Morgunblaðið - 07.05.1997, Síða 12

12 MIÐVIKUDAGUR 7. MAÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Morgunblaðið/Kristján
MEÐAL frummælenda á fundinum voru f.v. Páll Pétursson, Þorsteinn Pálsson, Steingrímur J. Sigfús-
son og Sighvatur Björgvinsson.
Veiðigjald leið-
ir til breyttr-
ar skattbyrði
ÞORSTEINN Pálsson sjávarútvegs-
ráðherra og Steingrímur J. Sigfús-
son, formaður sjávarútvegsnefndar
Alþingis, sögðu báðir á ráðstefnu
sjávarútvegsráðuneytisins á Akur-
eyri í gær að þeir væru ekki andvíg-
ir því að leggja á veiðigjald í sjávar-
útvegi. Þorsteinn sagði að það væri
gert í dag, en ágreiningur væri um
hvað það ætti að vera hátt. Stein-
grímur hafnaði algjörlega veiði-
gjaldi við núverandi aðstæður en
ef tilteknum skilyrðum yrði full-
nægt mætti skoða slíka gjaldtöku
eftir 10-15 ár.
Þorsteinn Pálsson sagðist telja
að ekki væri lengur deilt um stjórn-
kerfí fiskveiðanna. Menn væru al-
mennt orðnir sammála um að afla-
hlutdeildarkerfið hefði skilað þeim
árangri að kostir þess væru ekki
lengur umdeildir. Kerfíð hefði verið
snar þáttur í efnahagslegri upp-
byggingu sjávarútvegsins og ein af
höfuðforsendum fyrir efnahagsleg-
um stöðuleika hér á landi. Áður
hefði sjávarútvegurinn verið háður
ríkisvaldinu um fjármagn, en nú
hefði honum verið sköpuð aðstaða
til að hagnast og fjármagn leitaði
til hans í miklum mæli.
Erum með gjaldtöku í dag
„Það er mikilvægt að menn geri
sér grein fyrir þvi að það er lagður
skattur á aflaheimildir og hefur ver-
ið gert frá því aflahlutdeildarkerfíð
var tekið upp. Deilan snýst því ekki
um hvort þetta eigi að gera heldur
um í hvað ríkum mæli,“ sagði Þor-
steinn.
Þorsteinn sagði að þrenn rök
hefðu verið nefnd fyrir því að það
ætti að taka gjald af aflaheimildum.
í fyrsta lagi að sjávarútvegurinn
ætti að borga tiltekinn kostnað sem
ríkisvaldið hefði af veiðunum. Þetta
hefðum við gert. í öðru lagi hefðu
sumir, ekki síst talsmenn iðnaðarins,
viljað að veiðigjald yrði lagt til að
styrkja aðrar atvinnugreinar til
sveiflujöfnunar. í þriðja lagi væri
það sjónarmið að aúðlindin væri tak-
mörkuð og rétturinn til að veiða
takmarkaður og þess vegna bæri
að deila arðinum af henni í gegnum
ríkissjóð en ekki á grundvelli mark-
aðslögmála eins og annars staðar í
atvinnulífinu.
Þorsteinn sagði skýrslu Ragnars
Árnasonar prófessors mikilvægt
innlegg í þessa umræðu. Menn yrðu
að gera sér grein fyrir að veiðigjald
hefði veruleg áhrif á landsbyggð-
ina. í skýrslu hagfræðistofnunar
væru hins vegar ekki skoðaðir ýms-
ir aðrir þættir s.s. áhrif gjaldsins á
samkeppnisstöðu sjávarútvegsins,
laun og atvinnustig og vilja fjár-
festa til að fjárfesta í sjávarútvegi.
Skattbyrði lands-
byggðar eykst
Ragnar Árnason sagði að hægt
væri að fara ýmsar leiðir við að
leggja á veiðigjald. Áhrifin af gjald-
inu væru í grundvallaratriðum svip-
uð. Hann tók fram að álagning
veiðigjalds í formi uppboðs á veiði-
heimildum gæti verið efnahagslega
skaðleg. Ljóst væri að gjaldið kæmi
til með að hafa víðtæk áhrif á
ýmsa þætti efnahagslífsins. Hag-
fræðistofnun hefði að þessu sinni
eingöngu skoðað hvernig veiðigjald
myndi breyta skattbyrði eftir lands-
hlutum og einstökum byggðarlög-
um.
Niðurstaða Ragnars er að ef lagt
yrði veiðigjald á sjávarútveginn og
tekjuskattur lækkaður samsvarandi
á móti myndu skattgreiðslur Reyk-
víkinga og Reyknesinga
lækka umtalsvert en
skattgreiðslur annarra
landshluta hækka á móti.
Hækkunin gæti í sumum
tilfellum numið hundruð-
um prósenta ef gjaldið yrði haft
hátt. Ragnar tók fram að í þessu
fælist ekki að íbúar landsbyggðar-
innar bæru þessa auknu skatt-
heimtu því að til að byija með yrðu
það sjávarútvegsfyrirtækin sem
greiddu þennan skatt.
„Skýrslan sýnir okkur að ef veiði-
gjald yrði lagt á sjávarútveg myndi
það breyta grundvelli fyrir skatt-
byrði milli iandshluta og byggðar-
laga miðað við það sem nú er. Sé
lagt á veiðigjald og tekjuskattur
lækkaður samsvarandi myndi heild-
arskattbyrði Reykjavíkur og
Reykjaness í ríkissjóð lækka en
heildarskattbyrði allra annarra
landshluta hækka. Álagning veiði-
gjalds og tilsvarandi lækkun tekju-
skatts leiðir til þyngri skattbyrði á
sveitarfélög þar sem sjávarútvegur
er veigamikill. Þessi byggðarlög
munu með öðrum orðum greiða
stærri hluta af samneyslu lands-
manna en nú er. Umfang þessara
breytinga ræðst fyrst og fremst af
upphæð veiðigjalds. Miðað við þær
upphæðir sem oftast eru nefndar í
þessu samhengi, þ.e. veiðigjald upp
á 6-20 milljarða árlega, er þó ljóst
að umrædd breyting þýðir mjög
mikla þyngingu á skattbyrði byggð-
arlaganna frá því sem nú er,“ sagði
Ragnar.
Áróður og talnaleikur
Sighvatur Björgvinsson, formað-
ur Alþýðuflokksms, gagnrýndi
skýrslu Ragnars Árnasonar harð-
lega og sagði hana áróður og talna-
leik. Hann gagnrýndi sjávarútvegs-
ráðuneytið fyrir að hafa ekki fyrr
reynt að meta áhrif veiðigjalds á
sjávarútveg þrátt fyrir að umræða
um slíkt gjald hefði staðið í 20 ár.
Eina skýrslan sem gerð hefði verið
um þetta hefði verið gerð árið 1987
að frumkvæði Jóns Baldvins Hanni-
balssonar, þáverandi fjármálaráð-
herra. Athyglisvert væri að annar
skýrsluhöfunda hefði verið Ragnar
Árnason og að hann hefði þar
mælt með veiðigjaldi sem skynsam-
legum tekjuöflunarkosti fyrir ríkis-
sjóð. Hann minnti á að Ragnar
hefði sagt á aðalfundi
LÍÚ í vetur að allsterk rök
mætti færa fyrir því að
veiðigjald væri betra
tekjuöflunartæki fyrir
ríkissjóð en tekjuskattur.
Sighvatur sagði að skýrsluhöf-
undar létu undir höfuð leggjast að
svara mikilvægum spurningum um
áhrif veiðigjalds, t.d. á gengisþróun,
kvótaverð, eignir og skuldir fyrir-
tækja, sambýli við aðrar atvinnu-
greinar, launaþróun eða grundvöll
fískvinnslunnar. „Sem hagfræðileg
úttekt er þessi skýrsla lítils virði,
enda aðeins lausleg athugun," sagði
Sighvatur og vitnaði til orða for-
stöðumanns Hagfræðistofnunar í
Að mati Ragnars Árna-
sonar prófessors leiðir
veiðigjald og samsvar-
andi lækkun tekjuskatts
á móti til þess að skatt-
byrði á landsbyggðinni
eykst en skattbyrði á
höfuðborgarsvæðinu
minnkar. Formaður Al-
þýðuflokks hafnar þess-
um niðurstöðum og kall-
ar þær reikningsæfingu.
inngarigi skýrslunnar, en þar er
m.a. talað um að hér sé „ekki um
yfírgripsmikla athugun að ræða“
og skýrslan fæli ekki í sér „endan-
legar niðurstöður um áhrif veiði-
gjalds á skattbyrði eftir landshlut-
um“.
„Hvað er þá þessi skýrsla? Hún
er reikningsæfíng sem gefur þá
einu markverðu niðurstöðu að við
álagningu veiðigjalds væri t.d. hægt
að lækka tekjuskatt heimila á Norð-
urlandi um 22 eða 36 eða 59 þús-
und krónur á sérhvern heimilis-
mann ef sú leið til ráðstöfunar á
veiðigjaldi yrði valin og mun meira
á hvern heimilismann á Vestfjörð-
um. Er það vont? Er það betra fyr-
ir Norðlendinga að það sé ekki gert,
en handhafar kvótans fái hann þess
í stað áfram ókeypis?"
Sighvatur benti á að mjög mörg
stór sjávarútvegsfyrirtæki á lands-
byggðinni væru að stórum hluta í
eigu aðila á höfuðborgarsvæðinu.
Það væri því rangt að stilla málinu
þannig upp að gjaldið yrði eingöngu
tekið af landsbyggðinni.
Sighvatur var spurður hvort
hann teldi meginniðurstöðu skýrsl-
unnar ranga, þ.e. að skattbyrði á
landsbyggðinni myndi hækka á
kostnað höfuðborgarsvæðisins.
Hann svaraði spurningunni ekki.
Jóhannes Geir Sigurgeirsson,
fyrrverandi alþingismaður, sagði í
umræðum að forsenda fyrir hefð-
bundinni bolfiskvinnslu væri brost-
in. í Eyjafirði væru tvö fyrirtæki
að fara út í aðgerðir til að koma
rekstrinum á réttan kjöl. Útreikn-
ingar sýndu að þetta gæti gengið
upp en það mætti ekkert út af
bregða. Úmræða um veiðigjald og
vitneskjan um að það yrði lagt á
gætu kippt fótunum undan þessum
áætlunum.
Forsendur fyrir
sveiflujöfnun breyttar
Einar Oddur Kristjánsson alþing-
ismaður gagnrýndi harðlega tals-
menn iðnaðarins fyrir afstöðu þeirra
til veiðigjalds á sjávarútveginn.
Hann sagði að fullyrðing iðnaðarins
um að álagning veiðigjalds væri
nauðsynleg til að koma á sveiflujöfn-
un milli atvinnugreina væri grund-,
vallarmisskilningur. Það væri rétt
hjá talsmönnum iðnaðarins að á
árum áður hefði hækkun á fískaf-
urðum oft leitt til hækkunar á laun-
um sjómanna sem aftur hefði leitt
til almennrar launahækkunar í þjóð-
félaginu sem aftur hefði komið illa
við iðnaðinn og spillt samkeppnis-
stöðu hans. Þetta væri hins vegar
breytt í dag. Góðæri í sjávarútvegi
hefði ekki þau neikvæðu áhrif á iðn-
aðinn sem margir gerðu mikið úr.
Menn gætu skoðað efnahagsstærðir
síðustu sjö ár til að fá þetta staðfest.
Einar Oddur sagði að sú ákvörðun
að gefa fískverð frjálst 1990 gegndi
hér lykilhlutverki. Þá hefðu menn
horfíð frá því að handstýra fískverði
og gengi og hann varaði eindregið
við því að menn færu að hverfa til
þessara gömlu efnahagsstjómunar.
Ef menn ætluðu að nota veiðigjald
til sveiflujöfnunar væri verið að
koma á slíkri handstýr-
ingu. Menn myndu væn-
talega fara að reyna að
meta afkomu í rækju-
vinnslu, bolfískvinnslu og
síld og verðleggja veiði-
gjald í samræmi við þá útreikninga.
Þá væri stutt í að menn væm komn-
ir með bátagjaldeyriskerfi eins og á
sjötta áratugnum, en það kerfí hefði
verið það vitlausasta millifærslukerfí
sem búið hefði verið til. Einar Oddur
sagði að meginverkefni í hagstjóm
á Islandi í dag væri að hætta verð-
tryggingu sparifjár og koma á al-
gjöm frelsi í vaxtamálum. Hann
gagnrýndi Seðlabankann fyrir að
halda uppi háum vöxtum hér á landi.
Guðjón Hjörleifsson, bæjarstjóri
í Vestmannaeyjum, sagði að 16
milljarða veiðigjald þýddi að það
yrðu teknar 1.600 milljónir út úr
sjávarútvegsfyrirtækjunum í Vest-
mannaeyjum. „Veiðigjald myndi
leiða til þess að fiskverð hækkaði
samsvarandi. Hver hefur efni á að
kaupa dýrari fisk? Bolfiskvinnsla
myndi dragast saman eða jafnvel
leggjast af eða flytjast í ríkari
mæli út á sjó eða aflinn yrði fluttur
út óunninn sem er þveröfugt við
það sem er að gerast í vinnslunni
í dag. Ein leiðin er að skiptapró-
senta myndi lækka. Þá myndu laun
sjómanna lækka samsvarandi og
sjómaðurinn tæki á sig veiðigj aldið.
Tekjur sveitarfélaga þar sem sjáv-
arútvegur er afgerandi í atvinnu-
sköpun myndu lækka töluvert ef
laun sjómanna myndu lækka. Þá
þyrfti að hækka neysluskatta og
þjónustugjöld eða skerða þjónustu
og fækka starfsmönnum sveitarfé-
laga.“
Sjávarútvegur eina von
landsbyggðarinnar
Steingrímur J. Sigfússon alþing-
ismaður taldi í 10 liðum upp rök
gegn veiðigjaldi. Hann sagði að
veiðigjald væri vondur skattstofn.
Hann væri veltuskattur svipaður
og aðstöðugjaldið sem allir hefðu
verið sammála að afnema. Veiði-
gjald væri sértækur skattur á sjáv-
arútveginn. Sjávarútvegurinn
skuldaði 100 milljarða og hefði ekki
haft bolmagn til að lækka skuldirn-
ar á síðustu árum vegna þess að
hann hefði þurft að fara út í nauð-
synlegar fjárfestingar. Sjávarút-
vegurinn keppti við ríkisstyrktan
sjávarútveg í öðrum löndum. Veiði-
gjald myndi leiða til samþjöppunar
í sjávarútvegi og fækka einyrkjum.
Veiðigjald myndi leiða til verri af-
komu sjávarútvegsfyrirtækja og
fjárfestar myndu taka mið af því
og hætta að fjárfesta i sjávarútvegi.
„Öflug sjávarútvegsfyrirtæki
með góða afkomu, sem fjárfesta,
eru helsta og mér liggur við að
segja eina von landsbyggðarinnar.
Ég sé ekkert annað sem hugsanlega
getur bjargað byggðinni á fjölmörg-
um svæðum en þá von sem fólgin
er í því að sjávarútvegsfyrirtækin
eflist og þau geti boðið upp á vel-
Iaunuð störf, ráðið til sín háskóla-
menntað fólk og keppt við þá mögu-
leika sem eru annars staðar á land-
inu,“ sagði Steingrímur.
Hann rakti stærstu verkefni sem
væru framundan í sjávarútvegi og
sagði: „Sjávarútvegurinn þarf
a.m.k. 10-15 ár í sæmilega hag-
stæðu árferði og í friði fyrir frekari
sértækri skattheimtu en þegar er
orðin til þess að von sé til þess að
greinin geti orðið sæmilega undir
þessa framtíð búin. Þá kann að
vera tímabært að taka á dagskrá
umræðu um almenna stefnumótun
hvað varðar auðlinda- eða aðstöðu-
gjaldtöku, enda verði um nothæfa
viðmiðun við skattstofn að ræða,
almenna hófstillta gjaldtöku og hún
taki til allra greina sem eru í sam-
bærilegri eða svipaðri aðstöðu,"
sagði Steingrímur.
Páll Pétursson félagsmálaráð-
herra flutti stutt ávarp í lok ráðstefn-
unnar þar sem hann hafnaði alger-
lega veiðigjaldi. Hann sagði það
mikla einföldun að halda að sjávar-
útvegsfyrirtækin ein myndu greiða
gjaldið. Veiðigjaldið myndi koma
niður á fólkinu á landsbyggðinni í
einu eða öðru formi. Hann sagði að
veiðigjald væri ómerkilegt pólitískt
trikk sem ætti ekki rétt á
sér.
Undir lok ráðstefnunn-
ar spurði Kristján Ragn-
arsson, formaður LIÚ,
Ragnar Árnason hvaða
álit hann hefði á frétta- og leiðara-
skrifum Morgunblaðsins um skýrsl-
una. Ragnar sagði skrif blaðsins
dæma sig sjálf. Morgunblaðið hefði
verið í forystu fyrir ákveðin sjónar-
mið í þessu máli og rekið það sem
eins konar krossferð. Hann sagði
það sína skoðun að sú krossferð
hefði ekki verið málinu til góðs og
auðveldaði mönnum ekki að komast
að skynsamlegri niðurstöðu í þessu
máli.
Veiðigjald
fælir fjárfesta
frá greininni
Áhrif veiði-
gjalds á gengi
ekki skoðuð