Morgunblaðið - 05.09.1997, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Kirkjan og kyn-
þáttafordómar
SÁ LJÓTI atburður
sem gerðist við Há-
teigskirkju hinn 30.
ágúst sl. móðgaði og
hryggði margt fólk,
ekki aðeins okkur út-
lendinga heldur einnig
íslendinga. Einhveijir
máluðu slagorð um
_kynþáttafordóma og
merki nazista á kirkju-
veggina. Sams konar
atvik átti sér stað við
þessa kirkju fyrir
tveimur árum. í þetta
skipti voru líka skrifuð
bannorð gegn Kristi
og merki satanista
voru máluð á veggi.
Hvað eigum við að segja um þetta
mál?
Fyrst langar mig til að segja
eftirfarandi _sem einn af útlend-
ingunum á íslandi.
1. Ég tek það sem þarna stóð
ekki sem almenna skoðun ís-
lendinga.
• 2. Ef þetta er eins konar glens
finnst mér þetta ekki neitt gam-
anmál.
3. Ef einhver vill sýna okkur
kynþáttafordóma sína vil ég
bjóða honum að koma til okkar
útlendinganna og ræða við okk-
ur í staðinn fyrir að mála og
skrifa á veggi kirkjunnar.
Mig langar til að biðja ykkur
einlæglega, góðir íslendingar, að
líta ekki á þennan atburð sem eitt-
hvert barnagaman eða strákapör
því að fasismi byrjar alltaf á þenn-
an hátt.
Yfirleitt byggja fasismi eða kyn-
þáttafordómar á mjög veikum hug-
myndafræðilegum grunni. Þess
vegna geta fylgjendur þeirra ekki
komið fram og tekið þátt í umræð-
um á venjulegan hátt. Þegar
óánægja, reiði og vanmáttarkennd
hlaðast upp meðal
fólks og þegar það veit
ekki hvar það getur
fengið útrás fyrir til-
finningar sínar, tapar
fólk dómgreind sinni.
Þá reynir það að sjá
og aðskilja sig sjálft
frá öðrum með því að
líta á þjóðerni, húðlit
eða kynþátt fólks því
að það er auðveldasta
leiðin til að gera ein-
hvern greinarmun. Og
það ákveður að of-
sækja fólk sem er ólíkt
því sjálfu til að fá útrás
fyrir neikvæðar tilfinn-
ingar sínar. Þannig
hefjast kynþáttafordómar eða
nýnazismi. Ef samfélagið reitt og
vonlaust, getur fasismi orðið öfiug
Við eigum hvorki að
vanmeta né ofmeta
þennan atburð, segir
Toshiki Toma, en taka
ábyrga afstöðu, byggða
á kristnum viðhorfum.
og ofbeldishneigð hreyfíng. _
Ég óska þess að þið, góðir íslend-
ingar, hvorki vanmetið þetta né
ofmetið, heldur fjallið um og hugs-
ið málið alvarlega.
Að lokum langar mig til að segja
eftirfarandi sem kristinn maður til
fólksins í kirkjunni okkar.
Þetta mál er ekki aðeins mál
samfélagsins heldur mál kirkjunnar
sjálfrar. Það er ekki bara nóg að
skilgreina vandann og gagnrýna
hann. Kirkjan verður að kafa dýpra
í málið.
Toshiki
Toma
Varað við
misskilningi
SNEMMA í vor fékk
ég senda grein til birt-
ingar í Tímarit Máls
og menningar sem bar
yfirskriftina „Skáld-
saga skiptir um ríkis-
fang. Um Fyrirgefn-
ingu syndanna á
tveimur tungumál-
um“. Greinin var eftir
ungan bókmennta-
fræðing, Jón Yngva
Jóhannsson. Þar beitti
greinarhöfundur
vinnubrögðum hinnar
svokölluðu saman-
^þurðarbókmennta-
fræði: hann bar saman
tvö verk og dró af því
ályktanir um stíl þeirra og fagur-
fræði. En það frumlega og
skemmtilega við greinina var að
Jón Yngvi var að bera saman tvær
mismunandi útgáfur á skáldsögu
eftir sama höfundinn: skáldsöguna
Fyrirgefningu syndanna eftir Ólaf
Jóhann Ólafsson og bandaríska
útgáfu skáldsögunnar, Absolution.
Hér var semsagt á ferðinni merki-
leg og vel skrifuð fræðigrein um
• skáldsögu sem stór hluti íslensku
pjóðarinnar hafði lesið, og haí’ði
nú hlotið góðar móttökur vest-
anhafs. Mér virtist þetta því vera
verðugt rannsóknarefni og vonandi
áhugavert lesefni fyrir áskrifendur
TMM.
Annað hefti TMM kom svo út í
maí að vanda og ekki annað að sjá
-*yPg heyra en að fólki þætti greinin
áhugaverð, allt þar til þriðjudaginn
26. ágúst sl. að útgáfu-
stjóri Vöku-Helgafells,
Pétur Már Ólafsson,
ritaði grein hér í Morg-
unblaðið undir yfir-
skriftinni „Varað við
íslenskum rithöfundi".
í grein sinni rekur
Pétur Már líflega um-
ræðu sem orðið hefur
í fjölmiðlum í sumar til
þessarar greinar í
TMM í vor, og allt í
lagi með það, en hitt
finnst mér verra að
hann lætur að því
liggja að þar með hafi
byijað einhver aðför
að Ólafi Jóhanni, aðför
sem stafi af öfund einhverra sem
Pétur Már nafngreinir auðvitað
ekki, en að hans dómi eru það ein-
hveijir menn úti í bæ sem sjá of-
sjónum yfir velgengni Ólafs Jó-
hanns á erlendri grund.
Sjálfsagt eru þeir til sem öfunda
Ólaf Jóhann (og ijölmarga aðra
íslenska höfunda sem njóta vax-
andi vinsælda erlendis) af vel-
gengninni, en það kemur greininni
í TMM nákvæmlega ekkert við.
Með því að tengja greinina sem
birtist í TMM í vor við_ meinta öf-
und eða illt umtal um Ólaf Jóhann
og bók hans virðist mér sem bók-
menntafræðingurinn og útgáfu-
stjórinn Pétur Már hafi misskilið
greinina eitthvað.
Þótt Jón Yngvi beri saman bæk-
urnar tvær (eða þýðinguna við
frumútgáfuna) og rýni í breyting-
Friðrik
Rafnsson
Við kristið fólk skulum velta
þessum kynþáttafordómum fyrir
okkur, og við skulum iðrast sjálf
fyrst og fremst. Af því að hvert
okkar hefur einhvers konar for-
dóma gegn öðrum að meira eða
minna leyti. Fólkið í kirkjunni á
að iðrast yfir þessum mannlega
veikleika. Iðrun er eini grundvöllur-
inn sem við öll, syndarar, getum
staðið saman á. Og þar getum við
- rík og fátæk, lánveitendur og
skuldunautar, vinir og óvinir -
endurnýjað samskipti okkar.
„Guði þekkar fórnir eru sund-
urmarinn andi, sundurmarið og
sundurkramið hjarta munt þú, ó
Guð, eigi fyrirlíta" (Sálmur 51).
Gagnrýni án iðrunar getur verið
miskunnarlaus dómur eða aðeins
mannleg hefnd. Ef við eltumst að-
eins við kynþáttahatara og hrópum
að þeim, munum við missa af því
að sjá kjarna málsins fyrir okkur
kristna menn.
Kjarni málsins fyrir okkur er að
það er lifandi maður á bak við þau
ljótu slagorð sem máluð voru á
kirkjuna. Þessi maður er lika sköp-
un Guðs, sem hefur villst af leið
sinni.
Hvað eigum við að gera þegar
kynþáttahatarar villast og ráfa
burt frá skapara sínum?
Hvað segir Jesús við þá?
Hin fræga kenning Jesú „Elskið
óvini yðar, og biðjið fyrir þeim,
sem ofsækja yður“ er ekki aðeins
falleg orð, heldur hagnýtt vopn
fyrir okkur til að beijast við ill
öfl. Kenning Jesú hvetur okkur til
að horfa á tilveru okkar sjálfra og
iðrast synda okkar, og að reyna
að losna við hið illa og láta menn
rata rétta leið. Ef við tökum ekki
á móti þessari kenningu Jesú í
raunverulegu lífi okkar, þá verður
trú okkar tóm.
Þótt kynþáttahatarar hati okkur
og kirkju okkar, leggjum við ekki
hatur á þá. Því að Jesús gerir það
ekki, og við fylgjum honum.
Höfundur er prestur fyrir
innflytjendur í fræðslu- og
þjónustudeild kirkjunnar.
arnar kveður hann ekki upp nokk-
urn siðferðilegan dóm um þær,
enda hefur höfundur bókarinnar
vitaskuld fullt leyfi til að breyta
henni að vild. Jón Yngvi bendir
einfaldlega á þann umtalsverða
mun sem er á sögunum (s.s. stílleg-
an mun, verulegar styttingar, eðlis-
breytingu á stöðu sögumanns) og
tiltekur fjölmörg dæmi máli sínu
til stuðnings. I framhaldi af þessu
veltir hann fyrir sér hvað skilji á
milii bandarísks og íslensks bók-
menntaheims og leiðir rök að því
að til þess megi rekja breytingarn-
ar. Hann dæmir hins vegar ekki
TMM reynir, segir
Friðrik Rafnsson, að
birta aðeins faglega
og vandaða umfjöllun
um bókmenntir.
og varar þaðan af síður við bók
eða höfundi. Greinin er mjög læsi-
leg og unnin af stakri fagmennsku,
enda var frumgerð hennar skrifuð
sem ritgerð við Háskóla íslands.
Grein í þessum gæðaflokki hefði
ég tekið til birtingar óháð því hvaða
skáldverk hefði verið til umfjöllun-
ar.
Sem lesandi TMM um árabil
ætti Pétur Már að vita að bók-
mennta- og listatímarit eins og
TMM reynir að birta aðeins faglega
og vandaða umfjöllun um bók-
menntir, m.a. ritdóma um bækur
Ólafs Jóhanns. Og svona til gam-
ans má bæta því við að Ólafur
Jóhann hefur í tvígang birt ágæt
frumort ljóð í tímaritinu.
Höfundur er ritstjóri Timarits
Máls og menningar.
Halló stóriðja!
atkvæðagreiðsla um stóriðju
við Eyjafjörð
INNAN skamms
tíma munu kjörbærir
íbúar Arnarneshrepps
við Eyjafjörð greiða
atkvæði um hvort þá
hugnist að fá stóriðju,
ekki endilega álver, í
sveit sína. Munu hinir
kjörbæru vera eitthvað
nálægt 150 eða ca. 1%
kosningabærra Eyfirð-
inga. Fari svo, að
meirihluti hinna 150
greiði atkvæði gegn
byggingu stóriðju í ein-
hverri mynd er hætt
við, að íslensk stjórn-
völd hafi fengið gullið
tækifæri til að loka á
möguleika okkar Eyfirðinga í þessu
samhengi.
Þessi mikilsverða umræða kemur
upp öðru hveiju þótt langstærsti
hluti íbúa þessa fremur flölmenna
svæðis sé furðu áhugalítill, málið
er ekki flóknara en svo, að tekist
er á um framtíð byggðar við Eyja-
fjörð. Hvernig hlutirnir eru fram-
settir skiptir miklu máli: Orðið stór-
iðja felur í sér neikvæða ímynd og
er einungis til þess fallin að skaða
ímynd svæðisins. Stóriðja mengar
umhverfið, stóriðja veldur sjón-
mengun, stóriðjustörf eru einhæf
og skítug etc. Eða: Oi'ðið stóriðja
felur í sér jákvæða ímynd og er til
þess fallin að bæta atvinnuástand
svæðisins. Stóriðju fylgir uppgang-
ur, stóriðja mengar t.t.l. lítiö miðað
við umfang verksmiðjunnar, stór-
iðjustörf eru vellaunuð, stóriðju
fylgir annar iðnaður etc.
Veldur hver á heldur, fyrir
nokkrum misserum bauðst Akur-
eyringum tilboð sem líklega ekki
mun bjóðast á _ný. Okkur buðust
aðalstöðvar ÍS, íslenskra sjávaraf-
urða, risafyrirtækis á íslenskum
markaði með sambönd um heim
allan, sem þýðir að hingað hefðu
komið erindrekar erlendra fyrir-
tækja marg sinnis í mánuði hveij-
um. Eftir ótrúlegt brölt fram og
til baka, fjölmiðlafár af verstu
gerð, var ákveðið að hafna tilboð-
inu einstæða, akureyrskir pólitík-
usar sættu sig við kost sem að
flestra mati er mun lakari. Líkiega
er niðurstaðan sárust vegna þess,
að þarna gafst Akureyringum
tækifæri á að sýna það sjálfstæði,
sem hægt er krefjast af bæ sem
vill láta kalla sig, a.m.k. á hátíða-
stundum, höfuðstað Norðurlands.
Með því að tryggja flutning aðal-
stöðva IS, sem fært hefði bygging-
ariðnaðinum fleiri hundruð milljónir
á skömmum tíma, þar sem 40-50
hálauna störf voru í húfi, hefði
staða okkar Eyfirðinga verið allt
önnur nú um stundir. Við glötuðum
tækifæri að sýna þor og getu til
að takast á við jafn stórt verkefni,
að gera milljarðafyrirtæki heima-
stað úti á landi. Við hefðum skapað
mikilsvert fordæmi, ekki einungis
fyrir Akureyri, heldur landsbyggð-
ina alla og tryggt þannig ennfremur
stöðu bæjarins sem forystusveitar-
félags á íslandi. Hið velmenntaða
vinnuafl fyrirtækisins ásamt hinum
unga háskóla Akureyrar hefði orðið
stóriðja okkar um nokkurn tíma.
Raunar ásamt einu nýsköpuninni
sl. áratug eða svo, Samheija. Hver
væri annars staða Akureyrar nyti
Samheija og Háskólans ekki við?
Veldur hver á heldur, við eigum
leik að nýju og hvers vegna skyldum
við endilega velja versta kostinn og
hafna öllum möguleikum í eitt skipti
fyrir öll? Er staða Eyjaíjarðarsvæð-
isins virkilega svo ásættanleg að
við sýnum slíka skammsýni? Með
því að hafna stóriðju nú höfum við
endanlega lokað á alla möguleika
til framtíðar rétt eins og við Akur-
eyringar gerðum fyrir nokkrum
misserum þegar við höfnuðum aðal-
stöðvum milijarðarisa. Slík ákvörð-
un væri í sjálfu sér í fullu samræmi
við þann hroka sem
margur sýnir þegar
þessi mál ber á góma
og þykjast einir hafa
rétt á að höfða til skyn-
seminnar.
Það sem af er liðið
árinu 1997 hefur fólki.
fækkað í öllum lands-
fjórðungum, höfuð-
borgarsvæðið þenst út
sem fyrr. Raunar er
það svo, að fólki hefur
fækkað á landsbyggð-
inni stöðugt undanfar-
in ár og farið er að líta
á það sem eðliiegan
hlut fyrir margt löngu.
Bæjarstjóri Kópavogs,
sem er sá staður er hraðast vex
þessi misserin, kveðst hafa stórar
áhyggjur af þróuninni enda geti hún
ekki verið til farsældar fyrir ísland
til lengdar.
Þegar gengið er til atkvæða í
Arnarneshreppi í öndverðum sept-
ember næst komandi er rétt að íbú-
ar sveitarinnar hafi það hugfast,
að þeir kunna að ráða miklu um
framtíð sveitarinnar, íjarðarins,
íjórðungsins, landsbyggðarinnar.
Niðurstöðuna má auðvitað túlka
með ýmsum hætti, hver svo sem
Málið er ekki flóknara
en það, segirMagnús
Már Þorvaldsson, að
tekist er á um framtíð
byggðar við Eyjafjörð.
hún verður. Setjum svo að stóriðju
verði hafnað geta yfirvöld sagt:
Sjáiði, Eyfirðingar hafa hafnað
stóriðju (nota bene 150 atkvæði
marka framtíð 22.000 manna) og
málið er úr sögunni. Þau geta líka
túlkað niðurstöðuna sem svo, að á
þessu stigi hafi stóriðju verið hafn-
að en hvað segir meginþorri Eyfirð-
inga? Hinn mikli meirihluti hlýtur
að fá tækifæri til að tjá sig um
málið áður en því verður endanlega
lokað.
Matvælaiðnaður, sem lengi hefur
verið láglaunaiðnaður á íslandi, og
ferðamennska útiloka ekki stóriðju
fremur en hún útiloki nefndan iðn-
að. Það þarf engan sérfræðing til
að átta sig á að stærsta matvæla-
svæði landsins er ekki Eyjaijörður-
inn og mun aldrei verða, það þarf
heldur engan sérfræðing til að sjá
að mikill er munur á nýbyggðum
stóriðjuverum og gömlum. Hvað
ferðamennsku varðar, sem er auð-
vitað stóriðja á sinn hátt, þarf stór-
iðja ekki að skaða hana heldur er
hún líkleg til að styðja, a.m.k. í
formi fjárframlaga.
Það væri svo sem ósköp ljúft ef
veröldin væri jafn einföld og hún
birtist í sögum Walt Disneys, en
hún er að sönnu flóknari og örð-
ugri en svo. Við Eyfirðingar höfum
ekki efni á að hafna einu né neinu
eins og sakir standa, það er heldur
engin skynsemi fólgin í því. Sú reg-
inskyssa sem gerð var varðandi
Í.S.-málið ætti að vera okkur holl
lexía því með nei-i verður ekki aft-
ur snúið. Með því að segja já við
stóriðju hafa íbúar Arnaneshrepps
sent skýr skilaboð um að framhjá
okkur verður ekki gengið. Síðan
höfum við Eyfirðingar tíma til að
marka skynsama stefnu, setja fram
kröfur sem telja verður eðlilegar
miðað við aðstæður í Eyjafirði, það
verður í framhaldi af því verk ís-
lenskra stjórnvalda, að þjóða hinum
erlendu aðiljum til viðræðna - á
okkar forsendum.
Höfundur er áhugamaður um
áframhaldandi byggð ídreifðum
byggðum íslands.
Magnús Már
Þorvaldsson