Morgunblaðið - 01.10.1997, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 1. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
í VÖRN OG
SÓKN
TONLIST
Tjarnarbíó
SVÖLULEIKHÚSIÐ
Tónlist Áskels Mássonar við dans-
leikinn „Fyrir lífíð“ eftir Láru Stef-
ánsdóttur og Auði Bjarnadóttur.
Áskell Másson, slagverk (á sviði);
Áskell Másson, slagverk; Guðni
Franzson, bassaklarinett, og Bryndís
Halla Gylfadóttir, selló (á segul-
bandi). Tónmeistari: Páll Sveinn Guð-
mundsson. Tjamarbíói, laugardag-
inn 28. september kl. 20:30.
UPPHAFIÐ var innblásið. Ör-
mjórri ljóstýru slær niður úr lofti
á almyrkvuðu sviði sem þrumufleyg
og fókusar á tvær hendur þyrla
handtrommu ofurveikt, er smám
saman útfærist í heljarlanga
trommuetýðu eftir öllum kúnstar-
innar reglum. Hvít tauhrúga á gólf-
inu fær líf, sveimar um sviðið og
skiptir sér líkt og fruma, ballerína
fæðist og dansinn hefst.
I takt við þetta örófaferli verður
tónlistin, er í öndverðu liggur á
myrkviðislegum dimmum bordúns-
tóni, fjölbreyttari. Flest lauslegt úr
ótónstilltu vopnabúri slagverksins
kemur við sögu, auk víbrafóns, lít-
ilsháttar marimbu, bassaklarínetts
(notað mest á hinu óviðjafnanlega
neðsta sviði) og, undir lokin, hefð-
bundnir jafnt sem minna hefð-
bundnir tónar á öllu tæpu fímm
áttunda tónsviði sellósins. Ekki ber
að gleyma „trommuorgeli", slag-
Frum-
stæðar
hvatir
hljóðfæri gert úr mislöngum (upp
í 4 m) pípum, líkast til hönnuðu
af tónhöfundi sjálfum, sem átti
eftirminnilegt atriði í miðjum leik,
enda bæði hljóð og útlit áhrifamik-
ið, þar sem fjögur röranna stóðu
lárétt út í loftið eins og fallbyssu-
kjaftar.
Ekkert var tekið fram um það í
leikskrá hvort rafhljóð kæmu við
sögu, en trúlega hafa tónhöfundur
og tónmeistari beitt nútíma hljóð-
verstækni (þ.ám. hlið- eða staf-
rænni útfærslu á segulbandalykkj-
um fyrri tíma) við útfærslu á
„konkret" hljóðgjöfum. Ekki var
að sökum að spyrja; fjölbreytnin í
hljóðavali var hreint ótrúleg og til
þess fallin að kalla fram seiðmögn-
uð augnablik, er undirstrikuðu
sambland af yfírnáttúrulegum
hindurvitnum og dýrslegum hvöt-
um frumskógarlífs, svo manni rann
stundum kalt vatn milli skinns og
hörunds, og tæki margar síður að
nefna bara það helzta. Þó komu
upp atvik er voru eftirminnilegri
en önnur, t.a.m. nokkur örstutt
innskot með „ketjak“-söng
Balíbúa, ummynduðum í eitthvað
harla ómanneskjulegt hljóð - ef
hann var þá ekki hreinlega búinn
til á rafhljómborði frá grunni.
Atriðið þar sem upphófst stöðug-
ur „tactus“-grunnsláttur á bassa-
páku við allskonar lausaslagverk
(symbala, hristur, sköfur o.m.fl.)
var einnig sérlega áhrifamikið og
minnti enn sem oftar á það, að
viðleitni flestra framsækinna tón-
skálda lengst af við að forðast allan
púlsrytma sem pestina hefur ekki
aðeins fírrt þau mikilvægum mögu-
leikum, heldur einnig alið á sterkri
löngun hjá áheyrendum nútímatón-
listar eftir góðri gamaldags takt-
vímu - jafnvel þótt úi og grúi á
sama tíma í „teknó“-poppinu í
kringum okkur.
Það er nokkurn veginn á vísan
að róa, að ef það vantar balletttón-
list með miklu slagverki sem kalla
á fram hugmyndatengsl við galdur,
myrkvið og frumstæðar hvatir, þá
er Áskell Másson rétti maðurinn á
íslandi. Virtúósískur trommuslátt-
ur hans, einstætt næmi fyrir lit-
brigðum og möguleikum hinna fjöl-
skrúðugu slagverkstóla hvaðanæva
úr veröldinni, svo og persónuleg
reynsla hans frá frumbýlingsárum
íslenzka dansflokksins sameinast
um að tryggja exótíska og magn-
aða upplifun.
BOKMENNTIR
G u ð f r æ ð i
VARNARRÆÐA
SPÍRITISTANS
eftir Sigurð Hauk Guðjónsson.
183 bls. Útg. Fjallið Hvíta. Prentun:
Oddihf.
ÞETTA eru kröftugar predikanir.
Höfundur veigrar sér hvergi við að
kveða fast að orði. Kenning hans er
afdráttarlaus og ádeilu blandin.
Þama er ekki aðeins blásið til vamar
heldur líka til sóknar. Rökleiðslu sína
reisir höfundur öðm fremur á granni
guðfræðinnar. Hann lýsir skoðunum
sínum á hugtökunum náð og þrenn-
ing sem mörgum hefur hingað til
gengið báglega að skilja. Guðspek-
inni sýnist hann engan veginn frá-
hverfur þótt hann nefni hana hvergi;
skírskotun hans til
kvæða Einars Bene-
diktssonar og afstaða
hans til annarra trúar-
bragða geta bent til
þess. Það er hins vegar
kærleiksboðskapur
kristninnar sem hann
setur á oddinn, jafnvel
framar spíritismanum
sem fær þó tilskilið rúm
í bókinni. Höfundur tek-
ur til endurmats viðtekin
guðfræðileg hugtök,
skýrir þau og skilgreinir
og leitast jafnframt við
að færa þau nær hug-
myndaheimi nútímans.
Hann minnir á hvemig
fyrri tíðar menn klæddu
hugtökin í persónugervi; sú var þeirra
leið til skilnings. Hann telur, vafa-
laust réttilega, að sérhver tími ljái
guðdóminum svipmót í samræmi við
heimsmynd og tíðaranda. Fyrr á tím-
um gerðu menn sér í hugarlund, svo
dæmi séu tekin, að guð líktist gömlum
manni með skegg, satan gengi með
hom og klaufír en englarnir svifu á
vængjum. »Já, engill er vissulega til,
en þú fangar útlínur hans ekki, að-
eins hugur þinn gerir sér af honum
mynd, og sú mynd er háð erfð þinni,
trú og þroska.« Þannig skýrir höfund-
ur þetta notalega og - líkast til að
sumum finnst - bamslega hugtak!
Séra Sigurður Haukur varð ekki
fyrstur til að setja fram skoðanir sín-
ar á spíritismanum. Einar H. Kvaran
kynnti stefnuna í ótal greinum og
fyrirlestrum, auk þess sem hann
skrifaði sérstaka bók um þetta
áhugamál sitt og nefndi Trú og sann-
anir. Sá var háttur Einars að hann
nálgaðist efnið eftir krókaleið; taldi
fyrst upp allar hugsanlegar mótbár-
ur, síðan hvaðeina sem mælti með.
Séra Sigurður Haukur fer öðravísi
að. Hann gengur beint að efninu.
»Um að látinn lifír efast eg ekki, -
eg trúi því ekki aðeins, heldur veit,«
segir hann. Til upprisunnar skírskotar
hann títt, telur hana meginuppsprettu
kristindómsins. Ef Kristur hefði ekki
birst lærisveinum sínum eftir dauðann
hefði aldrei orðið nein kristin trú. Með
upprisunni hafí hann gripið til »jarð-
neskrar myndar til þess að sanna sig,«
eins og hann kemst að orði. Ennfrem-
ur minnir hann á orð Páls postula -
sem hann vitnar reyndar víðar til: »Og
til era himneskir líkamir og jarðnesk-
ir líkamir.«
Þótt höfundur setji
skoðanir sínar fram
óhikað og vafningalaust
telur hann sig til efa-
semdamanna; hann
verði að skilja til að geta
trúað.
Sá er kostur þessarar
bókar að höfundur
bregður ljósi yfir ýmsa
meginfleti trúarinnar
sem nútímafólki gengur
alla jafna tregt að átta
sig á. Máli sínu til stuðn-
ings tilfærir höfundur
fjölda dæma úr ritning-
unni. Þegar öllu er á
botninn hvolft er þetta
guðfræði, fyrst og síðast.
Bágast gengur undirrituðum að
skilja þann hvassa ádeilubrodd sem
höfundur beinir gegn kirkjunni. Finn-
ur kirkjunnar þjónn svo að sér þrengt
- innan stofnunar sinnar - að hann
þurfi að bijótast um fast til að hrista
af sér fjötrana? Sé svo eru innviðir
stofnunarinnar sterkari en sýnist -
utan frá að horfa!
Nei, hitt hlýtur að teljast senni-
legra að þetta sé einungis stílbragð.
Höfundur, sem er ritfær maður,
kunnur predikari og vanur ijölmiðl-
um, viti sem er að svo best geti
maður látið til sín heyra gegnum
skvaldur og hávaða daglega lífsins
að maður brýni raustina og skafí
ekki utan af orðunum!
Erlendur Jónsson
Ríkarður Ö. Pálsson
AÐSTANDENDUR sýningarinnar hylltir í leikslok.
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Séra Sigurður
Haukur
Guðjónsson
Signr símakórsins
TÓNOST
Hveragcrðiskirkja
UNM-TÓNLEIKAR
Verk eftir Tebogo Monnagotla,
Jesper Koch, Egil Gunnarsson, Jörg-
en Dafgárd og Riika Talvitie. Geir
Draugsvoll, harmónika; Riika Tal-
vitie, óbó; UNM-kórinn u. stj. Egils
Gunnarssonar. Hveragerðiskirkju,
laugardaginn 27. september kl. 14.
FIMMTU UNM-hátíð á íslandi
lauk með tónleikum í miðlungssetinni
kirkju Hvergerðinga á laugardaginn
var. Auk þriggja kórverka vora reifuð
tvö einleiksverk fyrir harmóniku og
óbó. Fyrsta verkið var „Molnsteg"
fyrir kór eftir unga þeldökka sænska
tónskáldkonu er stundar nám norður
í Piteá (á sömu breiddargráðu og
Seyðisfjörður) þar sem íslendingar
sendu sína fyrstu fulltrúa á UNM
1974. Kórverkið var við kvæði eftir
ljóðskáldið Elisabetu Hermodsson er
lýsti skýjabólstrum og hughrifum af
völdum þeirra. Tónlistin var mjög
mótuð af viðfangsefninu, seig hægt
og virðulega áfram á „hlust-himni“
áheyrandans með lagrænu og síðar
hljómrænu ferli sem hefði notið sín
vel í kvikmynd tekinni úr flugvél
hnitandi kringum cumulo-nimbus
fláka, nema hvað stöku sinni mátti
heyra/sjá snöggar Máríutásur. Notk-
un á háttliggjandi sópran var nokkuð
áberandi, ásamt líðandi hljómaklös-
um og bylgjuhreyfingum, og endaði
verkið á miðjulausum hljómi, er und-
irstrikaði ágætlega loftkennt eðli við-
fangsefnis og íjarlægðina frá jörðu.
„UNM-kórinn“ var skrifaður fyrir
flutningi kórverkanna, og man ég
ekki eftir slíkri stofnun frá fyrri há-
tíðum. Hinn 17 manna kór undir ör-
uggri stjórn Egils Gunnarssonar mun
raunar hafa staðið nær fyrirbrigðinu
símakór sem erlendir kalla, þ.e. skip-
aður duglegu fólki sem hóað hefur
verið saman úr síma með stuttum
fyrirvara; í þessu tilviki með uppi-
stöðu úr Hljómeyki og Háskólakóm-
um, enda þótt ekki væri þar um til-
greint í tónskrá frekar en um stutt
en laglega sungið sópransólo Hall-
veigar Rúnarsdóttur. Gengu lausa-
fregnir meðal manna um að kórverk-
in að þessu sinni væru eftirlegukind-
ur frá UNM-hátíð fyrra árs sem ekki
hefði reynzt unnt að flytja, m.a.
vegna mikillar kórhátíðar á sama
stað og tíma, en hvað sem hæft er
í því, þá var ekki annað að heyra en
að hinn litli „ad hoc“ UNM-kór gerði
verkunum aðdáunarlega góð skil mið-
að við aðstæður.
Við Iestur tónskrárathugasemda
næsta verks, „Jabberwocky“ fyrir
einleiksharmóniku eftir þrítuga Dan-
ann Jesper Koch, losnaði undirritaður,
og kannski fleiri, Ioks við þá gömlu
firra að samnefnt bullkvæði úr Að
skuggsjárbaki Lewisar Carrolls, höf-
undar Lísu í Undralandi, merkti ekki
neitt, enda þar fátt um finnanleg orð
í orðabók. Nú varð maður þess vís-
ari, að textinn lýsir bardaga drengs
og tré-ófreskju, e.k. Laufa-Gláms eða,
m.ö.o., einvígi Davíðs og Golíats(!)
Nikkan, í meistarahöndum norska
snillingsins Geirs Draugsvoll, lýsti at-
ganginum með líflegri beitingu á
íjölda litríkra möguleika nútíma drag-
spilstækni, auk nokkurra eldri (t.d.
belg-tremólói), svo að minnti þá hlust-
endur er lengst mundu fram á ekki
ósvipað verk, „Dinosaur" eftir Ame
Nordheim frá árdögum framsækinna
dragspilstónmennta á brautryðjendaá-
rum Mogensar Ellegaards, því vissu-
lega komu allskonar óvanaleg urr,
hvæs og skraðningahljóð úr tólinu,
og sum allstórskepnuleg. Virtist þann-
ig í vissum skilningi um gamalt vín
á nýjum belg að ræða, en samt for-
kunnar skemmtilegt áheymar, og
mátti í lokin bókstaflega heyra
skrímslið gefa upp öndina, er Draug-
svoll tappaði lofti af belgnum með
mæðulegu hvissi.
„Martröð," kórverk HÍ-kórstjóm-
andans Egils Gunnarssonar við sam-
nefnt kvæði Amar Arnarsonar, var
næst á dagskrá. Hafí virkilega enginn
gert þessu krassandi kvæði með
draugalagsniðurlagi í hverri vísu („þó
vantar næði / þó vantar mig næði.“)
tónaskil áður, var kominn tími til.
UNM-kórinn söng hér sitt bezta
framlag þetta síðdegi, enda var verk
Egils að mörgu leyti vel skrifað fyrir
miðilinn og trútt textanum, þó að
einstaka atriði, eins og s-hljóðaeffekt-
ar kórsins í 2. erindi sem hljóðlíking
á sjávamiði, nálguðust hið banala.
Engu að síður voru víða áhrifamiklir
sprettir, t.d. crescendó-staðurinn við
orðin „þær beija mig grjótí,“ og nið-
urlagshljómurinn var einhver sá safa-
ríkasti sem heyrzt hefur úr blönduð-
um kór um árabil.
„Agnus Dei“ eftir hinn sænska
Jörgen Dafgárd var mikil prófraun
fyrir UNM-kórinn og stjórnanda
hans, og stappaði nærri kraftaverki
að kæmist fyrir horn, því verkið var
með ólíkindum kröfuhart, eins og
gera má sér í hugarlund strax við
lestur vöralýsingar höfundar: „[...]
byggist á átta radda kanon.. . .lag-
rænt efni tónverksins er samhverf
tólftóna röð.. [er] . .breytist og um-
tumast í sífellu innan kanonsins,
þannig að hún endurtekur sig aldrei
í sömu mynd...“ Orð að sönnu. Hlust-
andinn botnaði ekkert í því hvemig
söngfólkið fór að því að koma rétt inn
og að halda sínu striki, en hinn hægi
en afskaplega óaðgengilegi kórsatz,
er virtist í heild tjá innhverfa heim-
spekilega kvöl (auk hinnar úthverfu
fyrir flytjendur) komst samt sem
áður til skila, þótt allar líkur væra á
móti. Njörvað verk og nostursamlega
unnið, en ekki að sama skapi líklegt
til útbreiðslu, nema þá færni vest-
rænna kóra taki stökkbreytingu fram
á við á næstunni.
Tónleikunum lauk með sjarmer-
andi lítilli etýðu fyrir einleiksóbó eft-
ir flytjandann, hina fínnsku Riiku
Talvitie, „Perspektiivejá;" að sögn
höfundar einfalt verk að uppbygg-
ingu: „þrír fjögurra tóna hljómar fylla
áttundina og era umkringdir tengi-
tónum. Þessar tvær „áttir“ skapa
tening með heyranlegum hornum."
Ekki heyrði nú undirritaður það svo
glatt, en stykkið var engu að síður
lögulegt; spilaði töluvert á andstæður
milli staccatós og Iegatós í fremur
stuttum hendingum (hringöndun
hvergi beitt) á afar afströktu tóna-
máli, og var lipurlega fram reitt af
frk. Talvitie af látlausum þokka.
Ríkarður Ö. Pálsson