Morgunblaðið - 18.11.1997, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 18. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Myndlistarstarfsemi í ógöngum?
s
Aratuga
eyður í sögu
nútíma-
myndlistar
Önnur hæð var sýningarsalur sem Pét-
ur Arason, verslunareigandi, og Ingólf-
ur Arnarsson, myndlistarmaður, ráku
saman um 5 ára skeið að Laugavegi 37.
Hulda Stefánsdóttir ræddi við bá um
forsendur starfseminnar og stöðu
myndlistar hér á landi.
Morgunblaðið/Ámi fíæberg
ÞEIR listamenn sem kynntir voru á Annarri hæð voru Giinter Umberg, Donald Judd, Louise Bourgeois,
Dan Plavin, Elke Krystufek, Fritz Grosz, Franz Graf, Adrian Schiess, Alan Johnston, Ludwig Gosewitz,
Roni Horn, Svavar Guðnason, Stanley Brouwn, Karin Sander, Richard Tuttle, Ilya Kabakov, Alan Uglow,
Kristinn Pétursson, Roger Ackling, Josef Albers, Henriette van Egten, Andrea Tippel, Tomas Schmit,
Richard Long, Alan Charlton, Lesley Foxcroft, Vincent Shine, Hamish Fulton, Carl Andre, On Kawara,
Lawrence Weiner, Eyborg Guðmundsdóttir og Max Neuhaus. I flestum tilfellum fylgdu erlendu lista-
mennirnir verkum sinum hingað og settu þau upp sjálfír.
Ingólfur Arnarsson Pétur Arason
• •
ONNUR hæð var ein af fjöl-
mörgum galleríum sem
myndlistamenn hafa komið á
fót á heimili sínu. „Heimagalleríið“
sem hvað lengst hefur verið starf-
rækt og sýnir enn reglulega, er
Gallerí Gangur á heimili Helga
Þorgils Friðjónssonar. Tvær stofur
á heimili Péturs og Rögnu Róberts-
dóttur, myndlistamanns, voru lagð-
ar undir starfsemina og einn dag í
viku hverri var sýningarsalurinn
opinn almenningi. Sýningarsalinn
segjst þeir Pétur og Ingólfur hafa
rekið á eigin forsendum og ekki
hafa sóst eftir styrkjum nema til
sérverkefna á Listahátíð. Þeir hafí
leyft sér að vera eigingjarnir og
sýnt þá tegund myndlistar sem
höfðaði til þeirra sjálfra og hafði
verið lítt kynnt hérlendis. Þeir taka
skýrt fram að rekstrinum hafí ekki
verið hætt vegna óánægju. „Þetta
var ánægjulég starfsemi sem hafði
sinn tíma,“ segir Pétur.
Hugmynd þeirra var sú að kynna
íslendingum betur erlenda mynd-
list og lítt þekkta íslenska myndlist,
erlenda listamenn sem Pétur og
Ingólfur höfðu komist í kynni við
og vildu nota tækifærið og kynna
myndlist þeiiTa hérlendis. Þeir
myndlistamenn sem sýndu á
Annarri hæð eru margir fulltrúar
nútímamyndlistar frá 7. áratugn-
um, listamenn sem voru stefnu-
markandi í myndlistaheiminum á
þeim tíma þegar áherslur í mynd-
list tóku miklum breytingum frá
því sem áður hafði verið. A þessum
árum varð myndlistin almenningi
sífellt torskildari hér á landi. Göml-
um gildum var storkað þegar fram
komu listform eins og gerningar,
ljósmyndalist, hugmyndalist, flux-
Us, minimalismi, hljóðlist, og mynd-
bandslist. „Þessi umbylting mætti
algeru skilningsleysi hér á landi,
m.a. vegna afskiptaleysis safnanna,
skólakerfísins og fjölmiðla. Það er
20 ára eyða í listasögu þjóðarinnar
og mikið sem þarf að vinna upp áð-
ur en til þess kemur að almenning-
ur getur sett sig inn í það sem er að
gerast í listgreininni í dag. Mynd-
listin verður ekki skilin nema af
samhengi sögunnar og við töldum
mikilvægt að fylla í eyðu sem orðið
hafði vegna áratuga vanrækslu,“
segir Ingólfur. Hann tekur dæmi af
sýningum á Annarri hæð sem
stundum voru gagnrýndar fyrir að
gera ekki málverkinu nægileg skil.
„Staðreyndin er sú að þeir lista-
menn sem sýndu hjá okkur og
unnu út frá forsendum málverksins
voru þvert á móti mjög margir.
Þetta eru málarar sem vinna ekki
samkvæmt almennri skilgreiningu
málverksins heldur miðuðu að því
að útvíkka gömul
gildi málverksins
og vinna með þau á
nýjan hátt,“ segir
Ingólfur.
Skilgreiningin
„málverkasýning"
hefur fengið allt
aðra merkingu í
dag og segir oft
mest lítið um verk-
in. Þá eru mörkin
milli málverksins
og höggmyndar-
innar gjarnan óljós.
„Þessir stimplar
segja ekkert leng-
ur. Þegar myndlist-
armenn koma sam-
an í dag reynast þeir oft eiga fátt
sameiginlegt annað en titilinn,"
segir Pétur og Ingólfur bætir við
að myndlistarmenn í dag séu oft að
vinna með gildi sem ekki hafí til-
heyrt listinni fram til þessa. Því sé
vel skiljanlegt að almenningur eigi
erfítt með að nálgast nútímamynd-
list. Einhversstaðar verði þó að
byrja.
AÐ að ekkert varanlegt safn
nútímalistar skuli vera á Is-
landi segja þeir að geri fólki
enn erfiðara fyrir að setja sig inn í
það sem gerst hefur í myndlistar-
heiminum síðustu áratugi. „Við höf-
um orðið af mörgum einstökum
tækifærum síðastliðin 30 ár þegar
íslenskir myndlistamenn komust í
samband við erlenda myndlista-
menn að einhverju marki sem oft
urðu stefnumarkandi á sínu sviði,“
segir Pétur. „Ef opinberu listasöfn-
in hefðu verið vakandi ættum við
nú vísi að mjög góðu nútímalista-
safni sem við hefðum fengið fyrir
lítið, vegna sérstaks velvilja og
skilnings listamannanna á aðstæð-
um hérlendis." Hann segir beinlínis
grátlegt að horfa upp á þetta þar
sem margir þessara listamanna
tengist auk þess með beinum hætti
íslenskri myndlistasögu með
tengslum sínum við land og þjóð.
Nauðsynlegt sé að söfnin geri upp
við sig hvort þau ætla að safna er-
lendri myndlist og ef svo er, þá
hverju. „Þessu hafa menn kannski
aldrei velt fyrir sér af fullri alvöru
og kaupin hafa því fremur verið
happ og glapp en að sýnilegri
stefnu hafi verið fylgt,“ segir
Ingólfur. Áskorun þeirra til nýrra
forstöðumanna á listasöfnum ríkis
og borgar er sú að halda áfram og
efla enn frekar hlut innlendrar og
erlendrar nútímamyndlistar á söfn-
um. Ánægjulegt framtak sé ljós-
myndasýningin Að skapa raun-
veruleikann sem nú stendur yfir á
Kjarvalsstöðum. Þar sé almenningi
veitt innsýn í listform sem mjög
hafí verið í brennidepli undanfarin
ár en hefur síður verið þekkt af al-
menningi hér á landi, sýningar sem
þessi hafí því mikið menntunar-
gildi. „Þegar tekist er á við gerjun í
alþjóðlegum myndlistarheimi þá
verður sú gerjun raunverulegur
hluti af listasögu þess lands,“ segir
Ingólfur. „Rétt eins og góðar þýdd-
ar bókmenntir eru hluti af íslenskri
bókmenntasögu, verður íslensk
myndlist aldrei skilin frá erlendum
straumum í myndlist. Við höfum
okkar sérkenni en við erum jafn-
framt þátttakendur í alþjóðlegu
listferli.“
Talið berst að íslenska bók-
menntaarfmum sem enn virðist
laða útlendinga til landsins. „Eitt af
því sem kom mér mikið á óvart var
það hversu margir erlendir lista-
menn sem sýndu hjá okkur höfðu
víðtæka þekkingu á íslendingasög-
unum. Þær hafa beinlínis haft áhrif
á þeirra hugsunargang," segir
Ingólfur. Pétur fullyrðir að margir
af þeim listamönnum sem þeir leit-
uðu til hefðu aldrei fallist á að
koma nema vegna þess að boðið
kom frá sýningarsal í Reykjavík. „í
raun er þessi áhugi á íslandi mjög
dularfullt fyrirbæri," segir Pétur.
VÍÐAST hvar erlendis eru
framleiddir vandaðir sjón-
varpsþættir um einstaka
listamenn og ákveðin tímabil lista-
sögunnar sem eru bæði aðgengileg-
ir og fræðandi fyrir almenning.
Ingólfur og Pétur benda á að hér-
lendis sé myndlist í sjónvarpi gerð
skil með óvenju fábrotnum hætti.
Þeir segja fjölmiðla hafa verið
sinnulausa gagnvart öllum nýjung-
um í myndlist svo áratugum skipti.
Slíkt hafí auðvitað mjög mótandi
áhrif á viðhorf almennings og sé
ekkert annað en sögufólsun. í stað
þess að hjálpa fólki til meiri skiln-
ings á myndlist sé oft alið á for-
dómum í hennar garð. „Margir
málsmetandi aðilar í þjóðfélaginu
hafa beitt áhrifum sínum á nei-
kvæðan hátt til að gera nútímalist
tortryggilega," segir Ingólfur. „Ég
geri þá kröfu til fólks að ætli það
sér að vera á móti nútímamyndlist
þá verði það að minnsta kosti að
mótmæla henni af einhverri þekk-
ingu.“
EIR vilja alls ekki kenna
listamönnum sjálfum um við-
horf fólks til listgreinarinnar.
„Rétt eins og áhersla er lögð á mik-
ilvægi tónlistaruppeldis fyrir
skynjun á tónlist þarf að byggja
upp næmi fyrir myndlist og hún
þarf að vera hluti af lífí fólks,“ segir
Ingólfur. „Ég hef aldrei skilið þá
ofurkröfu sem gerð er til lista-
manna um að koma til móts við al-
menning. Listamaðurinn á fyrst og
fremst að vera skapandi,“ segir
Pétur. „í raun er það vanvirðing
við almenning að halda því fram að
listamaðurinn þurfí að afla sér vin-
sælda fólksins því hver veit hvað al-
menningur hugsar.“ Farsælast fyr-
ir listamenn telur Ingólfur vera
heiðarleika gagnvart sjálfum sér.
„Stundum fara vinsældir saman við
góða listsköpun en vinsældir mega
aldrei vera mælikvarði á gæði list-
arinnar.“
NDANFARIN . ár hefur
myndlistin tileinkað sér
tölvutækni upplýsingarald-
arinnar og samruni myndlistar við
aðrar listgreinar, sem og fræði-
greinar eins og félagsfræði, sál-
fræði og umhverfisvernd, gerir það
að verkum að hugtakið myndlist
verði sífellt óljósara. „Blöndunin er
svo mikil í dag að til hefur orðið
fyrirbæri sem erfitt er að kalla
myndlist í gömlu merkingu þess
orðs en segja mætti að væri listræn
starfsemi af ýmsum toga,“ segh-
Ingólfur. „Upplausnarástand hefur
ríkt í myndlist undanfarið og nú er
eitthvað nýtt og spennandi að koma
fram í kjölfarinu. Það þýðii- ekki að
loka augunum fyrir nýjungunum og
segja að hér sé ekki um list að
ræða. Þróunin á sér stað og menn
verða að reyna að skilja hana í stað
þess að afneita henni í sífellu." Til
þess að vekja áhuga fólks á að
kaupa myndlist segja þeir að fyrst
þurfi að vekja ást fólks á myndlist
svo viðkomandi hafi tilfínningu fyr-
ir gildi þess að eignast góða list.
Margir geti ekki hugsað sér mynd-
list öðruvísi en í gylltum römmum
og þegar viðmið myndlistar breyt-
ast og gylltu rammarnir hverfa,
stendur fólk skilningsvana frammi
fyrir þróuninni og veit ekki í hvorn
fótinn það á að stíga. Ingólfur segir
að ástandið í dag einkennist af
ákveðinni hræðslu og skorti á vit-
neskju sem leiði auðvitað til þess að
of fáir hafi ánægju af nútímamynd-
list. „Mér er óskiljanlegt hvers
vegna fólk sem hefur áhuga á nú-
tímanum hefur ekki áhuga á mynd-
list, þessum spegli tímans. Ástríðu-
fullir áhugamenn um myndlist, sem
ekki leggja stund á listgreinina
sjálfir, eru hverfandi fáh-. Nútíma-
myndlist hefur aldrei verið fjölda-
hreyfing en staða hennar hérlendis
er virkilega alvarlegt mál,“ segir
Pétur.
EIR eru sammála því að
erfitt sé að reka gallerí hér-
lendis á viðskiptalegum for-
sendum. Ymist sé um sýningarsali
að ræða, eins og Önnur hæð var,
eða gjafavöruverslanir. Til þess að
fagleg umboðsgallerí beri sig telja
þeir að söfnin verði að kaupa verk
fyrir milligöngu þeirra og hætta að
leita beint til listamannanna eins og
tíðkast hefur hingað til. „Nær-
tækara væri að opinberar stofnanir
keyptu myndlist af galleríunum
frekar en að veita þeim beina styrki
nema þá vegna sérstakra verk-
efna,“ segir Pétur. „Það verður þá
líka að vera ákveðin trygging og
gæðastimpill fólgin í að skipta við
viðkomandi gallerí."
Þeir segja myndlistarstarfsemi
hér á landi alltof háða opinberum
styrkjum, fjölbreyttari forsendur
skorti sárlega. „Það væri gaman að
sjá hvort 2-3 gallerí til viðbótar
gætu ekki borið sig hér. Gallerí
sem væiai hvert um sig vandað en
með ólíkum áherslum," segir Pétur.
Hann er þó ekki bjartsýnn á
rekstrargrundvöll slíkrar starfsemi
eins og málum er háttað í dag. Seg-
ir nauðsynlegt að gera skýran
greinarmun á sýningarsölum og
faglegum gallerírekstri og að þessu
tvennu megi aldrei blanda saman.
Smæð landsins geri það hins vegar
að verkum að erfítt geti verið að
halda hlutverkunum skýi-um.
„Nýlistasafnið er gott dæmi um
listastarfsemi sem ekki gæti borið
sig án styrkja. Sú tegund myndlist-
ar sem þar er kynnt selst ekki,“
segir Ingólfur. „En safnið er vel
þekkt út um allan heim svo það
leikur enginn vafi á mikilvægi
starfseminnar fyrir íslenskt mynd-
listarlíf.“ Hann segir að vegna
smæðarinnar verði ríki og bæjarfé-
lög að taka stóran þátt í að halda
úti menningarstarfsemi. „Vanda-
mál smæðarinnar eru mörg. Styrk-
ur okkar gæti verið fólginn í því að
vanda enn frekar til þess litla sem
við gerum. Við höfum ekki efni á að
bjóða upp á allt það sem fram fer í
alþjóðlegum myndlistarheimi en
við gætum sett markið á það
besta.“