Morgunblaðið - 24.02.1998, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDÁGÚR 24. FEBRÚAR 1998
LISTIR
Hannover. Morgunblaðið.
GUNNAR Kvaran sellóleikari
lagði á dög-unum land undir fót
og hélt í tónleikaferð til Þýska-
lands. Á leið sinni til megin-
landsins áði Gunnar, eins og svo
margir ferðalangar, í Kaup-
mannahöfn þar sem hann lék
fyrir fullu húsi við góðar undir-
tektir áhorfenda sem og gagn-
rýnenda. Þrennir tónleikar í
Suður-Þýskalandi fylgdu í kjöl-
farið; í Trossingen 15. febrúar,
Stuttgart 17. febrúar á vegum
íslendingafélagsins þar og ioks í
Abstatt 18. febrúar þar sem
Gunnar hóf tónleikaröð ársins í
bænum en Rúnar Emilsson er
skólastjóri Tónlistarskólans í
Abstatt og stendur jafnframt
fyrir tónleikaröðinni.
Gunnar hafði Qölbreytt úrval
verka með í för. Einieikssvítur
Bachs númer 1. og 3. skipuðu
veglegan sess á efnisskránum
sem voru mismunandi á hverjum
stað. Þá lék Gunnar „Skýin“ eft-
ir Karólínu Eiríksdóttur en
verkið var samið sérstaklega
fyrir hann. Fyrri sónata Brahms
í e-moll opus 38 fyrir selló og pí-
anó hljómaði á tónleikunum í
Abstatt en þar fékk Gunnar
úkraínska píanóleikarann Alex-
ander Burdenko í lið með sér.
Gunnar
Kvaran á
ferð um
Þýskaland
Smærri verk eins og Vokalísa
Rachmaninovs, Svanurinn úr
Karnivali dýranna eftir Saint-
Saéns, Rondo eftir Boccherini,
Tarantellu eftir W.H. Squire og
Serenötu (Kvöldlokkur) eftir
Henze flutu með.
Gunnar Kvaran sagðist í sam-
tali við blaðamann Morgunblaðs-
ins vera þakklátur fyrir að hafa
átt þess kost að halda í þessa
ferð núna. „Það er íslenskum
tónlistannönnum sérstaklega
mikilvægt að fara utan af og
til,“ sagði Gunnar að lokuum
síðustu tónleikunum í Abstatt.
„Þótt það sé auðvitað alltaf ynd-
islegt að leika fyrir Islendinga
er ómetanlegt að halda utan
með tónlistina sína og spila fyrir
aðra áheyrendur og fá nýja
vinda í seglin. Tónlistarmenn á
íslandi búa við þau kröppu kjör
að hafa allt of fáa möguleika til
að koma fram. Menn eru að
Ieggja nót við dag í frítíma sín-
um við að æfa stórar og glæsi-
legar efnisskrár og hafa kannski
ekki tækifæri til að koma nema
einu sinni fram. Þannig erum
við alltaf að þreyta frumraun
með ný verk og náum ekki að
dýpka eða víkka túlkunina sem
er nauðsynlegt til að flutningur
verði sannfærandi. Fáir virðast
hafa skilning á mikilvægi þess
að flytja sama verkið aftur og
aftur á tónleikum. Meira að
segja aðilar í hópi tónlistar-
manna virðast af óskiljanlegum
ástæðum ekki átta sig á þessu,“
sagði Gunnar Kvaran sellóleik-
ari en hann leggur áherslu á að
fara reglulega utan til kennslu
og tónleikahalds bæði til Banda-
ríkjanna og Evrópu. „Það er líka
svo gott að skoða tilveru sína á
íslandi úr vissri fjarlægð, hitta
nýtt fólk og hlusta á aðra - kom-
ast í annað menningarumhverfi.
Þessar ferðir hafa gefíð mér
mikið og hvatt mig til dáða,“
bætti Gunnar við.
Staðarblöðin í Trossingen og
Abstatt lofuðu leik Gunnars og
þökkuðu þessa góðu heimsókn
frá Islandi.
Morgunblaðið/Þórarinn
GUNNAR Kvaran var á faraldsfæti nýlega og lék fyrir Dani og Þjóðverja.
MORGUNB LAÐIÐ
Ó, Carol!
KVIKMYNPIR
Stjörnubfn,
Laugarásbfó
ÞAÐ GERIST EKKI BETRA
(As Good As It Gets) irk
Leikstjóri Jamcs L. Brooks. Hand-
ritshöfundur Mark Andrus og James
L. Brooks. Kvikmyndatökustjóri John
Bailey. Tónlist Hanz Zimmer. Aðal-
leikarar Jack Nicholson, Helen Hunt,
Greg Kinnear, Cuba Gooding, Jr.,
Skeet Ulrich, Shirley Knight. 138
mín. Bandarfsk. TriStar 1997.
SUMAR myndir eru þeirrar nátt-
úru að maður vill ekki að þeim ljúki,
ekki ósvipaðar skemmtilegu hófi
með áhugaverðu fólki, sem skilur við
mann með bros á vör. Af þessu fína
sauðahúsi er Það gerist ekki betra,
nýjasta verk James L. Brooks. Ef á
að skilgreina myndina nánar flokk-
ast hún undir rómantíska gaman-
mynd. Aðalpersónan, Melvin Udall
(Jack Nicholson), gerir hana hins
vegar harla óvenjulega. Udall er
nefnilega léttsturlaður sérvitringur,
menn eins og hann eru almennt kall-
aðh’ „skrýtnir", fólk víkur hæversk-
lega hjá þeim á götu og forðast að
líta í augu þeirra. Udall gerir gott
betur. Hann er ekki aðeins undar-
legur í háttum (forðast sprungur í
gangstéttum, notar eigin plasthnífa-
pör, er óþolandi vanafastur), heldur
er hann mannhatari af verstu gerð.
Tjáskipti hans við fólk takmarkast
við svívirðingar. Udall, sem er vin-
sæll rithöfundur, býr í fjölbýlishúsi
við sjálfa Fimmtu tröð. Ekki líkar
honum betur við kjölturakka ná-
gratinans á móti en eiganda hans,
listmálarann Simon (Greg Kinnear),
sem er samkynhneigður, og er það
síst til að bæta álit hans í geð-
vonskulegum sjónum Udalls. Eini
ljósi punturinn í lífi hans er gengil-
beinan Carol (Helen Hunt) á veit-
ingahúsinu sem hann sækir allajafn-
an. Hún hefur undarleg áhrif á
Udall, sem gengur hægt að skilja að
hann ér ástfanginn.
Kynni hans af Carol, hommanum
Simon og ekki síst rakkanum, verða
hægt og bítandi til þess að múrarnir
í kringum þennan óalandi og óferj-
andi furðufugl taka að bresta. „Þú
færð mig til að vilja verða að betri
manni,“ segir hann á ögurstundu við
Carol.
Það er alltaf jafn ánægjuleg upp-
lifun að fara brosandi af bíómynd,
með endurnýjaða trú á tilveruna í
kollinum. Myndir eins og Það gerist
ekki betra eru ekkert annað en
vítamínsprauta fyrir sálarlífíð. Hér
fer margt gott saman. Upp úr öllu
stendur gamli sjarmörinn Nichol-
son, enda í klæðskerasniðnu hlut-
verki sem fellur að hans bestu og
geggjuðustu hæfileikum eins og flís
við rass. Hér fær firringin í rithöf-
undinum í Shining að njóta sín, í
bland við McMurphy í Gaukshreiðr-
inu, Van Horne í Nornunum í
Eastwick. Udall minnir sem sagt á
bestu og eftirminnilegustu hlutverk
stórleikarans, þar sem hann fær að
virkja þennan ólýsanlega sprengi-
kraft sem býr í manninum og við fá-
um vonandi að njóta sem oftast á
komandi árum. Maður sér engan
leikara fyrir sér sem hefði ráðið jafn
kúnstuglega við Udell, túlkað allar
hans undarlegu geðsveiflur, frá al-
gjöiTÍ mannvonsku, í gegnum sáran
einmanaleika til endurheimtar lífs-
gleðinnar í lokin. Það er óborganlegt
að fá að hafa félagsskap af Jack.
Hann er engum líkur.
Brooks sýnir hvað hann er glöggur
í leikaravali að kjósa Helen Hunt í
veigamikið hlutverk Carol. Hunt er
kunnust úr urmul misgóðra sjón-
varpsmynda og einkum minni háttar
mynda á tjaldinu. Tvw'ster er ein af fá-
um undantekningum, en hún var
brellumynd þar sem lítið var lagt upp
úr leikaravalinu. Hér fær hún tæki-
færi til að sýna hvað hún getur í
margslungnu hlutverki. Hún stenst
prófíð og skapar trúverðugustu per-
sónu myndarinnar, einmana, ein-
stæða móður sem gerir sér tilbreyt-
ingarsnautt lífið erfiðara en það þarf'
að vera. Hér nýtur sín í fyrsta skipti
glæsileiki hennar, hnarreist yfir-
bragðið og skínandi, blæbrigðaiTkur
leikur. Brooks hefur aldeilis tekist að
reisa hana úr öskustónni.
Kinnear fer yfir allan tilfmninga-
skalann í tilfinningaríkri og ekki síð-
ur kómískri túlkun. Gerii- Simon að
einkar viðkunnanlegri persónu.
Shirley Knight er gustmikil í hlut-
verki móður Caro' og þá bregður
íyrir tveimur starfsbræðrum leik-
stjórans, Lawrence Kasdan og
Harold Ramis, í gestahlutverkum
lækna.
Ekki er allt gull sem glóir.
Brooks kastar höndunum til per-
sónu Cuba Goodings, Jr., sem hang-
ir í lausu lofti, og sjálfsagt hafa fag-
menn ýmislegt að athuga við sinna-
skipti geðsjúklingsins - þótt kynni
hans af Carol fái hann til að éta töfl-
umar sínar. Og rithöfundar um ár-
angur undir sémskufarginu. Að-
alljóðurinn á þessari frumlegu og
bráðskemmtilegu mynd er þó útlits-
munurinn á hinni unglegu og aðlað-
andi Hunt og veðraðs yfirbragðsins
á Nicholson sem leynir því ekki,
þrátt fyrir Ray Ban sólgleraugun,
frísklega töffarastælana og úlfs-
glottið, að hann er fullroskinn fyrir
mótleikara sinn. En því að láta slíka
smámuni angra sig?
Sæbjörn Valdimarsson
í
i
)
t
)
>
\
t
i
t
t
)
)
)
Af fíngrum fram
sem fótum
TÖNLIST
Hallgrfmskirkja
ORGELTÓNLEIKAR
Vcrk eftir Bach, Liszt og Nilsson;
spuni um gefið stef. Mattias Wager,
orgel. Hallgrímskirkju, sunnudaginn
22. febrúar kl. 20:30.
REYNSLAN af orgeli Hallpáms-
kirkju sýnir, að gott hljóðfæri í við-
eigandi akústík getur dregið ýmsa
hagstæða dilka á eftir sér, þ.á m.
tekjur vegna hljóðritana. Var org-
elsólisti dagsins t.a.m. hingað kom-
inn vegna hljómplötuinnspilunar.
Sinfóníuhljómsveit Islands er annað
dæmi um gott „hljóðfæri“ - en þar
vantar því miður akústíkina, s.s. not-
hæft tónlistarhús. Ekki er að efa, að
með tilkomu þess myndu álíka auka-
sporzlur falla SÍ í skaut sem nú verð-
ur ekki komið auga á í fljótu bragði.
Mattias Wager frá Stokkhólmi er
ekki fyrsti erlendi organistinn sem
fellur fyrir hljómtöfrum Hall-
grímsorgels, og hvað sem segja má
um kirkjuna til annarra tónlist-
amota, þá virðist heyrð hennar
henta orgelinu vel, ef hlustað er úr
sæmilegri nálægð. Eftir viku dvöl
hér við upptökur var alltjent ljóst,
að hann kunni þegar sitthvað á eig-
inleika hússins og valmöguleika
orgelsins, því tímasetningar þagna
og mótun hendinga tóku greinilega
mið af því sem naut sín bezt niðri
meðal hlustenda, og sást um leið
hversu ómissandi nýja gólfhljóm-
borðið er til hljómleikahalds.
Dagskráin hófst með umritun
Bachs á hinum kunna konsert Vi-
valdis í a-moll fyrir 2 fiðlur og
strengi. Einleikarinn kynnti munn-
lega (á ensku, eins og yngri Skand-
inava er háttur núorðið) öll verkin í
upphafi, og kom þar fram, að
konsertinn væri úr safninu L’estro
armonico [hljómrænar hugdettur,
1711.] Mun Bach að líkindum hafa
umritað þennan konsert, eins og
fleiri úr gjöfulum sjóði hins
feneyska „föður einleikskonserts-
ins,“ á Weimarárunum 1708-17, þar
sem flest orgelverk hans litu dags-
ins ljós. Hinn ferski sunnanblær Vi-
valdis, ásamt ríkulegri notkun á
sekvenzum og valhoppi um fimm-
undahringinn, er næsta „nútímaleg-
ur“ hjá fyrirrennurum Bachs norð-
an Alpafjalla, og lék Wager þetta
spræka verk af lipru öryggi, þó svo
að rúbatí hans (einkum í hæga
þættinum), líkt og nú er í tízku með-
al sumra barokktúlkenda, verkuðu
stöku sinni svolítið ýkt. Það gilti þó
ekki um nr. 3, Aríu Bachs í F-dúr
BWV 587 (umritun úr Les Nations,
tríósónötu e. F. Couperin), þar sem
eðli verksins bauð upp á mikið rú-
bató, enda mótun Wagers úthugsuð
og sannfærandi.
„Mountains" eftir eftir Svíann
Anders Nilsson (f. 1954) var að sögn
innblásið af klettamyndum í norsk-
um firði sem minna á hrunda dóm-
kirkju; að mörgu leyti litríkt verk,
sem spannaði breiðan effektaskala
frá lágværu tísti til einhverra gríðar-
legustu hljómklasa sem undirr. hef-
ur heyrt grenja úr pípubatteríi Kla-
is-orgelsins í seinni tíð. Þó að leikur-
inn væri innlifaður og nákvæmur,
komst verkið samt ekki hjá að verka
langdregið eftir fyrstu 5-6 mínút-
urnar, þegar höfundur virtist farinn
að teygja lopann. 20-30% stytting
hefði að hkindum verið til bóta.
Franz Liszt gerði að sögn tvær
umritanir á „Weinen, Klagen,
Sorgen, Zagen“ Bachs, aðra fyrir
orgel, hina fyrir píanó. Með því að
píanóútgáfan er lengri og dramat-
ískari, kaus Wager að umrita hana
sjálfur fyrir orgel. Var sú umritun
að sönnu tilkomumikil áheyrnar,
enda hlaðin miklum andstæðum
sem buðu upp á flest sem rómantík-
in getur krafizt af hljóðfærasnill-
ingi. Verkið, sem samanstóð af
passacaglíutilbrigðum á „lamento"-
þrábassalínu og endaði á sálminum
Was Gott tut, das ist wohlgetan
með tilþrifamiklum niðurlagskafla,
var snilldarvel leikið af Mattias Wa-
ger og registrað af slíku hugviti, að
hljómaði sem Hallgrímsorgelið
hefði verið valið sérstaklega fyi’ir
hljóðritun á þessu volduga verki.
Sú foma list hljómborðleikara
fyrri tíma sem dó út í konsertsölum l
á 19. öld og lifir nú aðeins í jassi og
meðal færustu orgeleikara, nefni- *
lega hinn frjálsi spuni eða snarstefj- )
un, var síðust á dagskrá. Douglas
Brotchie sást færa sænska starfs-
bróður sínum lítið blað sem reynd-
ist geyma stef Jóns Nordal úr Ottu-
söngvum að vori. Eftir nokkra um-
hugsun hóf Wager að útfæra hið
sérkennilega lýdísk-leita stef með
áberandi trítónus-tónbilum, og þó
að fúgufíklar fengu ekki ósk sína )
uppfyllta að sinni (það brá fyrir tví- ^
radda kanon, en síðan ekki meir), .
enda stefið frekar óhöndlulegt til *
slíkra nota, var impróvísasjónin
gerð af miklu hugviti og næmu lita-
skyni. Hún var allnútímaleg í anda
en engu að síður mjög fjölbreytt,
með allt frá tröllslegum klösum, ið-
andi þrástefjum og -rytmum niður í
vart heyranleg fuglstíst og dyn-
mjúkar kattarsnertlur, að sjálf-
sögðu að ógleymdu fótfimu I
pedalsólói, og myndaði verðugan )
endi á velheppnuðum tónleikum. |
Ríkarður Ö. Pálsson