Morgunblaðið - 27.03.1997, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1997' 37

ÍSLENSKU sendiherrahjónin, Hjálmar Hannesson og frú Anna
Birgis, taka á móti óperuhópnum við komuna til Peking. Með
þeim á myndinni eru Stefán Baldursson þjóðleikhússijóri, Kristin
Jóhannesdóttir leikstjóri, Sigurður Pálsson, höfundur söngtexta
og sögumaður í sýningunni, Atli Heimir Sveinsson tónskáld og
Guðmundur Emilsson hljómsveitarstjóri.
GESTIR frá íslandi ganga inn í Forboðnu borgina í Peking.
Veg og vanda að heimsókn „The
Moonlight Opera Company,“ átti
sendiráð íslands í Peking. Textahöf-
undur óperunnar og sögumaður í
sýningunni, Sigurður Pálsson, hefur
þetta um ferðina að segja: „Það
kemur allt á óvart í jafnframandi
landi, bæði það sem fyrir augu ber,
og eyru. Svo eru hlutir sem koma
manni þægilega á óvart. Við vorum
til dæmis í boði, þar sem var mikið
af sendimönnum erlendra ríkja. Þeir
töluðu mikið um hvað ísland er vel
kynnt þarna og hefur náð fótfestu
á undraverðum tíma. Þarna var
sænskur sendimaður sem sagði
manni, með tár í augum, að ísland
væri komið rækilega á kortið - með
tónleikum Bjarkar í fyrra og Tungl-
skinseyjunni núna. Aðrar þjóðir eru
alltaf í biðröð, bankandi á dyrnar
og er sagt að bíða.
Við erum mjög öfunduð af sendi-
ráði okkar í Peking, vegna þess að
menningarleg tengsl leiða alltaf á
endanum til viðskipta. Ég vissi alltaf
að Hjálmar Hannesson, sendiherra
okkar í Peking, væri duglegur, en
gerði mér ekki grein fyrir því hvers
konar kraftaverkamaður hann er.
Og þessar upplýsingar fengum við
ekki í neinu kurteisisspjalli, heldur
í venjulegum samræðum við starfs-
menn annarra sendiráða. Þeir skilja
hreint ekki hvernig fslendingar hafa
farið að því að koma sér svona vel
fyrir í landi sem er lokað og hefur
5.000 ára hefð fyrir því að stjórna
samskiptum við aðrar þjóðir.
Það var líka ánægjulegt hvað
maður fann mikinn einlægan áhuga
og vilja Kínverja til að koma þessari
sýningu í heila höfn, þrátt fyrir ólík-
ar aðferðir og tímaþröng, sem þeir
kunna ekki eins vel og við. Við vinn-
um best í tímaþröng en þeir hugsa
í öldum. Samt var íslenskur krafta-
verkastíll á framkvæmdum, vegna
þess að Kínveijar voru tilbúnir til
að ganga í takt við okkur.“
Undir þessi orð tekur leikstjórinn,
Kristín Jóhannesdóttir, og bætir við:
„Það var ekki fyrr en við vorum
komin til Peking að við áttuðum
okkur á því hvers konar afrek sendi-
herrahjónin, Hjálmar Hannesson og
Anna Birgis, ásamt sendiráðsritara,
Ragnari Baldurssyni, höfðu unnið
og hversu einlægur áhugi þeirra á
sýningunni og umhyggja var. Þau
tóku þátt í þessu með okkur af lífi
og sál. Eitt af stóru málunum í þess-
ari ferð, er að hafa kynnst þessu
fólki. Ekki bara sem fulltrúum ís-
lands, heldur sem persónum og von-
andi vinum í framtíðinni.
Það kom mér á óvart og skók
mig að þau höfðu lagt allt undir;
bæði dimplómatískan feril og jafnvel
persónulega ímynd. Það teygir sig
ansi víða þegar maður leggur slíkt
undir - og allt af fullri einlægni og
brennandi áhuga á því að efnisgera
svona drauma."
„Þetta var mikil vinna, en ævin-
týri sem maður gleymir aldrei og
hefði ekki viljað missa af,“ segir
Kristín Hauksdóttir, sýningarstjóri
og fararstjóri hópsins. „Viðtökurnar
við sýningunni voru mjög góðar og
Kínverjar klöppuðu einhver lifandis
ósköp. Við vissum það ekki fyrr en
eftir á að þeir leggja ekki í vana
sinn að upphefja mikið lófatak eftir
sýningar. Þeir klappa tvisvar og
ganga síðan út. Þetta gladdi okkur
að vonum og móttökurnar voru
glæsilegar að öllu leyti, baeði frá
hendi Kínverja og sendiráðs Íslands
í Peking."
Það er vonandi að Kínverjar hafí
notið þess eins vel og íslendingar
að þessi heimsókn skyldi verða að
veruleika og hún megi verða til þess
að menningarsamskipti þjóðanna
aukist enn til muna. Eftir ferðina
var hópurinn sammála um að það
væri margt sem við gætum af Kín-
veijum lært og öll langar okkur að
heimsækja þetta einstaka land aftur.
í þjóðarbúinu eins og
það heitir. En hvernig
væri að snúa þeirri
hugsun við? Hver veit
nema listin komi þeim
mun meira að gagni
sem færri geta veitt sér
efnalegan munað, sem
oftlega er ekki annað
en óhófseyðsla auglýs-
ingaþjóðfélagsins? Að
viðurkenna í verki og
ekki bara orði, að listin
er gleðigjafi, að fátt
auðgar mannlífið
mejra.
í dag höldum við upp
á leiklistina. Já, hún
er margslungin sú
hverfula list. Hún tekur mið af veru-
leikanum, er samt ekki veruleikinn
og þó sinn eigin veruleiki, í senn
áþreifanleg og óáþreifanleg,
skuggamynd á þili og gára á vatns-
fleti, en skuggamyndin getur breyst
í glaðan heim og gáran í þunga
öldu sorgarinnar. Hún er allt og
ekkert, heillandi þeim sem ánetjast
henni, framandi þeim
sem hræðast hana,
áleitin þeim sem reyna
að skýra hana og stöð-
ug glíma þeim sem
stunda hana. Því að í
allri listsköpun felst
friðlaus leit og í þess-
ari leit felst sprengi-
krafturinn, því að
mæta hinu óvænta.
Leikþörfin í bijóstinu
er hundgömul og sam-
gróin lífsviljanum, en
þráin að skilja og
skynja sig og umheim-
inn er stöðugt ný og
ólgandi. Og svo bætist
við þetta óskilgreinan-
lega, eitt lítið lóð á reisluna, og
þetta litla lóð „á sjón út yfir hring-
inn þröngva" eins og skáldið komst
að orði, veit leyndarmálið, sem hug-
ann grunar handan við það sem
augað sér.
Höfundur er leikhúsfræðingur
Sveinn
Einarsson
Með hjartslátt Schu-
berts í röddinni
Hin heimsfræga hollenska söng-
kona, Elly Ameling, mun dvelja
hér á landi dagana 4. til 6. apríl
næstkomandi á vegum Schubert-
hátíðarinnar og leiðbeina íslensk-
um söngvurum, söngnemum
og unnendum ljóðasöngs um
meðferð sönglaga Franz Schu-
berts. Halldór Hannesson fjall-
ar um Elly Ameling og rifjar upp
gamalt viðtal við hana.
FYRIR mörgum
árum hafði Robert
Jacobson í New
York, sem þá var ritstjóri
„Opera News“ þar í borg,
fróðlegt viðtal við Elly
Ameling. Það viðtal er enn
í fullu gildi og gefur veru-
lega innsýn í hugarheim
og vinnubrögð söngkon-
unnar. Mig langar til að
vitna í þetta viðtal: „Ég
man ekki eftir mér öðru-
vísi en syngjandi," sagði
Elly Ameling. „Ekki vegna
þess að mig langaði að
verða söngkona, heldur
vegna þess að ég naut
þess að syngja. Mér fannst
það notaleg tilfinning,
svona rétt eins og að busla
í volgu vatni og slappa vel
af. Mér leið alltaf vel, þeg-
ar ég var að syngja og það
gaf mér eitthvað í aðra
hönd að geta miðlað öðrum
af þeirri fegurð, sem í tón-
listinni býr“.
Elly Ameling lærði söng
hjá Jacobu og Sem Dresd-
en. Þau voru bæði nemend-
ur hollenzku söngkonunnar
Cornélie van Zanten, en
hún viðhélt hefðum hins
fræga söngkennara Franc-
esco Lamperti. Hann var
rómaður og viðurkenndur
meistari hinnar ítölsku
belcanto söngtækni og
hafði kennt mörgum stór-
stjörnum 19. aldarinnar á
sviði óperunnar að syngja.
Hins vegar er Elly Ameling
ein af fáum söngkonum
samtímans, sem hefur
helgað sig Ijóðasöng að
mestu, þó að hún hafi svo
sem komið víðar við. Hún
fæddist í Rotterdam og komst strax
á bamsaldri í kynni við sönglög
Schuberts og lærði mörg þeirra
strax í bernsku. Áhrifin hafa fylgt
henni alla tíð síðan. Fyrstu ljóðatón-
leika sína söng hún í heimabyggð
sinni, í Rotterdam og Amsterdam,
en það var þó ekki fyrr en hún vann
fyrstu verðlaun í alþjóðasöngkeppni
í Genf í Sviss árið 1958 (Concours
International de Musique), sem hún
fór að sannfærast um, að hún ætti
að gerast söngkona að atvinnu. Það
má því með sanni segja, að Elly
Ameling hafi lagt söng fyrir sig
sem svar við eftirspurn áheyrenda,
fremur en að hún hafi ákveðið frá
byijun að leggja heiminn að fótum
sér með söng sínum. Engu að síður
er það nákvæmlega það, sem gerst
hefur.
Elly Ameling hafði létta og við-
kvæma rödd frá náttúrunnar hendi
og varð fljótt þekkt að vandvirkni
og næmum skilningi á því, sem hún
var að fást við. Hún vissi frá byijun
mjög vel, hvað hún mátti bjóða rödd
sinni og hvað ekki. í fyrrnefndu
viðtali segir hún: „Það er geypilegur
munur á voldugum hljóm og hljómi,
sem berst vel. Áhrifín af lit- og blæ-
brigðaríkri rödd, sem er ekki stór,
en berst vel út í öll horn, geta verið
nákvæmlega jafnsterk og áhrifín
af þrumandi rödd. Ef fyrst er hlust-
að á þess háttar þrumuraust en svo
á aðra fíngerðari en blæbrigðarík-
ari, er það alveg sérstök upplifun.
Fyrir söngvara með mína fíngerðu
rödd, hefði það verið upphafið á
lokasprettinum að fara að þenja
hana um of. Ég hef reynt að syngja
einungis tónlist, sem hæfir minni
rödd og það er svo margt til í tón-
list, sem hentar henni vel. Hér er
ég til að þjóna tónlist stórkostlegra
tónskálda, en ekki til að sýna sjálfa
mig skrautklædda á sviði. Fyrsta
verkefni, sem liggur fyrir ljóða-
söngvara, er að fínna hinn „rétta
tón“, þann tón, sem er í anda tón-
skáldsins, sem samdi lagið. Þetta
ELLY Ameling.
er óumræðanlega mikilvægt, því að
það er mitt hlutverk sem ljóðasöngv-
ari, að þjóna tónlistinni."
Lít fyrst á orðið
Aðspurð hvernig hún nálgist
verkefni sín, svarar hún: „Fyrst í
stað dekra ég svolítið við sjálfa mig,
þar eð það skiptir mig mjög miklu
máli að kynnast tónsmíðinni í heild
fyrst í stað. Það er mér mikilvægt
að geta baðað mig, ef svo má að
orði komast, í fegurð tónsmiðarinn-
ar, þangað til ég fer að fá gæsahúð
af einskærri hrifningu. Næstu skref
verða að fínna leiðir til að miðla
áheyrendum af þessari upplifun
minni, svo að ég geti hjálpað þeim
til að hrífast á sama hátt. Þessi
fyrstu kynni mín af heildaráhrifum
sönglagsins skipta höfuðmáli og
ekkert jafnast á við þau, þar til að
því kemur, að ég þarf að fara að
miðla áheyrendum af minni eigin
upplifun.
Eftir þessi fyrstu kynni mín af
heildinni, fer ég að líta nánar á ein-
stök atriði. Fyrst lít ég venjulega á
textann. Hvað þýða orðin? Hver er
hin beina merking þeirra og hvað
liggur þeim að baki? Er ef til vill
einhver dulin merking á bak við
það, sem liggur í augum uppi? Hver
er bakgrunnur þess, að ljóðið varð
til og hver er bakgrunnur skáldsins?
Stundum er og nauðsynlegt að vita
deili á æviferli tónskáldsins. Hvern-
ig stóð á því, að tónskáldið valdi
einmitt þetta kvæði, til að semja
tónlist við? Hvernig var honum inn-
anbrjósts á þeim tíma? Hvernig varð
þetta ljóð á vegi hans og hvað vakti
athygli hans á því?
Venjulega lít ég sem sagt fyrst
á orðið, sem ég þarf að syngja, en
síðan á ljóðlínuna. Það skiptir máli
að skynja eða skilja, hvernig þetta
tvennt tengist, enda verður þetta
tvennt að falla saman í eina heild
á flutningi. Og þá er eftir að líta á
þriðja aðalatriðið og eitt af því
veigamesta: að skynja og skilja,
hvernig sönglínan og und-
irleikurinn falla saman.
Allt hefur sitt vægi en verð-
ur að falla saman í eina
heild.
Þessa undirbúnings-
vinnu vinn ég sjálf og hjálp-
arlaust, áður en ég leita á
náðir undirleikarans.
Þó að ég sé enginn snill-
ingur í píanóleik, kann ég
samt nóg fyrir mér í þeim
efnum til að geta bjargað
mér sjálf, þar til vægi allra
atriða fer að skýrast innra
með sjálfri mér, þannig að
ég viti nákvæmlega, hvað
ég er að gera og hvemig
verkefnið leggst upp.“ Þess
vegna er ég venjulega með
allt á hreinu, þegar ég kem
til undirleikarans."
Milliliðalaus miðlun
„Það gefur sjálfri mér
mjög mikið í aðra hönd að
syngja ljóð,“ segir Elly
Ameling. „Flest sönglög em
stutt og þurfa að komast
til skila þráðbeint og milli-
liðalaust á nokkmm mínút-
um. Ljóðasöngvarinn verð-
ur því að beita mjög fín-
gerðum vinnubrögðum og
blæbrigðum til að koma
boðskapnum til skila, á
þeim stutta tíma, sem til
stefnu er, án þess að bera
þetta viðkvæma form ofur-
liði. Tjáningin verður að
hitta beint í mark, auk þess
sem söngvarinn verður að
geta farið úr einni stemmn-
ingu í aðra umsvifalaust eða
þá að skipta um ham jafn-
undirbúningslaust frá einni
mínútu til annarrar. Þetta
krefst tilfinningalegrar ijöl-
hæfni, ekki einungis af hálfu söngv-
arans, heldur einnig af hálfu áheyr-
enda.
Hið listræna ljóð verður sennilega
aldrei skilið til fulls, jafnvel ekki á
heilli mannsævi. Það kemur alltaf
eitthvað nýtt í ljós. Sönglög Schu-
berts rista til dæmis óendanlega
djúpt í öllum sínum einfaldleik. En
það felst svo mikið á bak við hveija
nótu og hvert orð. Sjálf reyni ég
hins vegar að gera ekki annað meira
en flytja þann boðskap áfram, sem
nóturnar og orðin hafa fært mér.“
Svo mörg voru þau orð, en mig
langar til að bæta fáeinum við frá
eigin bijósti. Sönglög Schuberts eru
einföld í sniðum, hversu djúpt sem
þau rista, eins og Elly Ameling bend-
ir réttilega á. Sjálft formið er í anda
hins strangklassíska. Formið er með
öðrum orðum gagnyrt, ekkert er
óþarft. Kjaminn einn stendur eftir.
Undiraldan er hins vegar rómantísk
með allri þeirri ólgu, sem hana ein-
kennir. Þetta gerir flutning erfíðan,
þvi að auðvelt er að láta rómantíska
tilfínningasemi bera hið hnitmiðaða
form að ofuriiði, eða þá að leyfa
strangleika formsins að kæfa tilfínn-
ingar og rómantík. Hinn gullni með-
alvegur er sem oftar vandfundinn.
Elly Ameling hefur til að bera
óvenjulega ömggt formskyn, en er
gjörsneydd allri tilhneigingu til að
bijóta hefðir í þeim tilgangi einum
að vera frumleg. Engu að síður leyf-
ir hún sínu eigin hjarta að slá eðli-
lega í takt við löngu slokknaðan en
engan veginn hljóðnaðan hjartslátt
Schuberts í meðförum sínum á söng-
lögum hans.
Sjálfum hefur mér fundist list
hennar fólgin í því að ljá sönglaginu
líf og iit með því að lýsa það upp
innan frá, ef svo má að ohði kom-
ast. Á þann hátt fær það að halda
gildi sínu sem sjálfstæð sköpun með
eigin tilverurétt. Þannig fær það að
njóta sín í krafti eigin fegurðar og
koma boðskap sínum fölskvalaust
til skila.

4t
■e