til Kína og fmmsýndi í Poly
Plaza leikhúsinu í Peking síðastlíðið
laugardagskvöld, í samvinnu við
Þjóðleikhúsið. Ferðin var í boði menn-
ingarmálaráðuneytis kínverska Al-
þýðulýðveldisins, einstakt boð sem
er mikill heiður fyrir íslendinga. Kín-
veijar flana ekki að hlutunum, taka
ekki ákvarðanir nema að mjög vel
athuguðu máli, en standa þá líka við
sitt með miklum sóma, eins og hópur
tuttugu Islendinga fékk að reyna í
þessari vikulöngu ferð til Peking.
I ferðinni voru þrír söngvarar,
sögumaður, sex hljóðfæraleikarar,
tónskáld, hljómsveitarstjóri, leik-
stjóri, sýningarstjóri, ljóshönnuður,
búningahönnuður, þjóðleikhússtjóri,
tveir kvikmyndagerðarmenn, sem
vinna heimildarmynd um ferðina og
einn blaðamaður.
Mörg okkar höfðu lengi átt sér
þann draum að heimsækja þetta
stóra land, sem á sér aldalanga
menningarsögu, hugsun sem er okk-
ur Vesturlandabúum framandi, þjóð-
sögur og ævintýri með forlagatrú
og öndum og einfaldri alþýðuspeki
og hjátrú - rétt eins og við; sögum
sem Kínveijar hafa ræktað og varð-
veitt. Okkur langaði til að vita hvað
það væri sem gerði þessari þjóð kleift
að þola þær breytingar og bylting-
ar, sem gengið hafa yfir á þessari
öld. Nógu finnst okkur stórfenglegt
að hafa flutt úr torfkofum, í timbur-
hús og síðan í steinhús.
Eitt það fyrsta sem maður áttar
sig á í Kína, er að þar er ekki hugs-
að í árum, heldur árhundruðum. Það
liggur ekkert á neinu, en samt ger-
ist allt með ógnarhraða hvað varðar
framkvæmdir. Fyrir ferðalanga sem
þangað koma í stuttan tíma, er
tíminn dýrmætur og það getur verið
freistandi að stinga sér í óþolinmæð-
isskóna og hlaupa af stað. En þá
sér maður ekki neitt.
Það er óhætt að segja að Kína og
Kínveijar hafi hrifið þann hóp sem
ferðaðist með vestræna framúr-
stefnuóperu til Peking og frumsýndi
í þeirra boði. „Það var margt sem
kom á óvart,“ segir Kristín Jóhann-
esdóttir, leikstjóri sýningarinnar,
„sérstaklega þessi áhugi á íslandi og
virðingin fyrir hinu smáa og ein-
staka. Ég held að maður hafi áttað
sig á mörgu í viðhorfi og tilfmninga-
lífi þessa fólks og hvemig þjóðin
hefur getað tekið öllum þessum
breytingum, sem eru reyndar mjög
hættulegar núna - fyrir utan allar
pólitískar og menningarlegar bylting-
ar sem þjóðin hefur gengið í gegnum.
Virðingin fyrir hinu smáa og ein-
stæða kemur ekki síst fram í morgun-
leikfimi þeirra, þegar þúsundir
manna streyma út í garða borgarinn-
ar; ganga aftur á bak og hrópa eftir
vissum aðferðum, á mjög fágaðan
hátt. Koma með fuglinn sinn, hengja
búrið í tijákrónu og sameinast náttúr-
unni; losa sig við þyngsli og sorgir,
draga hið lífvænlega inn í öll líffæri
og útlimi. Það var mér mjög sönn
helgistund að vera með þessu fólki í
heila klukkustund í garðinum. Okkur
íslendingunum var tekið sem jafn-
ingjum, félögum og vinum. Við skild-
um að í þessar æfingar sækja Kín-
veijar það jafnvægi sem er þeim eins
og handleiðsla í gegnum erfiðleika
og breytingar og mótar eflaust við-
horf þeirra til margra hluta. Við skild-
um þetta æðruleysi og fumleysi sem
einkennir daglega háttu þeirra. Hins
vegar skók það mig svolítið að þrátt
fyrir þetta fumleysi og æðruleysi
hugans, var Svo mikil depurð og sorg
í þeim tugþúsundum af augum sem
mættu manni á götu - því þarna
mætir maður ekki tugum, heldur
tugþúsundum.
Mig langaði til að svipta burtu
þessari depurð og brosti framan í
alla sem ég mætti - og allir brostu
umsvifalaust á móti. Það var eins
og hulu væri svipt frá. Ég held að
þessi sveigjanleiki hugans sé það
sem eigi eftir að verða Kínveijum
til gæfu.“
Aður en lagt var í ferðina, spurðum
við ugglaust flest hvemig Kínveijar
þyldu að láta stjómvöld ákveða að
hver hjón mættu aðeins eignast eitt
bam; hvernig þeir þyldu að láta segja
sér fyrir verkum um það hvar og
hvernig þeir skuli lifa. En þegar
maður spyr Kínveija þessara spum-
inga, verða þeir undrandi. Hver og
einn þeirra finnur til ábyrgðar og
hugsar í heildarmynd. Hver og einn
þeirra virðist meðvitaður um að hann
sé mikilvægur hlekkur í þeim breyt-
ingum sem standa til á næstu ámm.
Kínveijar hafa Rússa og aðrar aust-
antjaldsþjóðir sem víti til varnaðar.
Rússar vom að flýta sér en Kínveijar
hugsa í öldum; byija á að byggja upp
efnahagskerfið og láta fólkinu líða
betur - en ætla sér ekki að missa
stjóm á uppbyggingingunni. Hvert
skref er ákveðið fyrirfram og enginn
stígur báðum fótum fram í einu.
Aætlanir byggja á þeim fólksfjölda
sem er í landinu í dag og raunhæfum
áætlunum um fólksfjölgun, miðað við
eitt barn á hver hjón. Ef þeir gefa
barneignir fijálsar, verða Kínveijar
1,7 milljarðar á örskotsstundu og þá
standast áætlanir ekki og allt fer úr
böndunum. Efnahagsuppbygging
þeirra kollvarpast.
Vegna fólksfjöldans verða allar
reglur að vera mjög skýrar, sem og
starfs- og valdsvið einstaklinganna.
Það kann að líta einkennilega út
fyrir íslendinga, sem eiga því að
venjast að geta kjaftað sig út úr
hlutunum, eða hringt í einhvern sem
þeir þekkja - og við getum fjasað
um regluveldi og ógnarstjórn. En
það er ekki ógnvekjandi að heim-
sækja Kína, heldur þvert á móti. í
Peking, sem telur að minnsta kosti
12 milljónir íbúa, eru glæpir nánast
óþekktir. Þar er hægt að ganga um
götur næturlangt, án þess að eiga
á hættu að á mann verði ráðist og
maður finnur fyrir öryggistilfinn-
ingu framar öllu öðru.
Og Kínveijar eru höfðingjar heim
að sækja; hæverskir og kurteisir,
þolinmóðir og ljúfir. Maturinn lost-
æti og var haft á orði í þessum tutt-
ugu manna hópi að líklega þyrfti
að flytja okkur heim í fraktflugi,
eftir þær veislur sem hópurinn naut.
Hún er margshmgin
sú hverfula list
Er þá enginn eilífur kjami í listsköpun sviðs-
ins? spyr Sveinn Einarsson í ávarpi á degi
leiklistarinnar, sem er í dag, 27. mars 1997.
AÞESSU ári fagnar Leikfélag
Reykjavíkur eitt hundrað
ára afmæli sínu og má því
með nokkrum rétti segja að eiginlegt
leikhús á íslandi eigi aldarafmæli,
leikhús með listrænan metnað og
j með listrænan árangur.
En hvernig getum við greint þetta
listræna? Um fátt hefur verið meira
ritað meðan ritöld hefur staðið og
um fátt hafa menn átt erfiðara að
koma sér saman. Ekki á það nú
hvað síst við um leiklistina, list and-
artaksins sem fæðist og deyr á sinni
ögurstund. Þó að Hamlet sé sígilt
verk, hver er kominn til að segja
að túlkun á hugarvíli Danaprinsins,
sem áhorfendum fyrir hundrað árum
p. þótti listræn og góð, hafi sömu áhrif
í dag? Á okkar dögum höfum við
séð dæmi um leiksýningar, sem hald-
ist hafa á fjölunum í nokkra áratugi
— í upphafi voru þær innblástur
áhorfendum og leiklistarmönnum —
í dag úreltar, rykfelldar og lífvana.
Er þá enginn eilífur kjarni í list-
sköpun sviðsins?_ Setjum okkur fyrir
+ sjónir mælivog. í annarri vogarskál-
inni er hin ómælda blinda uppruna-
lega leikþörf, í leik barna, í
skemmtiþörf og dansi eftir hljóð-
falli eða söng, í ákalli til máttar-
valda um fijósamar tíðir eða sigur
gegn óvinum eða lækningu af fári
og drepi. Ekkert samfélag er svo
frumstætt, eins og kallað er, að
ekki rekumst við á leik í einhverri
mynd, og stundum verður leikurinn
hin ytri mynd trúar eða löngunar
að ná sambandi við hin óræðu öfl,
við guðdóminn. í leiknum felst að
taka á sig hlutverk annars, fara úr
sjálfum sér og skynja tilveruna frá
annars sjónarhóli, því taka menn á
sig gervi galdralæknisins eða rjóða
sig blóði fórnardýrsins til að nálg-
ast guðdóminn.
Við endurtekningu kemur þörfin
fyrir einhvers konar skikkan. Nú er
komið að hinni vogarskálinni. Það
er hægt að leggja þungt lóð á vog-
ina án þess að árangurinn fari eftir
því, menn geta flogið í loftið og týnt
því upprunalega; ef pundið er of létt
er hins vegar hættan á að ekkert
lifni né lyftist.
Það pund er rétt, sem felur í sér
fótfasta djörfung, skáldlega lyft-
ingu, röklega hugsun, slípaðan
smekk og opna en melta reynslu.
Þá er von til að finna það jafnvægi,
sem er takmarkið með svona mæli-
tækjum. En menn þurfa oft að þreifa
sig áfram, því að listin er að minnsta
kosti vinna og aftur vinna. Og þegar
best tekst til leggja áhorfendur síð-
asta grammið á vogarskálina, þegar
listaverkið fæðist.
Er þetta þá svona einfalt? Varla.
En ef eðli listarinnar er erfitt að
fanga, er þá tilgangur hennar aug-
ljósari? Sú spurning snýr ekki síður
að þjóðfélaginu. Hugsið ykkur einn
dag eða jafnvel eitt ár(I), þar sem
enginn söngur heyrðist, engin nóta
væri leikin í fjöimiðlum, allar mynd-
ir væru teknar af veggjum og torg-
um og allar fagurbókmenntir inn-
siglaðar — ég fer ekki fram á að
hylja allar helstu byggingar — en
menn hafa nú verið að pakka þeim
inn úti í löndum til að minna á,
hversu afrakstur listsköpunar er
samgróinn öllu daglegu lífi okkar.
Og öllum leikhúsum yrði auðvitað
lokað, engar sýningar á boðstólum,
sýningar sem iðulega eru á einu ári
sóttar af fleirum en íbúatala landsins
nemur. Við fjárlagagerð hafa lista-
menn að minnsta kosti oft á tilfinn-
ingu að framlög til skapandi menn-
ingar séu afgangsstærð, sem fyrst
beri að skera niður, þegar illa árar