Morgunblaðið - 03.01.1998, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 1998 35
ARAMOT
Nýárspredikun herra Karls Sigurbjörnssonar biskups
Siðgæðisþroskinn
varðar mestu
heim gert gróðursvæði að eyðimörk
en annars staðar yrði kólnun í ætt
við ísaldartíma. Breytingar á salt-
stigi sjávar myndu stöðva aflvélina
sem knúið hefur hringrás haf-
straumanna og ylurinn sem við
höfum hlotið úr suðurhöfum hætta
að berast hingað.
Lega Islands og lykilhlutverk
Golfstraumsins á okkar slóðum eru
á þann veg að áhrif loftslagsbreyt-
inganna myndu koma hvað harðast
niður á okkur Islendingum og gera
landið nánast óbyggilegt fyrir
barnabörn okkar og afkomendur
þeirra.
Jökulhella mun þá leggjast yfir
landið allt, fiskistofnarnir sem hald-
ið hafa lífi í þjóðinni um aldir hverfa
úr hafinu umhverfis, hluti núver-
andi byggða sökkva við hækkun
sjávarborðs.
Þessi lýsing er ekki heims-
endaspá eða efnisþráður í skáldlega
hryllingssögu heldur kjarninn í vís-
indalegum niðurstöðum fræði-
manna sem skipa hina formlegu
ráðgjafasveit ríkja heims, niður-
stöðum sem lýsa því sem gæti haf-
ist á æviskeiði þeirra íslendinga
sem nú eru börn í skóla. ísland
hefur einmitt í þessari vísindaum-
ræðu verið tekið sérstaklega sem
dæmi um hrikalegar afleiðingar
loftslagsbreytinganna. Virtur vís-
indamaður, sérfræðingur við Col-
umbia-háskólann í Bandaríkjunum,
sagði nýlega í viðtali við eitt helsta
dagblað heims: „ísland yrði þakið
jöklum allt til stranda. íbúarnir yrðu
að yfirgefa það.“ - Landið okkar
góða yrði þá í raun og sann ísa fold.
Við íslendingar ættum því að
vera í fararbroddi þeirra sem á al-
þjóðavettvangi kreflast þess að taf-
arlaust verði gripið til róttækustu
gagnaðgerða til að forða heiminum
frá slíkri loftslagsbreytingu. Við
ættum að fagna þeim viíja sem þjóð-
ir heims sýna nú tii samstarfs, he§a
með öðrum breytingar á eldsneytis-
notkun skipa og bifreiða og beita
nýrri tækni sem auðveldar lofts-
lagsvæna framleiðsluhætti. Við eig-
um að gleðjast yfir þeim tækifærum
sem öld umhverfisverndar getur
fært okkur íslendingum ef við sjálf
höfum vit og vilja til að nýta kosti
íslands. Það er annars sérkennilegt
hve illa okkur hefur gengið að sýna
í verki hollustu við vernd umhverf-
is, lífríkis og landgæða. Við höfum
látið ættjörð okkar blása upp og
Heimsendir, sumir segja, er eldur
og sumir ís.
Ég fann oft hverju fýsnin veldur
og fúslega styð eldinn heldur.
En sé nú tvisvar voðinn vís
ég þekki af hatri það sem gaf
af þraut og tortímingu ís.
Hann hefur af
að heimur frýs.
Þessi skoðun skáldsins hefur
ekkert með vísindi að gera. Þær
fjölmörgu hryllingskenningar, sem
fram hafa verið settar, eru undir
sömu sök seldar. Þá má spyija: Er
okkur jarðarbúum, með hliðsjón af
þessu, óhætt að ganga hugsana-
og fyrirhyggjulaust áfram mengun-
argönguna á enda? Því fer auðvitað
fjarri. Hvað sem um skort á vísinda-
legum sönnunum má segja, getum
við nánast af fullkomnu öryggi trú-
að því, að sívaxandi mengun og
losun óhollustu í andrúmsioftið er
til mikillar bölvunar. Því þarf að
bregðast við og breyta um háttalag.
Osanngjarnar reglur, svo sem
hrossakaup á útblásturskvótum og
hagsmunabundnar undanþágur,
eru ekki réttu viðbrögðin. I slíkum
samþykktum kann að að felast frið-
þæging en hætt er við að þær
muni skila litlum eða engum ár-
angri. íslendingar hafa haldið á sín-
um málum á þessu sviði í senn af
festu og ábyrgðartilfinningu, og
það munu þeir gera áfram.
Góðir íslendingar.
Árið 1997 fær góða einkunn
samkvæmt flestum þeim mælistik-
um sem notaðar eru til að meta
hvort ár hafi verið gott eða vont
fyrir þjóð sem heild. Árið 1998 á
einnig góða möguleika á hárri ein-
kunn við sitt lokakvöld. Margt er
þó óvissu háð, eins og alltaf verð-
eytt svo gróðri með óhóflegri beit
hrossa og sauðijár að ísland er nú
mesta eyðimörk álfunnar.
Gervihnattatækni og alþjóðleg
samvinna í kortagerð hafa fært
okkur nákvæma lýsingu á gróður-
fari og landeyðingu í sérhveiju
byggðarlagi íslands. Við erum því
betur í stakk búin en nokkru sinni
fyrr til að heíja skipulega og árang-
ursríka landvörn. Við getum ekki
látið á okkur sannast að við skilum
Islandi í hendur nýrra kynslóða í
þeim tötrum að jarðvegsrof sé hér
með því mesta sem gerist á jörðinni
allri utan þurrkasvæða, að vist-
fræðistofnanir víða um veröld noti
fóstuijörð okkar sem dæmi um víti
til varnaðar.
Samfélag þjóðanna hefur ákveðið
að það ár sem nú heilsar verði helg-
að hafinu, eiginleikum þess, auðæf-
um og mikilvægi fyrir mannlíf allt.
Sú ákvörðun færir okkur Islending-
um margvísleg tækifæri. Fáar þjóð-
ir eiga jafn litríka sigursögu um
glímuna við Ægi konung, þótt
vissulega hafi hún einnig krafist
fórna.
Á ári hafsins getum við sýnt
öðrum hvernig áræði, atorka og
samstaða fámennrar þjóðar skilar
árangri, hvernig hugvit og hæfni
skapa lífskjör og velferð úr gulli
sjávar. Hafið og auðlindir þess hafa
mótað örlög Islendinga frá árdögum
landnáms, veitt skáldum innblástur
og snert strengi í bijóstum okkar
allra. Það hefur ásamt ættjörðinni
fóstrað okkur vel.
Við styrkjum sjálfsvitund okkar
með áhrifum frá víðáttum hafsins
og litbrigðum íslenskrar náttúru,
öldurótinu sem stormurinn ýfir og
lognstillum sem leika við tign fjall-
anna og fegurð morgunsins.
,Hafið skin sem himneskt undur;
hverfur sýn í loftsins örmum.
Undir ljósum heiðahvörmum
hlær við engi, tún og lundur."
Við erum á margan hátt lánsöm
þjóð. Samfélag okkar hefur borið
svipmót samhentrar fjölskyldu þar
sem sérhver réttir öðrum hjálpar-
hönd. Við dagsbrún bíður ný öld,
umbrotatími. Þá er mikilvægt að
við varðveitum og eflum þau verð-
mæti sem gera okkur að þjóð.
Ég óska ykkur farsældar á nýju
ári og bið þess að það færi íslend-
ingum öllum, íjær og nær, gæfu
og gleði.
ur. Það dregur þó aðeins úr þeirri
óvissu, að kjarasamningar hafa ver-
ið gerðir til langs tíma á nær öllum
vinnumarkaðinum. Þegar hefur tek-
ist að tryggja fólkinu í landinu
meiri kaupmátt en menn þorðu að
byggja á við samningsgerðina. Við
höfum allar ástæður til að ætia að
framhaid verði þar á. Á morgun
hækka laun en skattar lækka. Það
er góð vöggugjöf nýs árs. Einn
skuggi hvílir þó yfir kjaramálunum.
Flest bendir til að deilur útgerðar-
manna og sjómanna endi í illindum
og verkföllum. Það gæti leitt til
þess að milljarða verðmæti sigli
framhjá íslensku þjóðinni í orðsins
fyllstu merkingu. Þetta er ómögu-
leg staða. Við hljótum öll að gera
kröfur til þeirra, sem ábyrgð bera,
að þeir leysi þennan hnút áður en
út í fenið er komið. Þeir hafa af
eðlilegum ástæðum afnot af auð-
lindum sjávar í kringum landið.
Þeim eru ekki önnur skilyrði sett,
en að þær séu nýttar vei og skyn-
samlega í þjóðar þágu. Það er mik-
il ögrun við þjóðina ef mál skipast
svo, að hagsmunaaðilum í sjávarút-
vegi tekst ekki að standa við þau
sanngjörnu skilyrði.
Góðir íslendingar.
Ég minntist í upphafi á mennina,
karlana og konurnar, sem stoltir
og stæltir tóku í byijun aldarinnar
storminn í fangið og hófu uppbygg-
ingarstarfið, sem engan endi má
taka. Við skulum í minningu þess
fólks, hvert og eitt, strengja þess
heit að ganga inn í nýtt ár og senn
inn í nýja öld, jafn tilbúin í siaginn
og jafn teinrétt og þessir forfeður
okkar voru þá. Þá mun okkur vel
farnast.
Ég óska ykkur öllum góðs og
gleðilegs árs.
HÉR fer á eftir
predikun herra Karls
Sigurbjömssonar í
Dómkirkjunni á nýárs-
dag 1998:
Guð gefi oss öllum
gleðilegt ár í Jesú
nafni. Þegar átta dag-
ar voru liðnir var hann
umskorinn og gefið
nafn. Skerandi grátur
barnsins gail við, og
gleðihrópið: „Hann
skai heita Jesús!“ Jes-
ús. Joshwa með tungu-
taki þjóðar hans -
nafn hetjunnar fornu
og frægu, sem leiddi
Israel inn í fyrirheitna
landið. Jesús. Jesús!
sungu menn og stigu gleðidans í
fögnuði yfir jiessu barni, nýjum
einstaklingi í Israel, - meðan Mar-
ía lagði hann að bijósti sér til að
sefa grátinn sára.
Hann hlaut nafnið Jesús, eins
og ótal drengir fyrr og síðar í ísra-
el. Þó er hann einstæður þessi
drengur. Hverju sinni er við ritum
ártal þá er það viðmiðun við hann.
Svo djúpt hefur hann rist nafn sitt
í vitund og sögu mannkyns. Sjálfur
sagði hann: „Ég er Alfa og Ómega,
upphafið og endirinn.“ Árin okkar
og dagar eru ekki aðeins talin út
frá honum, heldur eiga sér stefnu,
mark og mið, sem er hann. Jesús
leiðir mannkyn allt inn í fyrirheitna
landið, heilsu, friðar, eilífs lífs. í
fylgd hans fáum við að ganga til
móts við ókomna framtíð. Þegar
nafnið þitt var nefnt fyrsta sinni
var það að öllum líkindum helgað
nafni hans í heilagri skírn. Þá sagði
hann við þig eins og segir í lex-
íunni sem hér var lesin áðan: „Ótt-
astu ekki, ég frelsa þig. Ég kalla
á þig með nafni. Þú ert minn.“
Hann er frelsari. Það merkir
björgunarmaður. Við horfðum með
aðdáun á björgunarmenn vinna
afrek á árinu sem leið. Björgunar-
menn síga niður í beljandi stórsjói
til bjargar skipbrotsmönnum. Því-
líkar hetjur! Slíkur bjargvættur er
Kristur. Hann bjargar, hann frelsar
frá hrammi heljar, syndar, dauða,
sem yfir vofir og ógnar, slær.
Einn hinna fornu kirkjufeðra
sagði: „Jörðin er eins og lifandi lík-
ami og mannkynið er hjartað. Þeg-
ar hjartað er sjúkt farnast öllum
líkamanum illa. Þegar hjartað
styrkist hressist allur líkaminn.“
Samkvæmt því eru umhverfis-
vandamálin og önnur vandkvæði
mannkyns og móður jarðar umfram
allt andleg vandamál, „sjúkt
hjarta,“ - andleg, siðgæðisleg
kreppa, og lausnanna að leita þar,
umfram allt þar. Skyldi vera! Við
höfum anað áfram í algjöru skeyt-
ingarleysi gagnvart lífinu, jörðinni
og lögum lífsins. Guði var vikið til
hliðar og maðurinn settur í hans
stað sem mælikvarði alls. En um
leið var öllu því vikið til hliðar sem
vill virða mörk og setja skorður.
Okkur var talin trú um að um ekk-
ert slíkt sé að ræða nema þegar
best hentar manni sjálfum - við
séum guðir. Ölvuð af undrum tækn-
innar og valdi okkar yfir öflum
náttúrunnar, höfum við vænst þess
að friður og hamingja falli okkur
í skaut. Það er eitthvað allt annað
sem blasir við. Við höfum gengið
freklega á rétt annarra, umfram
allt framtíðarinnar, óborinna kyn-
slóða og auðgast ótæpilega.
Neyslugræðgin ofboðsleg og ofg-
nóttin, sorphaugarnir og mengunin
ógna öllu lífi. Sex milljón börn dóu
úr hungri á árinu sem
leið. Sex milljón! Við
getum með engu móti
ímyndað okkur slíkan
ijölda. En nýlega sáum
við andlit og nafn eins
þeirra. Það _ var lítii
stúika frá írak. Þar
deyja börn tugþúsund-
um saman, fórnarlömb
viðskiptabanns. Börnin
líða en harðstjórinn
heldur velli, staða hans
styrkist fremur en hitt.
Á íslandi eru það
umfram allt börnin
sem gjalda herkostnað
neyslustríðsins, börnin
sem enginn hefur tíma
fyrir, enginn má vera
að að sinna, tala við, leiðbeina,
auðsýna umhyggju, ást. Alit of
mörg heimili á Islandi eiga f vök
að veijast. Oft vegna þess að gildis-
matið er rangt, forgangsröðunin
er röng. Ekki aðeins innan veggja
heimilisins, heldur í samféiaginu
almennt. Lífsmynstrið er lífsfjand-
samlegt, streitan og stressið yfir
og allt um kring. Græðgin og vímu-
fíknin mótar æ fieiri svið lífsins.
Það er skelfilegt að horfa upp á
sífellt yngri börn verða fíkniefnum
að bráð. I ljósi þessa er framtíðar-
sýnin myrk. Einhver líkti okkar
samtíð við fólk sem hefur lagt ailt
undir til að geta keypt farmiða á
lúxussigiingu með hinum ríku og
frægu um heimsins höf, og upp-
götvar síðan að nafn skipsins er
TITANIC!
Við höfum lyft grettistaki á ís-
iandi og höfum svo ótal margt að
gleðjast yfir í efnalegu tiliiti. En
við höfum gleymt því að það sem
varðar mestu er ekki ijármagnið
og hagvöxturinn heldur siðgæðis-
þroski fóiksins. Það eru ekki hin
risavöxnu tækniundur sem gilda,
heldur það sem býr í hjarta manns.
Guðleysið álítur heiminn og mann-
eskjuna aðeins sem sálarlausa
maskínu, rétt og rangt sem af-
stætt og því á valdi hins sterka,
og lífið lýtur í lægra haldi, hið
varnalausa og minni máttar bíður
ósigur. Hvar er grunnur lagður að
siðgæðinu? Úr hvaða jarðvegi
sprettur tillitssemi og nærgætni,
sjálfsagi og þolgæði, virðing fyrir
sjálfum sér og öðrum? Úr trú, trú
á það sem er manninum æðra. Þar
fæðist og nærist lotningin og virð-
ingin, þar er leiðsögnin á villu-
gjarnri leið. Trú er að grípa í út-
rétta hönd björgunarmannsins,
freisarans. í þúsund ár hefur krist-
in trú og siður veitt þjóðinni leið-
sögn. Trú sem um aldir var miðlað
með uppeldi heimilanna sem
kenndu hinum ungu að elska Guð
og biðja. Og það uppeldi studdist
við trúariðkun í reglubundinni
hrynjandi sóknarkirkjunnar á helg-
um og hátíðum, sem varðaði lífsveg
þjóðar og eyktir mannlífsins. Heig-
un lífsins og ögun sálar. Við erum
ekki aðeins líkamar og líkamsþarf-
ir, heldur og sálir, sköpuð til samfé-
lags við Guð. Við þurfum ekki að-
eins eitthvað að lifa af, heldur og
eitthvað að lifa fyrir. Við þörfn-
umst trúar, trúar sem gefur lífs-
þrótt og lífsgleði og er tryggð, trú-
festi í atvikum daganna, samfylgd
me_ð Kristi, frelsaranum.
í dag ganga í gildi ný lög um
íslensku þjóðkirkjuna. Sú lagasetn-
ing er mikilvægt skref í átt til efl-
ingar og aukins sjálfstæðis hennar.
En er hún fetar þá braut er brýnt
að hún glati ekki sínu bænheita
hjarta. Að hún verði í auknum
mæli biðjandi, boðandi og þjónandi
kirkja í áframhaldandi samfylgd
með íslenskri þjóð. Biðjum fyrir
viðhorfsvakningu á íslandi. Við
þurfum að taka höndum saman um
að endurheimta þann mannskilning
og siðgæði sem birtist í náunga-
kærleik og mannúð, sem er ekki
bara tilfinningar og orð, heldur
birtist í því að maður lætur sig hag
annarra varða: „Allt sem þér viljið
að aðrir menn gjöri yður, það skul-
ið þér og þeim gjöra.“ Þetta kenndi
hann, sem í Betlehem fæddist og
hlaut nafnið Jesús. Og þetta þurf-
um við öll að læra og iðka og láta
vera súrdeig og salt í lífi okkar og
umgengni. I því og í bæninni í Jesú
nafni eru fólgnar lindir þess sem
úrslitum veldur um auðnu manns
og þjóðar, hvort sem birtist í sam-
skiptum fólks, vinnusiðgæði, í
framleiðslu, vistfræði, umhyggju
ogmenntun.
í byijun ársins munu Passíu-
sálmar Hallgríms Péturssonar
koma út í ítalskri þýðingu í Mílanó.
Þar var Ambrósíus biskup, sem
lést árið 397 og lagði grunninn að
sálmahefð kirkjunnar. í tilefni út-
gáfunnar verða Passíusálmarnir
lesnir og sungnir í dómkirkjunni í
Mílanó á föstunni. Þeir sálmar sem
mest og best hafa mótað og nært
andlegt líf og trúariðkun íslensku
þjóðarinnar kynslóð eftir kynslóð
fá nú að hljóma í þeim volduga
helgidómi þar sem ýmsir fegurstu
sálmar kristninnar hljómuðu fyrst.
íslenska þjóðin lagði Passíusálm-
ana sér að hjarta. I stefjum þeirra
varð hjálpræðissagan lifandi, lífs-
viskan, táknheimurinn, samfélagið
við Krist, bænamálið djúpa, tæra.
Við lifum enn af þeim arfi. Okkur
ber að sjá til þess að ávaxta þann
arf, ekki aðeins sem minjar um
veröld sem var heldur sem lifandi
veruleika. Við verðum að ávaxta
arf kristinnar trúar og siðgæðis
með hverri nýrri kynslóð. Heimilin
í landinu, kirkjan og skólinn þurfa
að taka höndum saman um það að
börnin læri bænaversin gömlu og
sálmana góðu sem veganesti til lífs-
göngu. Og við þörfnumst líka nýrra
ljóða, nýs söngs, sem tjáir leyndar-
dóma og lífsvisku fagnaðarerindis-
ins, vekur og nærir trú á lífið og líf
í trú.
Hann hlaut nafnið Jesús. „Svo
elskaði Guð heiminn að hann gaf
son sinn eingetinn til þess að hver
sem á hann trúir glatist ekki held-
ur hafi eilíft líf.“ Glötunin er mögu-
leiki. Það er ekki bara Kyoto sem
minnir á það og sú dapra framtíðar-
sýn sem þar var dregin upp. Við
finnum það hvert og eitt er okkur
verður ljóst að við missum marks
og förum afvega. Við finnum það
þegar það brestur og brotnar sem
á að vera heilt, þegar hið góða bíð-
ur ósigur og þegar gæfan leggur
á flótta og sundin lokast. En við
megum ekki missa sjónar á því að
lífið, lífið eilífa stendur til boða.
Framtíðin. Björgunin. Hann heitir
Jesús. Við vorum helguð honum í
skírninni. Við lærðum að biðja í
nafni hans. Við viljum vera nefnd
eftir nafni hans, kristið fólk, kristin
kirkja, kristin þjóð. Við viljum snúa
okkur til hans í iðrun, við viljum
láta orð hans og anda leiða okkur
og ieiðbeina. í Jesú nafni fáum við
að fagna nýju ári, og halda veginn
fram. í Jesú nafni. Frá honum berst
til okkar köllun til fylgdar í trú,
fylg þú mér þjóð, til ársins nýja,
mót framtíðinni: „Óttastu ekki, ég
frelsa þig. Ég kalla á þig með nafni.
Þú ert minn.“
Herra Karl
Sigurbjörnsson
biskup