Morgunblaðið - 05.09.1997, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1997 31
fKttrgpmÞIiiftii
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDl: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMEINUÐU ÞJOÐ-
IRNAR OG ÍSLAND
KOMA Kofis Annans, aðalframkvæmdastjóra Samein-
uðu þjóðanna, hingað til lands er gott tækifæri til
að ræða framlag íslands til starfsemi samtakanna og þær
breytingar á henni, sem hinn nýi framkvæmdastjóri vill
beita sér fyrir.
Þótt ísland sé eitt af fámennustu aðildarríkjum SÞ
hefur það látið að sér kveða með góðum árangri og nýtur
álits. Við höfum í fyrsta lagi kunnað að búa til bandalög
með öðrum vestrænum lýðræðisríkjum, annars vegar með
Norðurlöndunum og hins vegar með ríkjum Atlantshafs-
bandalagsins. Nú, þegar norrænt samstarf innan SÞ fer
dvínandi, munum við í auknum mæli þurfa að reiða okkur
á samstarf við önnur ríki Evrópska efnahagssvæðisins.
Jafnframt hefur ísland náð árangri með því að sýna
frumkvæði, nýta fámenna sendinefnd vel og einbeita sér
að málum, þar sem íslendingar búa yfir sérþekkingu.
Þannig hafði ísland talsverð áhrif á gang mála á hafréttar-
ráðstefnum SÞ og á úthafsveiðiráðstefnunni. Jarðhita-
skóli samtakanna er hér á landi og brátt verður settur á
stofn sjávarútvegsskóli. Þessar stofnanir hafa mikilvægu
hlutverki að gegna í aðstoð SÞ við þróunarríkin.
Ummæli Annans í fyrirlestri hans í Háskóla íslands í
gær, um að ísland hafi sannað að land þurfi ekki að vera
fjölmennt eða máttugt til að beita sér með virkum hætti
á vettvangi samtakanna, eru ánægjuleg viðurkenning á
þessu framlagi Islands.
Ekki má heldur gleyma því að ísland hefur verið eitt
þeirra ríkja, sem alltaf hafa greitt fjárframlag sitt til SÞ
á réttum tíma og lagt áherzlu á skilvirkni og árangur í
starfi samtakanna. Enda hefur ísland, ásamt hinum nor-
rænu ríkjunum, lýst eindregnum stuðningi við tillögur
Annans um umbætur á skipulagi og starfsháttum Samein-
uðu þjóðanna, sem miða að því að gera samtökin í stakk
búin til að takast á við verkefni nýrrar aldar.
Nú, eftir að lamandi hönd kalda stríðsins hefur verið
lyft af samtökunum, er tækifæri til að gera úr SÞ skil-
virka stofnun, sem getur brugðizt hratt við vanda vegna
hernaðarátaka, hungursneyðar eða náttúruhamfara um
allan heim. Kofi Annan getur reitt sig á stuðning íslands
í umbótaviðleitni sinni.
ALDRAÐIR OG ÞJÓÐLÍFIÐ
AÐGERÐARHÓPUR aldraðra hefur farið þess á leit
við Hagstofuna, að hún endurskoði reglur um að-
gang fyrirtækja að þjóðskrá vegna sölustarfsemi, sem
miðaðar hafa verið við 75 ár. Jafnframt lýsir hópurinn
óánægju með það, að iðulega er gengið fram hjá öldruðum
í skoðanakönnunum, jafnvel ekki leitað eftir áliti þeirra
á þjóðmálum eftir 67 ára aldur. í yfirlýsingu aðgerðarhóps-
ins segir m.a., að niðurlægjandi sé að slá því föstu, að
allt fólk, sem komið er á eftirlaunaaldur, sé ekki fært um
að segja álit sitt á þjóðmálum eða eiga viðskipti. Astæða
er til að taka undir þessa gagnrýni, því eðlilega vilja aldr-
aðir taka þátt í þjóðlífinu á meðan heilsa og kraftar leyfa.
Sérhver einstaklingur hlýtur sjálfur að ákveða, að hvaða
marki hann lætur sig þjóðmál varða.
Reglur Hagstofunnar hafa vafalaust verið settar á sín-
um tíma til að vernda aldraða gegn ágangi, en aðstæður
eru orðnar breyttar, því aldraðir búa yfirleitt við mun
betri heilsu en fyrr og lengur. Áhugi á þátttöku í þjóðlíf-
inu og afskipti af þjóðmálum eru því meiri. Ekki má held-
ur gleyma því, hversu verðmætt það er fyrir samfélagið
að njóta reynslu aldraðra og þeirrar þekkingar, sem þeir
hafa öðlazt á langri starfsævi. Reyndar ætti fremur að
leita leiða til að nýta vizkubrunn öldunganna þjóðfélaginu
til hagsbóta í stað þess að ýta þeim til hliðar.
Ástæða er þó í þessu sambandi til að minnast á, hversu
mikill ágangur er orðinn á heimilum vegna sölustarfsemi.
Auk hauga af hvers kyns auglýsinga- og áróðursbækling-
um, sem koma inn um bréfalúguna, er sífellt ónæði af
símhringingum sölumanna og þegar dyrabjallan hringir
má allt eins búast við, að þar séu sölumenn á ferð. Frið-
helgi einkalífsins fer því oft fyrir lítið. Rétt er því að
benda fólki á, jafnt öldruðum sem öðrum, að unnt er að
láta fjarlægja nafn og heimilisfang hjá Hagstofunni af
listum þeim, sem fyrirtæki og félagasamtök fá fyrir sölu-
og kynningarstarfsemi sína.
NORRÆN RÁÐSTEFNA UM MÆNUSKAÐA í REYKJAVÍK
Morgunblaðið/Ásdís
Mænusköðum fækkað um helming
eftir lögleiðingu öryggisbelta
FIMMTA vísindaþing Norrænu mænuskaða-
samtakanna var sett við hátíðlega athöfn á
Hótel Loftleiðum síðdegis í gær. Þátttakend-
ur eru úr öllum faghópum innan heilbrigðis-
kerfisins sem fást við meðferð mænuskaða
og koma frá tólf löndum, m.a. frá Japan,
Kína, Hawaii og ýmsum Evrópulöndum, en
flestir koma frá Norðurlöndunum. Einnig
silja þingið fulltrúar frá öllum félögum
mænuskaðaðra á Norðurlöndum.
Á þinginu, sem stendur yfir í dag og á
morgun, verður fjöldi fyrirlestra, sem
spanna öll svið í tengslum við meðferð
mænuskaða, allt frá bráðaskurðlækningum
til lífsgæða eftir að endurhæfingu er lokið.
í tengslum við þingið eru haldnir aðalfundir
Norrænu mænuskaðasamtakanna og nor-
rænna samtaka mænuskaðaðra, auk þess
sem ýmis innlend og erlend fyrirtæki standa
fyrir vörusýningu, þar sem kynntar verða
vörur sem tengjast mænusköðuðum.
Þetta er í fyrsta sinn sem þingið er hald-
ið hér á landi og við setningu þingsins sagði
Sigrún Knútsdóttir, sjúkraþjálfari og for-
maður framkvæmdanefndar, að fjöldi þátt-
takenda hefði farið fram úr björtustu vonum
en á þinginu eru um 300 manns. Davíð Á.
Gunnarsson, ráðuneytisstjóri í heilbrigðis-
og tryggingamálaráðuneytinu, setti þingið.
í máli hans kom fram að mænusköðum hefði
fækkað um helming hér á landi eftir að
notkun öryggisbelta var lögleidd. Að loknu
stuttu ávarpi forseta Norrænu mænuskaða-
samtakanna, dr. Fin Biering-Sorensen, söng
Hamrahlíðarkórinn undir stjórn Þorgerðar
Ingólfsdóttur nokkur íslensk þjóðlög. At-
höfninni Iauk svo með því að bandaríski
kvikmyndaleikarinn Christopher Reeve birt-
ist á skjánum og ávarpaði gesti úr hjólastól
sínum, en leikarinn lamaðist fyrir neðan
háls fyrir rúmum tveimur árum er hann
féll af hestbaki.
Tilraunir með fóstur-
vísa gefa góða raun
Morgunblaðið/Þorkell
DR. ANDERS Holtz og Per Ertzgaard.
TILRAUNIR með notkun
fósturvísa við skurðað-
gerðir vegna mænuskaða
hafa gefið góða raun að
því er fram kemur í erindi dr. And-
ers Holtz, yfirlæknis taugaskurð-
lækningadeildar háskólasjúkrahúss-
ins í Uppsala, dr. Richards Levis og
pr. Áke Seiger sérfræðinga á Karol-
inska sjúkrahúsinu í Stokkhólmi.
Holtz segir markmið meðferðarinnar
ekki að lækna upphaflegan skaða
heldur að koma í veg fyrir að sjúkl-
ingum haldi áfram að hraka m.a.
vegna áhrifa frá holrými í mænunni.
Per Ertzgárd, fjórði rannsakand-
inn, segir að samkvæmt niðurstöðum
rannsókna myndist lítil holrými í
mænu á um fjórðungi mænuskað-
'aðra. Holrýmin valdi því að um 5%
hópsins haldi áfram að hraka hægt
og sígandi. Eldri aðferð til að loka
holrýmunum fólst í því að dæla úr
þeim með slöngu. Sú meðferð reynd-
ist hins vegar ekki duga nema í nokk-
ur ár. Annar galli á meðferðinni fólst
í því að sýkingarhætta jókst.
Tilraunir á rottum
Áke Seiger á Karolinska sjúkra-
húsinu sá um grunnrannsóknar
vegna nýju meðferðarinnar. Hann
prófaði að koma fósturvísum fyrir í
rottum áður en meðferðin var reynd
á mönnum fyrr á árinu. Holtz segir
að um svipuð skilyrði sé að ræða.
Ekki skipti heldur máli að holrýmin
í mænum rottanna séu yfirleitt minni
en í mönnum enda séu holrýmin
misstór í mönnum. Afleiðingar hol-
rýmanna fari heldur ekki eftir því
hvað holrýmin séu stór.
Annað verkefni Seigers var að
safna saman fósturvísum í tilraunina
og meðferðina. „Fósturvísarnir voru
fengnir eftir fóstureyðingar. Við
fengum leyfi kvennanna til að nota
fósturvísana, leyfi viðkomandi
sjúkrahúss, leyfi hjá okkar sjúkra-
húsyfirvöldum og sjúklingunum.
Óskað er eftir nokkuð fleiri fósturvís-
um en eru notaðir og konurnar fá
ekki upplýsingar um hvort fósturvís-
arnir hafí verið notaðir," segir Holtz
og tekur fram að ekki séu notaðir
eldri fósturvísar en 8 vikna. „Innan
við 8 vikna er vefurinn enn ósérhæfð-
ur og hæfur til almennra nota. Eidri
fósturvísar eru farnir að mynda
mótefni gegn öðrum vefjum og byij-
aðir að mótast,“ segir hann.
Ertzgaard útskýrir kosti fósturvís-
anna í meðferðinni. „Fósturvísarnir
flytja ekki taugaboð og valda því
ekki bata heldur eru meira eins og
lím í holrýminu. Ég get líkt þeim við
taug út í bát við bryggjuna. Ef þú
bindur bátinn við bryggju með of
stuttri taug er hætta á að báturinn
brotni við bryggjuna. Ef á hinn bóg-
inn taugin er nægilega löng eða
teygjanleg er minni hætta á að bát-
urinn brotni. Þannig virkar fósturvís-
irinn í mænunni, gerir hana minna
„brothætta" og kemur í veg fyrir
áframhaldandi skaða.“
Meðferðin stendur
öllum til boða
Eftir að meðferðin hafði verið
reynd á rottum gengust þrír mænu-
skaddaðir undir meðferðina á Upp-
sala-sjúkrahúsinu í Svíþjóð, einn í
janúar og tveir í apríl í vor. „Ég vil
ekki gefa miklar upplýsingar um
fólkið. Hins vegar get ég upplýst að
þremenningarnir áttu sameiginlegt
að hafa hrakað frá því að þeir urðu
fyrir mænuskaða fyrir 3 til 14 árum.
Éinkennin voru ólík en ég get nefnt
að lömun hafði færst ofar, erfiðara
var að stjórna útlimum, verkir höfðu
versnað og svitaköst voru vaxandi
vandamál," segir Holz.
Holz segir að meðferðin hafi gefíð
góða raun. Sjúklingunum hefði hætt
að hraka og vonir stæðu til að hrörn-
unin frá því mænuskaðinn varð gengi
til baka. Hann sagði að meðferðin
stæði öllum til boða með áðurnefnd
einkenni. Vonandi væri að hún dygði
betur en fyrri aðferðin.
Eftirlit
dregur úr
fyigi-
kvillum
MEÐ reglubundnu læknisfræði-
legu eftirliti er hægt að draga úr
fylgikvillum mænuskaðaðra í
hjólastól eftir útskrift af sjúkra-
húsi að því er fram kemur í rann-
sókn Óskars Ragnarssonar, lækna-
nema, og Guðmundar Geirssonar,
þvagfæraskurðlæknis, á tíðni
fylgikvilla hjá mænusködduðum í'
hjólastól. Óskar segir að í flestum
nágrannalandanna standi mænu-
sködduðum til boða slíkt eftirlit.
Óskar segir að rannsóknin nái
til allra sem hlotið hafi mænuskaða
frá því endurhæfingardeildin við
Grensás var opnuð 1973. Alls sé
um að ræða 48 manns og hafi 35
þeirra svarað spurningum um
fylgikvilla eftir útskrift af sjúkra-
húsi. Stór hluti hópsins kom að
auki í rannsókn á þvagfærum.
Erfiður samanburður
Hann sagði að tilgangurinn með
rannsókninni hefði verið að kanna
hvort velþekktir fylgikvillar væru ,
algengari hér en þar sem boðið
væri upp á reglubundið læknis-
fræðilegt eftirlit. „Þótt saman-
burður við erlendar rannsóknir sé
dálítið erfiður því að úrtak sjúkl-
inga er aldrei alveg sambærilegt
teljum við að tíðni fylgikvilla sé
svo há að með reglubundnu lækn-
isfræðilegu eftirlitskerfi megi
draga úr henni,“ sagði Óskar um
niðurstöðurnar og fram kom að
fylgikvillarnir væru aðallega þvag-
færavandamál, sýkingar, blöðru-
steinar, þvagleki, en einnig legu- *
sár, lungnabólgur og beinbrot.
Óskar segir að rannsakendurnir
leggi til að mænuskaðaðir í hjóla-
stól hafi rétt á að koma til eftir-
lits og ráðgjafar hjá öllum þeim
fagaðilum sem hafi með endur-
hæfingu mænuskaðaðra að gera
og til þvagfærasérfræðinga einu
sinni á hverju ári.
Kristján Tómas Ragnarsson yfirlæknir fjallar um bata og batahorfur eftir mænuskaða
„En skolli er
hægt farið“
ALGENGAST er að læknar séu
spurðir að því hvort von sé
á læknisfræðilegum bata eft-
ir mænuskemmdir. Erfitt er
um svör og í rauninni aðeins hægt
að segja að rannsóknirnar virðist
stefna í rétta átt. En mikið skolli er
hægt farið,“ segir Kristján Tómas
Ragnarsson yfirlæknir endurhæfing-
ardeildar Mount Sinai sjúkrahússins í
New York. Kristján Tómas heldur
fyrirlestur um bata og batahorfur eft-
ir mænuskaða á þinginu snemma í
fyrramálið.
Kristján segist ætla að taja um
starfsgetuna í fyrirlestrinum. „Ég tala
um starfsgetu í þrenns konar sam-
hengi, starfsgetu líffæra, getu hvers
og eins til að verða sjálfbjarga og
komast um, og getu á félagslega svið-
inu. Fyrsti liðurinn er fyrst og fremst
verkefni læknanna. Við hina tvo fá
læknarnir hins vegar til liðs við sig
sérfræðinga á borð við sjúkraþjálfara,
iðjuþjálfara, sálfræðinga og félagsráð-
gjafa,“ segir Kristján Tómas og nefn-
ir að algengast sé að læknar séu
spurðir að því hvort von sé til að ná
læknisfræðilegum bata eftir mænu-
skaða.
Hann segir að hægt þokist að því
marki. Hins vegar sé með nútíma
þekkingu hægt að gera margt tii að
koma í veg fyrir að upphaflegar
skemmdir versni. „Við skulum heldur
ekki líta framhjá því að áður dóu flest-
ir. Nú lifa flestir ef ekki allir eftir
mænuskaða,“ segir hann og tekur
fram að þrátt fyrir að ekki sé hægt
að lækna lömunina og fylgikvilla á
borð við tilfinningalegt tap í húð, og
jafnvel stjórnun blöðru og þarma,
þurfi mænuskaðaðir ekki að vera síður
heilbrigðir líkamlega og andlega en
aðrir. „Læknisfræðilega er svo mikil-
vægt að meðhöndla fylgikvilla er
kunna að hætta heilsu fólksins og
hafa með því áhrif á lífsgæði. Enginn
getur lagt sig vel fram við endurhæf-
ingu, nám, störf og leik í þjóðfélag-
inu, ef honum líður illa eða er veikur."
Andlega hliðin mikilvæg
Kristján Tómas leggur áherslu á
mikilvægi andlegu hliðarinnar. „And-
legi þátturinn hefur úrslitaþýðingu
allt frá byijun. Ef fólk er áhugalaust
um endurhæfinguna og að bæta hag
sinn geta læknar og annað starfsfólk
í endurhæfingu lítið aðstoðað. Ef fólk
er á hinn bóginn fullt af baráttuvilja,
raunsætt og vill gera eins gott og
hægt er úr ástandi sem enginn vildi
óska nokkrum manni eru því engin
takmörk sett í endurhæfingunni. í
framhaldi af því minni ég á að lífsham-
ingjan er að stórum hluta undir vænt-
ingum okkar í lífinu komin. Ef vænt-
ingarnar eru raunhæfar erum við
nokkurn veginn ánægð. Þó svo að
enginn sem hlýtur mænuskaða og
lamast sé nokkurn tíma fyllilega sátt-
ur við örlög sín getur fólk aðlagast
mun betur en nokkurn mann getur
órað fyrir og er ég sjálfur þar með
talinn."
Hann segir eðlilegt að sú hugsun
leiti á hugann þegar maður hálsbrotni
og lamist að hann vildi heldur vera
dauður. „Þegar hins vegar svona kem-
ur fyrir eru viðbrögðin sjaldnast á
þann veg. Venjulega hugsar fólk með
sér að best sé að sjá til hvað gerist
og með tíð og tíma vex baráttuviljinn
og fólk nær sér á strik á endanum.
Sjálfsvígstíðni er hærri en hjá öðrum
en ef til vill ekki svo há ef litið er tii
ytri aðstæðana, t.d. hijóta sumir
mænuskaðann í sjálfsmorðstilraunum
og þeim er auðvitað hættara en öðrum
að reyna aftur að svipta sig lífi. Önn-
ur dæmi eru um að fólk eigi erfitt
með að þola önnur skipbrot síðar meir
í lífinu. Fólk er brotgjarnara og hætt-
ir til að bugast við að fá ekki félagsleg-
an- eða fjárhagslegan stuðning, eða
sjá fram á nýtt vandamál. Þá er oft
eins og andinn brotni og þeim verði
hættara en öðrum en með réttri hjálp
kemst fólk oftast yfir þetta áfall.“
Kristján Tómas segir töluvert að
gerast á sviði endurhæfingar. „Hins
vegar hefur tæknin ekki verið okkur
sérstaklega hjálpleg í endurhæfingu.
Auðvitað er hjálp af tölvubúnaðinum
og öðru en tæknin hefur ekki breytt
því að fólk sem er mikið iamað fái
mátt. Ég hef unnið heilmikið að
rannnsóknum á því að nota tölvu-
stýrða rafertingu á vöðvum. Með því
er hægt að framkalla ákveðnar hreyf-
Morgunblaðið/Júlíus
KRISTJÁN Tómas heldur fyr-
irlestur um bata og batahorfur
eftir mænuskaða.
ingar, jafnvel að láta fólk ganga, opna
og loka hendinni og grípa um hluti
eða láta lausa. Ég prófaði að setja
fólk á æfingahjól. Um leið var tölvu-
stýrð raferting sett á vöðvana til að
hægt væri að hjóla. Líkamsæfingar
eru auðvitað öllum hollar og ef til vill
sérstaklega mikið lömuðum. Ég held
því að æfingin hafi verið góð heilsu-
farslega,“ segir hann.
Mestu framfarirnar á
félagslega sviðinu
Iiann tekur fram að mikið lamaðir
hafi farið að geta notað fjarstýrðan
tölvubúnað eða tölvubúnað sem hægt
sé að stjórna með smá hreyfingu frá
fingri, munni eða jafnvel augnloki.
„Þrátt fyrir að þarna komi tæknin að
góðu gagni hefur hún ekki gert fólkið
sjálfsbjarga," tekur hann fram og
nefnir að hjálpin sé fyrst og fremst
félagsleg. Staðreyndin sé raunar sú
að mestu framfarirnar hafi orðið á
félagslega sviðinu. „Réttindi fatlaðs
fólks hafa verið aukin og aðgengi
hefur verið bætt enda var mjög auð-
velt að verða algjör fangi í hjólastól
í íbúð í húsi án lyftu, með þröngum
dyrum o.s.frv. eins og algengt var hér
áður fyrr. Ekki er heldur í flestum
löndum lengur hægt að útiloka lamaða
frá vinnu ef fólkið er að öðru leyti
jafn fært og aðrir umsækjendur.
Þarna hefur orðið mikil breyting til
batnaðar. Hins vegar þarf maður stöð-
ugt að vera á vaktinni því að okkur
hættir öllum til blindu og fordóma á
þessu sviði.“
Kristján Tómas segist að nokkru
leyti þekkja til endurhæfingar hér á
iandi. „Henni er að mínu mati vel
hagað. Hér eru læknar og sérfræðing-
ar afar vel menntaðir og hæfir á sínu
sviði. Fæðin háir svolítið enda eru
ekki margir sjúklingar með sama
vandamál í endurhæfingu hveiju sinni.
Hins vegar geta þeir sem farið hafa
í gegnum endurhæfingu verið hjálp-
legir inni á stofnununum," segir hann
og tekur fram að hann sjái stórstígar
framfarir varðandi aðgengi fyrir fatl-
aða í Reykjavík.
Þegar Kristján Tómas var spurður
að því hvað vekti sérstaklega áhuga
hans á þinginu tók hann fram að
Norðurlandabúar, sérstaklega Svíar,
stæðu framarlega í rannsóknum á
sjálfri mænunni. „Mér finnst áhuga-
vert að heyra um rannsóknir af því
tagi enda hefur maður, sem læknir,
auðvitað mestan áhuga á að lækna
sjálft meinið. Von mín um að einn
góðan veðurdag finnist lækning er
sjálfsagt næstum því jafn sterk og
sjúklinganna," sagði hann ogtók fram
að í öðru lagi fyndist honum spenn-
andi að heyra hvemig búið væri að
mænusköðuðum á hinum Norðurlönd-
unum enda stæðu Norðurlöndin afar
framarlega og væru öðrum löndum
viss fyrirmynd á samfélagssviðinu.
Allir sjúklingarnir stjörnur
Kristján Tómas komst í sviðsljósið
þegar hann náði góðum árangri við
endurhæfingu bandaríska ruðnings-
kappans Dennis Byrd eftir slys í ruðn-
ingsleik í nóvember árið 1992. „Ein
aðalástæðan fyrir allri athyglinni var
að íþróttaleiknum var sjónvarpað fyrir
alþjóð. Annars var mjög ánægjulegt
hvað endurhæfingin tókst vel og
Dennis gengur nú við hækjur eftir að
hafa lamast algjörlega í bytjun. Hann
er fjölskyldufaðir, vinnur og ferðast
en á væntanlega ekki eftir að spila
fótbolta aftur,“ segir Kristján Tómas
um leið og hann tekur fram að í hans
augum séu allir hans sjúklingar stjöm-
ur.
Kristján Tómas _ útskrifaðist frá
læknadeild Háskóla íslands árið 1969.
Hann var við framhaldsnám og
kennslu í New York á fyrri hluta átt-
unda áratugarins. Eftir eins árs dvöl
á íslandi fiutti hann aftur til baka og
hefur búið og starfað í New York frá
árinu 1976. Hann hefur verið prófess-
or og stjórnandi endurhæfingardeildar
Mount Sinai sjúkrahússins frá árinu
1986.
Kristján Tómas segir að sér líki
mjög vel við borgina. Þar býr hann
ásamt Hrafnhildi Ágústsdóttur, eig-
inkonu sinni, sem er myndlistarmað-
ur, og fjórum dætrum.
Verkir vandi 80%
mænuskaðaðra -
VERKIR eru vandamál hjá 80% mænu-
skaðaðra að því er fram kemur í rann-
sókn Sigrúnar Knútsdóttur, sjúkra-
þjálfara, írisar J. Svavarsdóttur,
sjúkraþjáifara, Margrétar Sigurð-
ardóttur, félagsráðgjafa, og Sigrúnar
Garðarsdóttur, iðjuþjálfara, á verkjum,
fæmi og lífsgæðum mænuskaðaðra.
Sigrún segir niðurstöðumar gefa til
kynna nauðsyn á betra eftirliti og
verkjameðferð.
Sigi’ún sagði að tilgangur rannsókn-
arinnar hefði verið að kanna hvort
tengsl væm á milli verkja, skertrar
fæmi og lífsgæða. Úrtakið voru mænu-
skaðaðir á árabilinu 1973 til 1995.
Óskað var eftir upplýsingum frá 60
manns og bárust þær frá 52 eða 87%.
Stærsti hlutinn eða 70% var bundinn
við hjólastól. Meðalaldur var 44 ár og
vora 48% ekki í vinnu. Árlegar heimilis-
tekjur 71% þátttakenda vora innan við
tvær milljónir og 30% höfðu innan við
milljón í árstekjur. Aðeins vora 50% í
sambúð miðað við 70% þjóðarinnar í
heild. Kynjaskipting var 27% konur og
73% karlar.
Fimm ára aðlögun
Sigrún sagði að flestir teldu sig við
góða heilsu. „Eðlilega spjöruðu meira
mænuskaðaðir í hjólastól sig verr lík-
amlega og félagslega en hinir. Hvað
varðar andlega heilsu kom í ljós að
þeir sem höfðu slasast einu til fimm
áram áður vora verr á sig komnir en
aðrir, þ.e. um 5 ár tekur að aðlagast
fötluninni. Ekki varð þó vart við sér-
staka depurð,“ sagði Sigrún.
Hún sagði að verkir væra vandamál
hjá 80% úrtaksins. „Af úrtakinu kvört-
uðu 22% um mjög mikla eða gífurlega
verki. f þeim hópi töldu 62% verkina
trafla allar daglegar athafnir," sagði
hún. „Sú staðreynd segir okkur að við
verðum að huga betur að eftirliti og
verkjameðferð fyrir sjúklingana eftir
útskriftina."
Marktækur munur
á kynjunum
Huga þarf sérstaklega að vandamál-
um kvenna. „Niðurstöðumar sýna að
konur eiga í meiri erfiðieikum en karl-
ar við að sætta sig við mænuskaðann.
Þær eiga erfiðara með að sætta sAr
við að geta ekki fallið inn í fjöldanu,
þurfa á hjálp að halda og get ekki
farið sinna eigin ferða,“ segir Sigrún
og tekur fram að marktækur munur
hafi verið á afstöðu kynjanna.
Rannsakendur studdust við skalann
frá einum og upp í sjö varðandi mat
á lífsgæðum og gaf sjö til kynna eftir-
sóknarverðustu lífsskilyrði. „Nið-
urstaðan var 4,4 eða 63% á skalanum
0-100. Við getum ekki borið þetta sam-
an við viðhorf almennt þvi samanburð-
artölur skortir. Niðurstöðumar eru þó
afar svipaðar niðurstöðum úr erlendum
rannsóknum,“ segir Sigrún. Hún tekj^y
fram að aðeins gífurlegur verkur hefði
haft marktæk áhrif á mat viðkomandi
á lífsgæðum. „Að vera bundinn við
hjólastól hafði ekkert að segja. Meira
fatlaðir virtust telja sig búa við meiri
lífsgæði en hinir. Það kom á óvart en
í umræðu um niðurstöðurnar hefur
komið fram að þeir geri ef til vill aðrar
kröfur." >.