Morgunblaðið - 26.09.1997, Blaðsíða 12

12 FÖSTUDAGUR 26. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Ráðstefna Landssambands eldri borgara og Oldrunarráðs Islands um lífeyrismál
Lengri aldur áhrifamesta
bylting 20. aldarinnar
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
CREEDON taldi að til greina gæti komið að bjóða upp á próventusamninga hér á landi.
FJÖLMENNI sótti ráðstefnuna.
ALDURSDREIFING ÞJOÐVERJA
1910
Karlar Konur
1992
2040
(áætlað)
1 1
[Z ZZl
EZ =]
c : ' i .
1
1' □
r ^ i
:i i
SZ i
I i

1 i
I - ' i
L "• i
r-r— L
\ÉMÉá
íbúafjöldi í milljónum
64,9
Ibúafjöldi í milljónum
81,0
ibúafjöldi I milljónum
72,4
ALDURSÞRÓUN í Þýskalandi sýnir vel hvað
vandinn framundan er stór.
EIN áhrifamesta byltingin á 20.
öldinni felst ekki í framförum á
sviði tækni eða samgangna heldur
í sífellt hærri aidri. Lengri ævi
hefur ekki aðeins áhrif á hvern og
einn heldur samfélagið í heild. Með
því að minna á þessa staðreynd
hóf dr. Michael Creedon frá John
Hopkins-háskólanum_ fyrirlestur
undir yfirskriftinni „Áhrif aldurs á
þjóðfélagið" á ráðstefnu Lands-
sambands eldri borgara og Öldrun-
arráðs íslands um Lífeyrismál aldr-
aðra á Hótel Sögu í gær.
Hann nefndi að sérstaklega
þyrfti að huga að þrennu í tengsl-
um við lengri aldur. Hið fyrsta
væri að fleiri vinnufærir kæmust
á eftirlaunaaldur en áður. Stór
hópur óskaði eftir því að halda
áfram á vinnumarkaðinum og mis-
jafnt væri hvernig komið væri til
móts við óskir aldraðra um hluta-
störf og sveigjanlegan vinnutíma.
Bandaríkjamenn hefðu reynt að
koma til móts við óskir aldraðra
og hefði hámark árslauna áður en
bætur skerðast nýlega verið hækk-
að úr 8.000 dollurum í 30.000
dollara (rúmar 2,1 milljónir ísl.
kr.).
Ekki væri síður mikilvægt að
aldraðir tækju að sér ný hlutverk
að starfsævi lokinni. Aldraðir
hefðu mikilvægu hlutverki að
gegna við að uppfræða og koma
menningararfinum til skila til
næstu kynslóðar. Að lokum nefndi
Creedon að meiri áherslu þyrfti að
leggja á að aldraðir fengju þjón-
ustu við hæfi. Tvennu þyrfti að
huga sérstaklega að. Annars vegar
að ganga ekki á rétt hinna öldruðu
til að taka ákvarðanir um eigið líf
og hins vegar að valda eins litlu
raski og hægt er, t.d. með því að
fá fyrst hjálp heim.
Dr. Desmond McCarthy, yfir-
hagfræðingur Alþjóðabankans í
Wasington, talaði um uppbyggingu
lífeyriskerfa í alþjóðlegu sam-
hengi. Hann sagði að, m.a. vegna
aldurssamsetningar þjóða, væru
talsverðir erfiðleikar í lífeyrismál-
um víða um lönd. Helst þurfa líf-
eyriskerfi að hans mati að vera
sjálfbær í efnahagslegu, félagslegu
og pólitísku tilliti. Þau verða að
veita öldruðum fjárhagslega trygg-
ingu jafnframt því að geta vaxið.
Umönnun greidd
með húseign
Eftir erindi McCarthys steig
Creedon aftur í pontu og tók fram
að ríkjandi viðhorf bandarískra
stjórnvalda um lágmarksumfang
hins opinbera hefði m.a. leitt til
niðurskurðar í opinberum trygg-
ingarkerfum. Ellilífeyrisaldur hefði
verið hækkaður úr 65 árum í 67
ár og einstök ríki fengið meira
svigrúm til að þróa lífeyriskerfi.
Creedon talaði sérstaklega um
umönnunartryggingar og svokall-
aða próventusamninga (Reverse
Mortgages).
Hann sagði að liðin væru 15 ár
frá því farið hefði verið að bjóða
upp á umönnunartryggingar í ein-
hveijum mæli. Nú biðu 150 trygg-
ingarfélög umönnunartryggingar
og væru tryggingaþegar orðnir
yfir 5 milljónir. Smám saman hefði
tryggingin orðið víðtækari og flest-
ir byðu tryggingu með heimaþjón-
ustu og víðtækri stofnanaþjónustu.
Sú staðreynd að langflestir
bandarískir ellilífeyrisþegar eiga
skuldlausa húseign og fasteigna-
verð hefur farið hækkandi gerir
svokallað próventusamninga
mögulega. Samningarnir felast í
því að sparifé, sem oftast er bund-
ið í húseign, er nýtt til að greiða
fyrir umönnun af einhveiju tagi.
Dæmi eru um að ekkert sé greitt
af þjónustunni fyrr en að. samn-
ingstíma liðnum. Stundum er eign-
in seld og breytt í t.d. skuldabréf
og greitt reglulega. Enn aðrar út-
færslur eru til.
Frídagur aflagður
Síðastur á mælendaskránni fyrir
hádegi var dr. Gerd Naegele, pró-
fessor í öldrunarfræðum við há-
skólann í Dortmund í Þýskalandi.
Hann sagði að umræðan um
umönnunartryggingar hefði hafist
fyrir 20 árum í Þýskalandi. Ekki
væri hins vegar nema þrjú ár frá
því að umönnunartryggingar voru
lögfestar.
Naegele sagði að af því erfitt
hefði verið að fá atvinnurekendur
til að greiða kostnað af umönn-
unartryggingunum á móti starfs-
mönnunum hefði endirinn orðið sá
að leggja niður einn frídag á ári
til að ná endum saman. Hópi þeirra
sem þurftu á umönnun að halda
var skipt í þijá hópa eftir því
hversu þörf viðkomandi fyrir að-
stoð var mikil og var valfrelsi um
hvort viðkomandi fengi fjárhags-
aðstoð eða umönnun. Athygli vakti
að langflestir eða 80%, ef mest
ósjálfbjarga hópurinn var ekki
meðtalinn, valdi fjárhagsaðstoð
fram yfir umönnun. Sú niður-
staða þykir fremur neikvæð og
eftirlit er haft með að viðkomandi
hljóti viðeigandi umönnun. Önnur
gagnrýni snýr að því að erfitt sé
að meta heildarþörfina, skilgrein-
ingin á umönnuninni sé of þröng,
úrbætur séu takmarkaðar og
vandamál komi upp í tengslum við
samræmingu á umönnunartrygg-
ingunum og sjúkratryggingunum.
Staða lífeyrissjóða
í heild afar góð
Már Guðmundsson, aðalhag-
fræðingur Seðlabanka íslands, var
fyrstur á mælendaskrá eftir hádegi
og fjallaði hann um uppbyggingu
íslensks lífeyrisjóðakerfis. Hann
sagði m.a. frá því að grundvöllur
núverandi lífeyrissjóðakerfis á al-
mennum vinnumarkaði hefði verið
lagður í kjarasamningum vorið
1969, þegar ákveðið hefði verið
að greiða 10% iðgjald til sjóða sem
byggðu á fullri sjóðssöfnun. „Á
þessum tíma var aðeins greiddur
grunnlífeyrir í almannatrygging-
um sem samsvaraði 17% af at-
vinnutekjum verkamanns fyrir
skatt. Áætlað hefur verið að verka-
maður sem verið hefur meðlimur
í almennu sjóðunum sem settir
voru upp í framhaldi af samning-
unum 1969 og fór á ellilífeyri 1994,
muni fá úr almannatryggingum
og frá sjóðunum sem samsvarar
68-70% af atvinnutekjum fyrir
skatt. Þetta sýnir umskiptin,“
sagði hann. „Og þetta hlutfall mun
enn vaxa á næstu árum þar sem
sjóðirnir hafa ekki enn náð fullum
þroska.“ í máli Más kom ennfrem-
ur fram að í árslok 1996 hefðu
verið 57 fullstarfandi lífeyrissjóðir
á íslandi. Af þeim væru 48 sam-
eignarsjóðir og 9 séreignarsjóðir.
Þá kom Már að því í erindi sínu
að staða lífeyrissjóðanna væri mun
betri en umræða undanfarinna ára
gæfi til kynna, m.a. vegna góðrar
raunávöxtunar og _ lækkandi
rekstrarkostnaður. „Á árabilinu
1992 til 1996 var meðaltalsávöxt-
un allra sjóða rétt tæp 7%. Á sama
tíma hefur rekstrarkostnaður sjóð-
anna sem hlutfall af eignum farið
lækkandi og var á síðasta ári tæp
0,3%. Nú er svo komið að eignir
flestra fullstarfandi sameignar-
sjóða nægja fyrir skuldbindingum,
sérstaklega þegar tekið er tillit til
endurmats eigna. Ýmsir sjóðir hafa
verið að auka við réttindi að undan-
förnu og er líklegt að framhald
verði á því,“ sagði hann.
Már sagði einnig frá því að eign-
ir lífeyrissjóðakerfisins hefðu num-
ið 307 milljörðum króna í árslok
1996, sem samsvaraði rúmlega
64% af landsframleiðsiu. „Eignir
sjóðanna eru því orðnar meiri en
bankakerfisins og einnig fjárfest-
ingarlánasjóðanna." Már sagði
ennfremur að eignir sjóðanna
myndu vaxa mikið á næstu áratug-
um og væri áætlað að þeir myndu
nema um 1 'A landsframleiðslu um
miðja næstu öld.
Lífeyristryggingar
færast í vöxt
Dörthe Höeg, félagsfræðingur á
rannsóknarstofu í öldrunarfræðum
í Kaupmannahöfn, fjallaði um upp-
byggingu danskra almannatrygg-
inga og lífeyriskerfis. Hún hóf mál
sitt á því að segja frá því að danskt
samfélag væri að grunni til velferð-
arsamfélag og að heilbrigðis- og
félagsleg þjónusta væri fyrst og
fremst í höndum opinberra aðila.
„Þjónustan er annaðhvort án
endurgjalds eða mikið niðurgreidd
og útgjöldin eru byggð á skattfé
en ekki ftjálsum framlögum.“
I erindi sínu talaði Dörthe um
það að rétturinn til opinbers ellilíf-
eyris í Danmörku væri miðaður við
67 ára aldur og að hann næði til
allra, óháð því hvort viðkomandi
væri tryggður eða hefði unnið úti
á vinnumarkaðnum eða ekki. Hún
sagði hins vegar að lífeyristrygg-
ingar hefðu færst í vöxt á síðustu
árum í Danmörku, bæði með samn-
ingum á vinnumarkaði og fijálsum
trygginum, sem væru viðbót við
almannatryggingakerfið.
Erfitt að spá fyrir um fjölda
ellilífeyrisþega
Að loknu kaffihléi hófust pall-
borðsumræður, þar sem erlendu
fyrirlesararnir fjórir sátu fyrir
svörum. Þar var m.a. rætt um það
hvort hægt væri að spá fyrir um
stærð, heilsufar og aldursskiptingu
samfélagsins. Dr. Gerhard Naegele
sagði að erfitt væri að spá fyrir
um slíkt, því margir ófyrirsjáanleg-
ir þættir spiluðu inn í. Hann benti
hins vegar á að ein niðurstaða
væri sameiginleg með nokkrum
slíkum en annars ólíkum útreikn-
ingum í Þýskalandi. Hún væri sú
að á meðan fæðingatíðni héldist
lág, þá myndi aldurinn halda áfram
að hækka.
Dr. Creedon var spurður nánar
um umönnunartryggingar í
Bandaríkjunum og sagði hann að
flestir þeir sem keyptu slíkar
tryggingar kæmu úr millistétt.
Creedon var ennfremur spurður
um það hve margir héldu áfram
að vinna eftir að þeir væru komn-
ir á ellilífeyrisaldurinn í Bandaríkj-
unum. Hann svaraði því til að um
40% þeirra héldu áfram að vinna,
annaðhvort í hlutastarfi eða í fullri
vinnu.
Þá var Dr. Naegele spurður
hvort uppphæð umönnunartrygg-
inga í Þýskalandi væri óháð tekjum
og sagði hann svo vera.
Að loknum pallborðsumræðum
tók Benedikt Davíðsson, formaður
Landssambands eldri borgara, til
máls og sagði m.a. mikilvægt að
fylgjast með þróuninni annars
staðar í lífeyris- og almannatrygg-
ingamálum og nýta góða reynslu
annarra í þessum efnum. Hann
þakkaði að því loknu erlendu fyrir-
lesurunum fyrir komuna og sleit
málþinginu.