Morgunblaðið - 06.11.1997, Qupperneq 6

6 FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Fyrirgreiðsla Byggðastofnunar, atvinnulíf og íbúaþróun 1985-95
á verðlagi 1995 Fyrirgreiðsla m.kr. Meðalfjöldi íbúa Fyrirgreiðsla á hvern íbúa þús. kr. Atvinnutekjur, þús.kr. 1987 1997 Breyting % Atvinnuleysi (%) 1985 1994 íbúaþróu %
Höfuðborgarsvæðið 831 145.848 5,7 1.398 1.519 8,4 0,5 4,7 +19,9
Suðurnes 1.354 15.103 89,7 1.480 1.599 8,0 2,0 4,8 +9,5
Vesturland 1.558 14.617 106,6 1.387 1.491 7,5 1,4 4,6 -5,4
Vestfirðir 3.896 9.808 397,2 1.542 1.665 8,0 0,4 2,4 -11,7
Norðurl. vestra 2.147 10.475 205,0 1.355 1.473 8,7 1,6 5,3 -5,4
Norðurl. eystra 3.088 26.292 117,5 1.374 1.473 6,2 2,0 5,9 +2,7
Austurland 2.480 13.088 189,5 1.387 1.515 9,2 1,5 4,3 -2,6
Suðurland 2.260 20.415 110,7 1.374 1.470 6,8 1,2 4,2 +3,3
SAMTALS 17.614 255.646 68,9 1.417 1.532 8,1 0,9 4,7 +10,8
Framlög ríkisins til landsbyggðar og höfuðborgarsvæðis
32 milljarðar á ári
gegn byggðaröskun
Framlög, sértekjur og jöfnunargjöld 1995
-.• V -lít vV Höfuðborgarsvæði Landsbyggð
Bein framlög: milljónir kr. milljónir kr.
Byggðastofnun 100 400
Atvinnutryggingadeild og Framkv.sjóður 860
Landbúnaðarmál 450 7.670
Samgöngumál 4.616 6.844
Iðnaðarmál 1.001 576
Aðrir málaflokkar 38.278 13.558
SAMTALS 44.445 29,908
Jöfnunargjöld
Jöfnunarsjóður sveitarfélaga 1.100
Þungaskattur almenningsfarartækja 150
Flutningsjöfnun, sement 45
Flutningsjöfnun, bensín/olía 190
Ofanflóðasjóður 300
Bjargráðasjóður 35
Afsláttarrafmagn, Landsvirkjun 50
SAMTALS 1.870
Heildarframlög 44.445 31.778
Tap ríkisins af
raðsmíðaskip-
um 857 millj.
í skýrslu, sem fjármálaráðherra lagði fram á Al-
þingi að beiðni Einars K. Guðfínnssonar og fleiri,
kemur fram að ríkið tapaði verulegum fjármunum
á byggingu raðsmíðaskipa á síðasta áratug.
RÍKIÐ ver árlega um 32 milljörðum
króna til að koma í veg fyrir byggða-
röskun. Af þeirri upphæð má telja
tæpa 13 milljarða til beinna styrkja.
Til höfuðborgarsvæðisins renna ár-
lega 44,5 milljarðar frá ríkinu og eru
þau framlög til stjórnsýslu og stofn-
ana hins opinbera. Jöfnunargjöld af
ýmsu tagi sem íbúar höfuðborgar-
svæðisins greiða samsvara því að
íbúar höfuðborgarsvæðisins leggi
hveijum íbúa landsbyggðarinnar til
17.200 kr. árlega.
Þetta kemur fram í nýrri skýrslu
sem Þórður H. Hilmarsson rekstrar-
hagfræðingur hefur unnið fyrir Afl-
vaka hf. og Atvinnu- og ferðamála-
stofu Reykjavíkurborgar um framlög
ríkisvaldsins til landsbyggðarinnar
og höfuðborgarsvæðisins.
Helstu niðurstöður skýrslunnar
eru meðal annars-þær að á tímabilinu
1991-1995 hafi beinir styrkir í gegn-
um starfsemi Byggðastofnunar,
Framkvæmdasjóðs, Atvinnutrygg-
ingadeildar Byggðastofnunar og
landbúnaðarkerfi, til hafnarmála,
fjárstuðnings hótela á landsbyggð-
inni, niðurgreiðslna á raforkuverði
og dreifikerfi auk jöfnunargjalda að
jafnaði numið tæpum 13 milljörðum.
Vísað er til þeirra meginniður-
staðna stjómsýsluúttektar Ríkisend-
urskoðunar á Byggðastofnun að rík-
isvaldið hafi beitt Byggðastofnun
mest tii stuðnings við þá landshluta
þar sem atvinnutekjur eru hæstar
og atvinnuleysi minnst, en hins vegar
mestur fólksflótti. Þá er vísað til
þess að ríkisbankamir hafí gegnt
þýðingarmiklu hlutverki í fram-
kvæmd byggðastefnu síðustu ára-
tuga, en þetta sjáist m.a. af því að
útlán sem hlutfall af innlánum hafi
verið hæst til þeirra svæða þar sem
fólksfækkun hefur verið hvað mest.
í skýrslunni kemur fram að rekst-
ur einstakra samfélagsþátta sé mun
hærri á hvem íbúa á landsbyggðinni
en á höfuðborgarsvæðinu, en kostn-
aður vegna félagsaðstoðar sveitarfé-
laga hins vegar tæpum íjórfalt hærri
í Reykjavík en annars staðar. Þetta
megi m.a. rekja til þess að fólk af
landsbyggðinni leiti beinlínis til
Reykjavíkur eftir félagslegri aðstoð.
Þróun hlutafjármarkaðar ný
ógn fyrir landsbyggðina
í skýrslunni segir að þrátt fyrir
hlutfallslega mestan stuðning til
þeirra landshluta sem hafa mátt þola
mestan fólksflótta hafi ríkisvaldinu
ekki tekist að koma í veg fyrir eða
stöðva þessa þróun. Enginn sjáanleg-
ur árangur sé því af þessum stuðn-
ingi undanfarinna ára nema ef vera
skyldi að ríkisvaldið hafi með þeim
tafið fyrir eðlilegri og/eða óumflýjan-
legri þróun. Þéttbýli á íslandi sé
5-10 sinnum minna en í nágranna-
löndum, en þéttbýlismyndun hafi
verið mjög ör á undanfömum áratug-
um. Sterkar vísbendingar séu um að
búsetuþróun muni áfram verða í átt
til aukins þéttbýlis.
Bent er á það í skýrslunni að ný
ógn kunni að steðja að landsbyggð-
inni ef horft sé til þróunar hlutafjár-
markaðarins og þeirra áhrifa sem
gera megi ráð fyrir að hann hafi á
ákvarðanatöku og áherslu stjómenda
stórra útgerðarfyrirtækja í framtíð-
inni. 1996 hafi 14 fyrirtæki í sjávar-
útvegi sótt samtals fjóra milljarða
kr. í almennum hlutafjárútboðum til
styrkingar á starfsemi sinni. Þessi
fyrirtæki muni fremur þurfa að sinna
kröfum hluthafa sinna um arðsemi
en hagsmunum íbúa þeirra byggðar-
laga sem starfsemin fer fram í.
Nýjasta dæmið um þessa þróun
sé innkoma Samheija hf. á hluta-
bréfamarkaðinn, en krafa nýrra hlut-
hafa verði ótvírætt í þá veru að
stjómendur fyrirtækisins hagi starf-
seminni þannig að hún skili sem
mestum arði þótt það feli i sér flutn-
ing og tilfærslu á starfseminni milli
byggðarlaga eða landa.
Skýrsluhöfundur kemst að þeirri
niðurstöðu að stöðugt fleiri samfé-
lagskraftar virðist toga í átt til auk-
innar þéttbýlismyndunar þrátt fyrir
vamaraðgerðir á undanfömum
árum. Þeim fjármunum sem ein-
göngu er varið til að tefja þá þróun
sé illa varið. Jöfnunargjöld og sjóðir
sem ætlað er að styðja atvinnulíf og
byggðarlög tefji eingöngu fyrir þeirri
búsetuþróun sem í gangi sé.
RÍKISÁBYRGÐASJÓÐUR tapaði
857 milljónum króna á byggingu
fjögurra raðsmíðaskipa, sem byggð
voru á árunum 1982-1987. Gengið
var frá lánasamningum við kaupend-
ur skipanna á síðasta ári. Kostnaður
við byggingu skipanna nam 2.323
milljónum króna á verðlagi 1. janúar
1997, að því er kemur fram í skýrslu
fjármálaráðherra.
Ákvörðun um að ráðast í smíði á
raðsmíðaskipum var tekin árið 1981.
Rök sem færð voru fyrir ákvörðun-
inni voru í fyrsta lagi, að innlend
lánafyrirgreiðsla til smíði skipa væri
mótvægi við fyrirgreiðslu til erlendra
keppinauta í skipasmíðaiðnaði. í öðru
lagi var verkefnaskortur í skipaiðn-
aði og í þriðja lagi var talin þörf
fýrir endumýjun fiskiskipa.
Fimm skip voru byggð í tengslum
við þetta verkefni. Slippstöðin á
Akureyri byggði Nökkva HU-15 og
Oddeyrina EA-210, Skipasmíðastöð
Þorgeirs & Ellerts byggði Gissur
ÁR-6 og Stálvík í Garðabæ byggði
Jöfur KE-17. Öll skipin voru 1.142
rúmmetrar að stærð nema Gissur
sem var 1.239 rúmmetrar. Auk þess
byggði Vélsmiðja Seyðisfjarðar skip-
ið Hörpu GK-111, sem var 468 rúm-
metrar að stærð. Smíða- og upp-
gjörssaga Hörpu var allt önnur en
hinna skipanna því gengið var frá
öllum lánveitingum og yfírtöku á
skuldum Ríkisábyrgðarsjóðs strax
við afhendingu skipsins.
Smíðakostnaður hærri
en söluverð
Kostnaður við smíði Oddeyrarinnar
var 540 milljónir á verðlagi 1. janúar
1997, en skipið var afhent eigendum
1986 og var söluverðið 440 milljónir
á sama verðlagi. Kostnaður við smíði
Nökkva nam 533 milljónum, en skip-
ið var afhent eigendum 1987 og nam
söluverðið 454 milljónum. Bygginga-
kostnaður Gissurar nam 603 milljón-
um, en skipið var afhent eigendum
1986 og er framreiknað söluverð 461
milljón. Smíði Jöfurs kostaði 647
milljónir, en skipið var afhent eigend-
um 1988, en framreiknað söluverð
er 458 milljónir.
Mismunur á smíðakostnaði og
söluverði skipanna var greiddur úr
Ríkisábyrgðasjóði samkvæmt sér-
stakri heimild sem Alþingi veitti í
lánsfjárlögum 1987. Áður en sjóður-
inn veitti ábyrgð á lánum var gengið
frá tryggingarbréfi við allar skipa-
smíðastöðvamar áður en smíði skip-
anna hófst. Náði tryggingin til fyrsta
veðréttar, en lánin máttu ekki vera
hærri en 80% af smíðakostnaði. Allar
tryggingar voru því í samræmi við
lagareglur.
Alþingi felldi niður tryggingar
Þegar smíði raðsmíðaskipanna
hófst voru lagaákvæði um Stofnfjár-
sjóð fískiskipa þannig að 10-16% af
brúttóverðmæti skyldu renna í Stofn-
sjóð og það fé síðan notað til að
greiða niður lán skipanna hjá opin-
berum sjóðum, í þessu tilviki hjá
Ríkisábyrgðasjóði. Fiskveiðasjóður
veitti ekki stofnlán vegna raðsmíða-
skipanna og því var Ríkisábyrgða-
sjóður lánveitandi. Skyldu lánin vera
með svipuðum lánskjörum og giltu
hjá Fiskveiðasjóði.
Árið 1986 samþykkti Alþingi
breytingar á lögum um Stofnfjársjóð
í þá veru að ef ekki hvíldi á viðkom-
andi skipi skuld við Fiskveiðisjóð
skyldi Stofnfjársjóður greiða inni-
stæðuna út til skipseigenda. Þannig
var felld niður sú trygging til inn-
heimtu stofnlána sem Ríkisábyrgða-
sjóður hafði þegar smíði raðsmíða-
skipanna hófst.
Skipin voru afhent kaupendum án
þess að gengið hefði verið frá undir-
rituðum kaupsamningum milli skipa-
smíðastöðvanna og kaupendanna.
Skipin fengu síðan úthlutað aflak-
vóta, sem óheimilt var að framselja
á önnur skip. Auk þess stunduðu
skipin rækjuveiðar sem þá voru
frjálsar, en skipin voru flokkuð sem
sérhæfð rækjuveiðiskip.
Kaupendur neituðu að
undirrita skuldabréfin
Eftir að skipin voru tekin í notkun
hófust viðræður við kaupendur um
frágang skuldabréfa. Þeir settu fram
óskir um í hvaða mynt lánin ættu
að vera, vexti og fleira. Þeir gerðu
m.a. kröfu um upphafsdag vaxta sem
Ríkisábyrgðasjóður féllst ekki á.
Þegar álitið var að samkomulag hefði
tekist voru skuldabréfin útbúin og
send kaupendum til undirritunar.
Þeir færðust hins vegar undan því
að undirrita bréfin og báru fyrir sig
að stjórnvöld hefðu ekki staðið við
loforð sem gefín hefðu verið um út-
hlutaðan kvóta. Stjórnvöld höfnuðu
kröfum útgerðarmannanna og tog-
streita um málið hélt því áfram. Þar
kom að Ríkisábyrgðasjóður ákvað
að höfða mál á hendur útgerðunum.
Undirbúningur málssóknar tók hins
vegar langan tíma m.a. vegna þess
að þinglýst veðbönd Ríkisábyrgða-
sjóð á nýsmíðunum höfðu ekki verið
færð á skipin. Samhliða þessu var
þeim möguleika haldið opnum að
semja um lúkningu skulda. Fyrstu
málin voru þingfest fyrir dómi fyrri
hluta árs 1995, en dómar voru ekki
kveðnir upp því að samkomulag tókst
milli Ríkisábyrgðasjóðs og útgerð-
anna fyrri hluta árs 1996.
Samningar undirritaðir 1996
Samningurinn við eiganda Oddeyr-
arinnar hljóðaði upp á 213 milljónir,
en áður höfðu verið greiddar 7,3 millj-
ónir norskra króna af eldra láni. Sam-
hljóða samningur var undirritaður við
eiganda Nökkva. Eigandi Gissurar
skrifaði undir skuldabréf sem hljóðaði
upp á 222 milljónir, en hann hafði
áður greitt af norsku láni 5,6 milljón-
ir norskra króna. Skuldabréfíð sem
eigandi Jöfurs undirritaði hljóðaði upp
á 344 milljónir. Skuldabréfin voru til
tólf ára.
Bókfærður kostnaður Ríkis-
ábyrgðasjóðs, þ.e. ríkisins, af þessu
máli er 857.246.000 krónur miðað
við verðlag 1. janúar 1997. Þar af
er yfirtekinn fjármagnskostnaður
skipasmíðastöðvanna 533,7 milljónir.
Bókfært tap vegna yfirtekinna lána
er 323,5 milljónir. Inm í þeirri tölu
eru reiknaðir samningsvextir til
hvers gjalddaga.
------------------
Þrír bílar í
árekstri
ÞRÍR bílar lentu í árekstri í gær á
leið úr Gjánni í Kópavogi niður á
Hafnarfjarðarveg. Þrennt var flutt á
slysadeild en meiðsli voru ekki alvar-
leg.
Bílarnir voru á leið inná Hafnar-
fjarðarveg til norðurs. Ökumaður
aftasta bílsins leit til hliðar til að
fylgjast með umferð um Hafnarfjarð-
arveg og tók þá ekki eftir að bíllinn
fyrir framan hafði staðnæmst. Lenti
hann á honum og kastaðist sá bíll á
þann fremsta.
ÁKNI BJÖRNSSON

I Skemmtileg og aðgengileg
bók byggð upp á svipaðan
hátt og Saga daganna
Fjallað er um merkisdagana
í ævi hvers og eins, um siði,
venjur og sagnir sem tengjast
atburðum á borð við fæðingu,
skírn, fermingu, trúlofun,
brúðkaup eða útför.
Merkisdagar
á mannsævinW
'Mktí) I
má! 09 menning
Laugavegi 18 • Síml 515 2500 • Síöumúla 7 • Síml 510 2500