Morgunblaðið - 06.11.1997, Síða 46

.46 FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 1997
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
BRÚNN, mógrænn, gulur, svargrár og drapplitur litur, allt
úr garðamaríu stakki.
Jurtalitun
JURTALITUN er
ævaforn aðferð við
að breyta lit á voð
eða bandi. Land-
námsmennimir ís-
lensku kunnu skil á
jurtalitun, en ekki
hafa þeir getað
safnað hérlendis öll-
um þeim litunar-
jurtum, sem uxu í
þeirra heimahög-
um. í fomsögum er
búnaði manna oft
lýst. Þar kemur
glöggt fram hve
skrautleg klæði
voru í miklum met-
um og þóttu jafnvel
við hæfi sem höfðingjagjafir.
Ein íslendingasagna - Svarf-
dælasaga - fjallar um deilur og
vígaferli, sem risu af jurta-
söfnunarferð, en þá var jurtunum
safnað án leyfis landeiganda.
í ferðabók Eggerts og Bjama
er fjallað um helstu litunaijurtir
og jafnvel lýst notkun þeirra.
Algengasta litunaijurtin var
sortulyngið. Það var haft til að
gera blek og lita skinn og vefn-
að. Með því fékkst mósvartur lit-
ur, en til að skýra hann og dekkja,
var notuð sorta, leðja sem fékkst
djúpt í mómýrum. Víða var geng-
ið svo nærri sortulynginu, að
sælq'a varð það í aðrar sveitir.
Eins vom litunaijafni og litunar-
mosi mikið notaðir.
Séra Björn Halldórsson í
Sauðlauksdal skrifaði bók sína
Grasnytjar u.þ.b. 1775. Þar nefn-
ir hann jurtalitun 45 sinnum.
Nú á dögum er jurtalitun
gleðigjafi, en ekki nauðsyn. Mun
þægilegra er að kaupa gam úr
búð og einfalt að velja nákvæm-
lega réttan lit. En mörgum eru
tengsl við fortíð og náttúru mik-
ils virði. Jurtalitun er tímafrek
og vandmeðfarin og eins er birtu-
þol litanna oft takmarkað. Jurt-
unum er oftast safnað meðan
þær eru í sem mestum vexti, en
litarstyrkurinn sem fæst er bæði
háður vaxtarskilyrðum og ár-
ferði. Oft er erfitt að fá nákvæm-
lega sama litblæ frá einni litun
til annarrar.
Breytilegt er hversu mikið
þarf að nota af jurtum, en al-
gengt er að nota þrefaldan þunga
ferskrar jurtar móti ullarbandi,
en jafnt af hvoru séu jurtirnar
þurrkaðar. Mismunandi litar-
styrk má svo fá með því að
breyta magni jurtanna. Ymis
efnasambönd eru notuð við jurta-
litun til að festa litinn, gera hann
ljósþolinn, skýra eða breyta á
ýmsa vegu. Algengast er að nota
álún (aluminium-kalium-sul-
fat), járnsúlfat, koparsúlfat, kal-
íumkrómat og tinkl-
óríð. Auk þess eru
edik, ammoníak,
vínsýra og mat-
arsódi oft notuð.
Skiptir þá máli
hvort þessi efni
komast í snertingu
við ullina áður eða
eftir að hún fer í lit-
arbaðið. Með því að
víxla saman notkun
þessara efnasam-
banda má fá tugi
litbrigða með sama
styrk jurtalitarins
sjá]fs.
íslenskar litunar-
jurtir eru margar,
en þó er erfitt að fá sterkrauða
og bláa liti. Áður fyrr var notað
kúahland til að lita rautt og sagt
er að blátt hafi fengist með
blágresi. Nú er indigo notað til
að lita blátt en krapprót og kakt-
uslús tii að lita rautt og þessi
efni eru öll keypt í lyfjabúð. Sem
dæmi um litunaijurtir má nefna
beitilyng, blábeijalyng, sortu-
lyng, fjalldrapa, fjallagrös, litun-
aijafna, litunarmosa, hvönn og
gulmöðru- og krossmöðrurót.
En nú er hætt við að mörgum
finnist nóg upp talið og svona
listi eigi síst allra heima í Blómi
vikunnar. Gróðurkápa íslands er
svo gisin að ekki má skerða hana
með neinu móti og jurtasöfnun-
arferðir geta verið lífshættuleg-
ar, a.m.k. í Svarfaðardal. En hér
kemur garðræktandinn til sög-
unnar. Áhugi á jurtalitun og
garðrækt fer ágætlega saman.
Ymsar jurtir vaxa í garði eða
túni sem eru ágætlega fallnar
til litunar. Nota má smárakolla
og túnsúru, blóm brennisóleyjar
gefa gula litartóna og faxið af
snarrótarpuntinum græna. Úr
grænmetisgarðinum fæst gulrót-
argrasið, sem gefur rauðgulan
lit og við grisjun rabarbara fellur
alltaf til töluvert af rótum, en
úr þeim má fá fallegan rauðleitan
lit. Meira að segja njólinn og
haugarfinn gera sitt gagn við
litun. Og ekki má gleyma skrúð-
garðinum. Með garðamaríu-
stakki má laða fram ljósdrapp,
gula, græna, brúna eða grá-
svarta liti. Regnfangið gefur
gula og græna tóna. Mikið fellur
til af birkilaufi við klippingu, sem
vel má nota og með birkiberki
má fá bleika, lilla eða brúna liti.
Eins er elri- og lerkibörkur góð-
ur til litunar. Sölnað gulvíðis-
og gljávíðislauf gefur mjög
skemmtileg litbrigði af gulu,
grænu og brúnu. Það er hægt
að safna jurtum til litunar allt
BLOM
VIKUNNAR
374. þáttur
L'msjón Ágústa
Björnsdóttir
KRISTJÁN BRYNJAR
LARSEN
+ Kristján Brynjar Larsen
fæddist á Akureyri 21. maí
1961. Hann lést 29. september
síðastliðinn og fór útför hans
fram frá Möðruvallakirkju hinn
10. október síðastliðinn í kyrr-
þey að hans eigin ósk.
Það sló þögn á félagahópinn, við
fregnir af fráfalli vinar og skáta-
bróður okkar Kristjáns. „Hann er
farinn heim“ eins og við skátar
segjum gjarnan þegar einn úr okk-
ar hópi fellur frá. I þessum orðum
felst þó miklu_ fleira en í fljótu
bragði sýnist. í skátahreyfingunni
er lögð höfuðáhersla á fórnfýsi,
bræðralag, miðlun reynslu, styrks
og vona. Það ryðst þess vegna fram
mikið flóð minninga, þegar einn
okkar kveður þennan heim til farar-
innar löngu yfir móðuna miklu.
Kristján Brynjar Larsen hafði um
langa hríð deilt þessum undirstöð-
um skátahreyfingarinnar með okk-
ur félögunum, ekki síst í tengslum
við Gilwell-starfíð, en það var ein-
mitt á þeim vettvangi sem leiðir
okkar fyrst lágu saman, árið 1993.
Kynni mín af Stjána, áttu eftir að
verða varanleg. Hann var tryggur
sínum vinum og þó að hann á stund-
um sýndi yfirborðsskráp og hvat-
vísi, vissum við félagarnir allir að
undir sló sólskríkjuhjarta. Hann var
alltaf reiðubúinn til hjálpar og
stuðnings hveijum sem á þurfti að
halda. Aldrei kom maður að tómum
kofunum hjá Kristjáni. Hann hafði
óvenju víðtæka reynslu og þekkingu
á ólíklegustu málum. Skipti þá engu
hvort í umræðunni var skátastarfíð,
sjómennska, náttúruvernd eða önn-
ur viðfangsefni daglegs lífs. Hann
var hafsjór hugmynda og drauma
um betri veröld. Álltaf hafði hann
eitthvað gagnlegt og uppbyggilegt
fram að færa. A Gilwell-námskeið-
inu 1993 vorum við Kristján nokkuð
eldri en aðrir þátttakendur og kann
að vera að það hafí ráðið því, að
við kynntumst betur en ella. Við
studdum enda og aðstoðuðum hvor
annan eftir bestu getu, en Gilwell-
þjálfunin er krefjandi og reynir
mikið á aga, vilja og getu til sam-
vinnu. það voru einmitt þessi atriði
sem bundu okkur tryggðaböndum,
sem aldrei rofnuðu. Eg minnist sér-
staklega langar og strangrar keppni
við að koma upp tjaldbúðum flokka.
þessi vinna fór að miklu leyti fram
á nóttunni, eftir að hefðbundinni
dagskrá var lokið. Þó að keppnin
væri mikil, gátum við alltaf leitað
ráða og aðstoðar hvors annars og
skiptu þá gagnstæðar fylkingar
engu.
Leiðir okkar áttu oft eftir að
liggja saman og eru mér minnis-
stæðar heimsóknir okkar hvors til
annars. Þá kom í ljós svo ekki varð
um villst, hversu miklir höfðingjar
Kristján og Sigurbjörg, sambýlis-
kona hans, voru heim að sækja.
Leiðir okkar félaganna lágu fyrst
og fremst saman á vettvangi skáta-
hreyfíngarinnar, þó allt annað milli
himins og jarðar bæri á góma á
samverustundum okkar. Ég sakna
aðeins þess eins, að máttarvöldin
skuli ekki hafa ætlað okkur meiri
tíma til þeirrar samveru, en eitt
sinn skal hver deyja.
Með Kristjáni Brynjari er .ekki
aðeins genginn kjarkmikill maður,
búin miklum mannkostum og hæfí-
leikum, þar er einnig genginn
drengur góður, vinur og skáti í raun
og hjarta. Ég sendi Sigurbjörgu og
öðrum ættingjum mínar innilegustu
samúðarkveðjur, vitandi að missir
þeirra er mikill.
Við Gillwell-skátar kveðjum, öll
sem eitt, góðan vin, sem farinn er
til skátastarfa í öðrum heimi, þar
sem leiðir okkar allra munu að lok-
um liggja saman. Farðu í friði,
kæri vinur.
Sigurgeir Ólafsson,
aðstoðarfélagsforingi
Skátafélagsins Hraunbúa.
ELÍN
ÁRNADÓTTIR
+ Elín Árnadóttir fæddist 22.
júlí 1961 í Vík í Mýrdal. Hún
Iést á Sjúkrahúsi Suðurlands
11. október síðastliðinn og fór
útför hennar fram frá Víkur-
kirkju 18. október.
Mikið finnst manni lífið stundum
ósanngjarnt, og það fannst einmitt
mér þegar hún Ella systir var dáin,
eftir að hafa háð erfíða baráttu við
krabbameinið, en svona er nú lífið,
enginn veit sinn vitjunartíma. Eftir
stendur minningin um einstaka
systur, vin og félaga, sem ævinlega
bar hag annarra fyrir bijósti meira
en sinn eigin.
Ella var aðeins barn að aldri
þegar henni var fengið það hlutverk
að gæta að ömmu í Norður-Vík
eftir að afi féll frá, en svo kölluðum
við systkinin þau Arnbjörgu og Jón
í Norður-Vík, en móðir okkar var
alin upp hjá þeim hjónum frá 10
ára aldri. Ella passaði ömmu og
amma hana á móti og held ég að
þetta hafi mótað hana mjög mikið,
t.d. vissi Ella ótrúlega mikið í ætt-
fræði strax sem barn og unglingur.
Hjálpsemi var henni ríkulega í blóð
borin, ævinlega boðin og búin að
hjálpa öðrum ef á þurfti að halda
og oft var það þrautalendingin hjá
mér og öðrum þegar redda þurfti
einhveiju á síðustu stundu frá Sel-
fossi að hringja bara í Ellu systur
og hún bjargaði því sem bjargað
varð. Systkinahópur okkar hefur
átt því láni að fagna að vera sam-
heldinn og sá móðir okkar ekki síst
um þá hlið mála meðan hún lifði,
en eftir að hún dó tók Ella við því
hlutverki að hafa frumkvæði að
sameiginlegum gjöfum og uppá-
komum innan fjölskyldunnar, enda
oft viðkvæðið hjá okkur hinum:
„Hún Ella sér um það.“
Ella og Binni bundust ung trún-
aði og eignuðust heimili sem alla
tíð hefur verið gestkvæmt og vina-
margt, enda þau bæði skemmtileg
viðræðu hvort sem var um alvarleg
mál eða gamansögur, enda bæði
með góðan húmor og Ella var haf-
sjór af bröndurum og gamansögum
og tók sérstaklega vel eftir því sem
börn sögðu henni og geymdi mörg
gullkornin frá sínum börnum og
annarra. Saman eignuðust Ella og
Binni Sigrúnu Örnu og Böðvar
Dór, þó ekki væri það eftir hefð-
uundnum leiðum, en það stóð ekki
í vegi fyrir henni systur minni að
hafa fyrir þeim hlutum, svo mikið
þráði hún að eignast og ala upp
börn, og nú er mikið frá þeim tek-
ið. í sorginni er gott að geta beðið
og rifjað upp bænirnar sem við fór-
um með systkinin á Háeyri áður
en við fórum að sofa og minnast
Ellu á þann hátt að alltaf var hún
komin með nýjar og nýjar bænir
um leið og hinni fyrri lauk svo
stundum varð að stoppa hana af
svo mikið -kunni hún.
Er sárasta sorg okkur mætir,
og söknuður huga vom grætir.
Þá líður sem leiftur úr skýjum
ljósgeisli af minningum hlýjum.
Ég bil algóðan guð að styrkja
Binna, börnin, pabba og alla ástvini
í sorginni.
Hermann.
ÁRNI
FRIÐÞJÓFSSON
+ Árni Friðþjófsson fæddist á
Suðureyri við Súgandafjörð
5. júní 1940. Hann lést í Hafnar-
firði 15. október síðastliðinn og
fór útför hans fram frá Víði-
staðakirkju í Hafnarfirði 22.
október.
Það er með mikilli hryggð og
söknuði í hjarta sem ég sest niður
og skrifa niður þær góðu minningar
sem ég á um þig, elsku Árni minn.
Mig tekur það sárt að aðstæður
mínar séu á þann veg að við höfum
ekki hist í langan tíma og að þú
skulir hafa fallið svo skyndilega
frá. Ég átti auðvitað von á því að
fá að hitta þig og Fribbu frænku
fljótlega eftir að ég losnaði úr prís-
undinni, en við getum víst ekki
storkað örlögunum né þeim fyrir-
ætlunum sem Drottinn setur okkur
fyrir.
Það voru ekki ófá sumrin sem
þú, Fribba, Raggi og Finney tókuð
á móti mér og létuð mig finna að
ég væri einn af fjölskyldunni. Ég
vil að þú vitir það að mér leið alltaf
mjög vel hjá ykkur og mér fannst
alltaf eins og að ég væri heima.
Ég var tíu ára þegar ég kem fyrsta
sumarið til ykkar og ég vil segja
að þið höfðuð mikil og góð áhrif á
mig og að hluta til ólst ég upp hjá
ykkur. Ég man eftir sumrinu þegar
að þú varðst gráhærður, ég hélt
að það væri eitthvað að, en svo
leið ekki það sumar að þú skiptir
litum. Þér stökk nú oft bros á vör
þegar ég var að kvarta yfir því að
þurfa að reka rollurnar í bæjar-
vinnunni með Gústa eða Gússa eins
og þú kallaðir hann alltaf. Það var
alltaf gott að tala við þig, og þeg-
ar eitthvað bjátaði á hjá mér á
meðan ég dvaldist hjá ykkur fyrir
vestan gast þú ávallt talað við mig
og bent mér góðlátlega á það sem
betur mætti fara. Alltaf voruð þið
tilbúin að leyfa mér að koma til
ykkar á sumrin og ég mun aldrei
gleyma þeim stundum er ég dvald-
ist hjá ykkur.
Mér er það ríkt í minningunni
þegar ég í rauninni áttaði mig á
því hver þú varst. Ég hef verið fimm
til sex ára og alltaf að spá í það
hvar pabbi hennar „Öbbu“ Fribbu
frænku væri. Hún sagði mér að
hann væri dáinn en einhvern veginn
fannst mér það ekki vera rétt. Það
var svo einn daginn að Abba frænka
var í heimsókn hjá systur sinni,
mömmu minni, á Eyrargötunni á
Suðureyri, að ég var að horfa út
um gluggann þegar ég sá þig koma
gangandi eftir götunni og ég garg-
aði í ákefð upp yfir mig: „Abba,
Abba, pabbi þinn er ekki dáinn“ og
hún kom hlaupandi til mín í
gluggann og hún sá þig hvar þú
komst labbandi eftir götunni. Hún
frænka mín hló lengi og var nú
ekki lengi að leiðrétta þetta fyrir
mér, þú varst jú pabbi hans Ragga,
uppáhalds frænda míns, maðurinn
hennar.
Ég er nú sjálfur orðinn fjöl-
skyldufaðir og þú og þín fjölskylda
fluttu til Hafnarfjarðar. En mér
þykir það leitt að þó svo að fjar-
lægðin á milli fjölskyldna okkar
hafí styst, að í leiðinni hafí samvera
okkar minnkað. En það sem situr
hvað þyngst í mér er hvað það var
langt síðan að við sáumst síðast,
og að ég fái ekki að sjá þig aftur.
Ég vildi fá að kveðja þig með þess-
um í'áu orðum, elsku Árni minn,
og segi að þín er sárt saknað.
Ég og fjölskylda mín viljum votta
fjölskyldu þinni, Fribbu, Ragnari,
Finneyju Rakel, sem og foreldrum
þínum og systkinum, okkar dýpstu
og innilegustu samúð.
Elmar Þór og fjölskylda.