Morgunblaðið - 26.09.1997, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 26. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Einn stór
norrænn
SJONMENNTIR
Listhúsiö B o r JS
MYNDVERK
ÞORVALDURSKÚLASON
Opið alla daga frá 12-18.
Sunnudaga 14-18. Til 28. september.
Aðgangur ókeypis.
ÞRÓUNIN hefur illu heilli orðið
sú hin síðari ár, að æ fátíðara verð-
ur að markvert yfirlit eldri málara,
einkum genginna, sjáist í listhús-
um borgarinnar, helst stök eða fá
verk og sum af vafasömum upp-
runa. Verður svo áfram svo lengi
sem öll aðalsöfn okkar eru öðru
fremur starfrækt sem sýningarsal-
ir. Sjálft Listasafn íslands næði
ei heldur að sýna nema brot þróun-
arinnar, þótt allir salir „monthúss-
ins“ væru virkjaðir til hins skýrt
markaða hlutverks er þjóðlistasöfn
gegna erlendis, standi þau á annað
borð undir nafni.
Rýnirinn hefur endurtekið vakið
athygli á þessu í skrifum sínum,
fann sérstaklega fyrir hinni stóru
gloppu er hann skoðaði sölusýn-
ingu á verkum Þorvaldar Skúla-
sonar í nýjum húsakynnum list-
hússins Borg að Síðumúla 34. Um
er að ræða myndir sem koma frá
Danmmörku, úr búi Astrid Fug-
man, sem listamaðurinn var
kvæntur í áratug 1938-48, og enn
lifir 94 ára að aldri.
Á sýningunni eru ýmis verk sem
álíta má að ekki hafa borið fyrir
augu manna fyrr hérlendis, í öllu
falli ekki í frumgerð sinni, en eru
þó svo ótvírætt með handbragði
hins snjalla málara að viðbrugðið
er. Fór ósjálfrátt að hugleiða þetta
með pensilförin, sem sumir nefna
pensilskrift, að það virðist alveg
sama hvað góður málari tekur sér
fyrir hendur að mála, hvort heldur
það sé hlutvakinn heimur eða
fijálssprottin sértæk tjáning, því
pensilstrokurnar bera ótvírætt
kennimark gerandans. Þetta eiga
þjálfaðir málarar að sjá öðrum
betur, því þeirra er innsæið á
vinnulag starfsbræðra sinna. Á
því er þó sá fyrirvari, að viðkom-
andi hafi gengið í gegnum það
hefðbundna grunnnámsferli og
verklegu þjálfun sem lengstum
JACOBS
M' i
. .kc>rSe1ccúon
C ri icni

OPINN gluggi,
olía á léreft,
1942.
var meginveigur náms í listaskól-
um.
Þorvaldur var afar hæfileikarík-
ur og vel menntaður málari, m.a.
nemandi Axels Revolds við listaka-
demíuna í Ósló, 1928-31, en sá var
samtíða Jóni Stefánssyni í einka-
skóla Henri Matisse í París
1908-10. Að auki var Þorvaldur
viðloðandi einkaskóla Marchel
Gromaire í París 1931-33. Báðir
þessir lærimeistarar höfðu drjúg
áhrif á þróun hans og innsýn á
málverkið eins og myndirnar bera
með sér. En Þorvaldur braut þessi
og önnur áhrif sem hann varð fyr-
KONA í stól, þekjulitir
og blýantur 1939-40.
ir undir persónuleika sinn og kem-
ur það einkar vel fram í myndunum
á sýningunni sem bera vitni rífandi
geijun gerandans á tímabilinu. Það
er sömuleiðis eftirtektarvert, hve
þróað og sterkt líf eins og streym-
ir út úr myndverkunum, en slíkt
næst einungis með þrotlausri þjálf-
un og aga. Hér er vel að merkja
um annað og þróaðra málaralag
að ræða en t.d. hjá Svavari Guðna-
syni, enda bjó Þorvaldur yfír mót-
aðri tækni og yfirsýn á málverkið.
Kannski er það óskhyggja, en sé
litið til baka freistast maður til að
álíta að Þorvaldur hefði enn um
stund mátt halda áfram að rækta
hið hlutvakta svið. Á engu tíma-
bili listar þorvaldar voru litirnir
jafn safaríkir og efniskenndir og
þótt ekki sé um úrskerandi lykil-
verk að ræða eru þetta býsna vel
málaðar myndir, enda náði enginn
málari tímabilsins viðlíka tökum á
þessu alveg sérstaka málunarlagi.
Sagan frá lokum fyrri heims-
styijaldarinnar og árunum eftir
hana, endurtók sig með uppstokk-
unum á öllu almennu gildismati.
Það var því eðlilegt að framsæknir
listamenn töpuðu sumir áttum í
þeim nomakatli nýrra viðhorfa sem
árin eftir seinni heimsstyijöldina
vom óneitanlega. Franskir kenn-
ingasmiðir vildu þá leggja heiminn
undir heimatilbúna rökhugsun í list-
um og litu niður á flest sem var
gert annars staðar, líkt og margir
þarlendir álíta aðrar þjóðtungur
óæðri frönskunni. Á þessum árum
var París vissulega Mekka mynd-
listarinnar, en hér sannaðist eins
og fyrra skiptið, að altæk lögmál
og trúarbrögð gilda ekki í listum,
em dæmd til að lifa sig. Menn taki
einungis eftir, að flestar kenningar
bendiprika áratuganna eftir stríð
um alheimsmál listarinnar, hafa
reynst fáfengilegar upptuggur,
klisjur, sem stóðust ekki tímans rás
og eftir standa einungis safamikil
og blóðrík myndverk. Eins
fór um hinn hinn snjalla
og lævísa uppslátt módem-
ismans; „í listum liggur
engin leið til baka“, sem
svo sára auðvelt var að
falla fyrir.
Bein og óbein frönsk
áhrif viðhorfanna fyrir
stríð koma greinilega fram
í hlutkenndu myndunum á
sýningunni og svo fær
skoðandinn að fylgjast með
ýmsum þreifingum í anda
Helhestsins (Helhesten),
sem var undanfari Cobra.
Þar slakar Þorvaldur um
stund á hinni ströngu
frönsku rökhyggju í upp-
byggingu myndheilda og
og er með óformlegar og
skynrænar þreifingar á
grunnfletinum.
Sýningarhópurinn Co-
bra varð hins vegar ekki
til fyrr en er Þorvaldur
hafði snúið sér að
strangflatalistinni, þannig
að rangt er að nefna þetta
Cobra tímabilið, eins og stundum
er gert og einn hefur eftir öðrum.
Það er einnig röng söguskoðun sem
iðulega er haldið fram, að menn
hafi verið orðnir leiðir á óhlut-
kenndu listinni, þar réðu öðru
fremur rangsnúinn áróður, mark-
aðslögmál og pyngja listmógúla
framúrstefnulisthúsa austan hafs
og vestan, hin vægðarlausa krafa
um nýja söluvöru í myndlistinni.
Það var þessi krafa fjarstýrðra
bendiprika sem útskúfaði málverk-
inu á áttunda áratugnum og er að
endurtaka sig á þeim tíunda, eins
og menn hafa berlega orðið varir
við hér á útskerinu einangraða.
Þessvegna eru þessi myndverk
Þorvaldar Skúlasonar líkust fersk-
um gusti úr fortíð og er sá úrsvali
í listinni sem blífur. Um er að
ræða lifandi þráð tímans, því
myndirnar eru jafn ferskar og eiga
þannig séð viðlíka erindi til okkar
og þegar þær voru málaðar. Það
stendur íslenzkri myndlist helst
fyrir þrifum, að menn hafa verið
svo alteknir áróðrinum fýrir tilbún-
um nýjungum, að afgangi hefur
mætt að jarðtengja það sem gert
hefur verið. Búa til ímynd í kring-
um okkar eigin vettvang, okkar
eigin sjónlistasögu. Styðja við bak-
ið og lyfta íslenskri myndlist á stall
með hlutlægri söguskoðun og
forma í kringum hana rammgerða
landhelgi eins og aðrar þjóðir hafa
gert. Hér eru Bandaríkjamenn,
Þjóðveijar, Englendingar, Hollend-
ingar og Frakkar fremstir í flokki,
eins og allir geta séð á stórsýning-
um og kaupstefnum úti í heimi.
Um leið erum við miklir og frum-
stæðir eftirbátar grannþjóða okkar
eins og hver og einn getur sann-
færst um í sjón og raun ef vill.
Telst verðugt verkefni fyrir metn-
aðargjarna listsögufræðinga og
alla þá sem láta sig myndlist varða
að snúa hér vörn í sókn.
Bragi Ásgeirsson