Morgunblaðið - 24.02.1998, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 24. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
.__________________________________MENNTUN____________________________________________
Sagnfræði Hvernig er söguvitund unglinga, og hvernig er þjóðernisvitundin? Lagt er til að íslandssagan verði
fléttuð saman við mannkynsssögu í kennslu. Gunnar Hersveinn kynnti sér tillögur um sögukennslu í skólum
og ræddi við sagnfræðinga sem glíma við spurninguna „Hvernig á að kenna nútímabörnum sögu?“
/
Island er
ekki eyland
í sögukennslu
• Er mikilvægt að vita hvers vegna Jón
Sigurðsson var kallaður Jón forseti?
✓
# Islenskir skólanemar eiga að skilja
Island í alþjóðlegu
VITUND íslendinga er
meðal annars tilfínning
fyrir íslandssögunni og að
íslenskt mannlíf er breyt-
ingum undirorpið. Hún felst líka í
því að hafa mynd af stöðu sinni og
að geta borið hana saman við stöðu
fólks á liðnum tímum, bæði hér og í
öðrum löndum. Þekking á fortíðinni
er talin nauðsynleg til skilnings á
nútímanum og talin geta varpað
Ijósi á framtíðina. Islensk menning
er sögð grunnurinn að tilvist þjóðar-
innar og sögukennsla í skólum þar
af leiðandi lykill að skilningi á stöðu
Islendinga í samfélagi þjóðanna.
I sögunni eru forsendur að rökum
fyrir ákvörðunartöku um framtíð
þjóðarinnar. Svara þarf spurningum
eins og: „Hverjar eru rætur ís-
lenskrar þjóðar og hvernig bjó hún
um sig í ónumdu landi og myndaði
þar sjálfstætt samfélag? Hvaða
merkingu hefur menningararfleið
þjóðarinnar?"
Eða hvað? Er þetta ef til vill að-
eins mýta? Er einhver ástæða til að
vegsama veraldlega og andlega sögu
þjóðarinnar ef sjálfsmyndin er að
breytast og náttúran hefur leyst
söguna og tunguna af hólmi í vitund
yngri kynslóða?
Unglingar eru ekki
sérlega söguglaðir
Forvinnuhópur um námsgreinar á
sviði samfélagsgreina hefur undan-
farið glímt við mikilvægi sögu-
kennslu í skólum og skilaði nýlega
drögum að lokaskýrslu á slóðinni
www.ismennt.is/vefir/namskra/sam-
felags/skyrsla/htmi. Hér verður rýnt
í stöðu sögunnar í skólum og m.a.
spurt hvort söguvitund unglinga sé
þverrandi, meðal annars vegna um-
ræðu í þjóðfélaginu um sjálfsmynd
íslendinga.
Gunnar Karlsson prófessor í
sagnfræði við Háskóla Islands tók
nýlega þátt í samevrópskri könnun á
samhengi
söguvitund unglinga og segir frá
nokkrum niðurstöðum í Tímariti
Háskólans (2. tbl. 3. árg.). Hann
ályktar þar að íslenskir unglingar
séu eins og hverjir aðrir unglingar:
„Þeir eni ekkert sérlega söguglaðir,
þeir bera ekki merki þess að við sé-
um af neinni sérstakri söguþjóð eða
hámenningarþjóð öðrum fremur en
þeir eru ekki menningarsnauðir
heldur," segir Gunnar en hvað segja
Sigurður Ragnarsson fulltrúi Félags
sögukennara í forvinnuhópnum og
Þorsteinn Helgason sagnfræðingur
og starfsmaður hópsins?
„Hvað er söguvitund?" spyr Þor-
steinn, „er það að þekkja ártöl,
merka atburði, hvers vegna Jón Sig-
urðsson var kallaður Jón forseti?
Söguskoðunin er ekki eins skýr og
einfóld og hún var í bók Jónasar frá
Hriflu sem kennd var um áratuga
skeið. Hvað á að búa í vitundinni?
Tengslin við umheiminn, daglegt líf
fólks, saga skoðana, saga tilfinninga
og hlutur kvenna fyrr á öldum? Eða
saga stofnana og stjórnmála?"
Sigurður Ragnarsson er kennari í
Menntaskólanum við Sund og segist
í sinni kennslu merkja að mann-
kynssagan höfði meira til nemenda
og hann finnur líka ólíkan áhuga
kynjanna á sögu. „Heimstyrjaldim-
ar verða oft sérstakt áhugamál
ákveðins hóps stráka og þeir viða að
sér þekkingu um þær, einnig stjórn-
málasaga. Stúlkur verða oftar
áhugasamar um hið nálæga, menn-
ingarlega og hversdagslega."
Þeir segjast báðir hafa merkt að
náttúruvitundin hafi verið að eflast,
meðal annars vegna umræðu um
umhverfismálin.
íslandssaga með aiþjóðlegri vídd
A áttunda áratugnum varð um-
deild breyting á námskrá grunn-
skóla sem fólst í samþættingu landa-
fræði, sögu og félagsfræði. Henni
var fylgt í nokkur ár en þá komu ým-
Morgunblaðið/Golli
STRAKAR hafa oft áhuga á sögu heimstyrjaldanna en stiílkur á sögu alþýðunnar.
Þorsteinn Helgason og Sigurður Ragnarsson sagnfræðingar.
is vandamál upp, skortur var á
námsefni og í ljós kom að greinamar
vom áfram sundurgreindar í flestum
grannskólum og í Kennaraháskólan-
um. Næsta námskrá kom svo árið
1989 og bráðlega tekur ný gildi. „Við
gerum tillögu um að sagan verði
samþætt öðram greinum fram að 5.
bekk, sjálfstæði eftir það, en aftur
sem hluti af öðrum samfélagsgrein-
um í lok grannskólans undir nafninu
þjóðfélagsfræði," segir Sigurður, „en
það er fag sem á að leiða nemendur
inn í gangverk samfélagsins."
Nýjungin er að í 5.-9. bekk verður
Islandssagan ekki kennd í sérstöku
hólfi heldur verður henni fléttað
saman við mannkynssöguna.
„Einnig verður lögð meiri áhersla á
sambúð lands og lýðs eða hvernig
náttúran og hamfarir hennar hafa
orkað á líf og kjör landsmanna,“ seg-
ir Sigurður.
„Það er líka nýtt að meiri áhersla
verður á Norðurlöndin, en þau era
okkur kunnuglegust og standa okk-
ur næst,“ segir Þorsteinn, „íslands-
sagan helst svo í hendur við sögu
Norðurlanda og Evrópu og verður
kennd þannig.“
Þessi hugmynd er talin geta stuðl-
að að rótfestu og sjálfsagt er að
„hagnýta sér tengslin við norrænu
frændþjóðimar, nýbúa á íslandi sem
koma víðaað , ennfremur nýbyggðir
Islendinga erlendis íyrr og nú, eink-
um í Vesturheimi." Þetta yrði við-
leitni til að hjálpa nemendum að
festa rætur á heimasióð og byggja
brú til fjarlægari heima.“
Lítil þjóð þarf að horfa til margra
átta og sækja á mörg mið, og að mati
Sigurðar og Þorsteins þurfa nem-
endur að hafa yfirsýn yfir allar
heimsálfur og menningarheildir, og
BROT úr drögum forvinnu-
hóps sem endurskoðar sögu-
kennsluna.
„Saga er lykill að skilningi
á stöðu íslendinga í samfélagi
þjóðanna fyrr og nú og marg-
háttuðum samskiptum lands-
manna við umheiminn á öllum
öldum Islandsbyggðar. Mikil-
vægt er að saga íslands sé
jafnan sett í alþjóðlegt sam-
hengi, en þekking á ákveðn-
um undirstöðuþáttum al-
mennrar mannkynssögu er
forsenda fyrir því að það
verði gert á árangursríkan
hátt. Því er nauðsyulegt að
nemendur öðlist innsýn í meg-
indrætti í sljórnmála-, menn-
ingar-, og hagsögu Evrópu og
séu ljósar rætur og upphaf
vestramnar menningar.
Þótt saga íslands hafi frá
upphafi mótast af samskipt-
um landsins við umheiminn
hafa hin erlendu áhrif þó
einkum verið sterk undan-
gengnar tvær aldir. „
þeir nefna til dæmis tengsl íslands
og Norður-Ameríku sem rekja má
allt aftur til Vínlandsferða íyrir þús-
und áram og að Bandaríkin virðist
hafa svipað aðdráttarafl og Norður-
löndin í hugum bama nú á dögum.
Sigurður og Þorsteinn eru sam-
mála um að nýjungar í sögukennslu
standi og falli með námsefninu og
segja að það þurfi að gera stórátak í
námsefnisgerð. „Framboðið verður
alltaf að vera fjölbreytt og endur-
nýjunin hröð,“ segir Þorsteinn, „en
kennaramenntun þarf líka að efla.“
í drögum forvinnuhópsins er lagt
til að hrint verði í framkvæmd
áformum um að lengja kennaranám-
ið í 4. ár vegna þess að markmiðs-
setningin gerir auknar kröfur til
kennara og að núna er undir hælinn
lagt í grannskólum hvort kennarar
sem sinni samfélagsgreinum hafi til
þess sérmenntun. „Við viljum að
fjórða árinu verði varið í sérsviðin,"
segir Sigurður. „í framhaldsskólum
eru hinsvegar flestir sögukennarar
með B.A.-próf í sagnfræði.“
Saga með heimspekilegu ívafi
Niðurstaðan er að forvinnuhópur-
inn vill að nemandinn sjái sjálfan
sig í sögulegu ljósi með alþjóðlegri
tilvísun. Áhersla verði á samband
hans við harðgera náttúru. Hann fá-
ist við sögu þjóða en líka lífshlaup
einstaklinga eða þætti í sögu heima-
byggðar og geti sett sig í spor fólks
á fyrri tíð, metið mismundi sjónar-
mið, hagsmuni og tilfinningar.
Sömuleiðis er mikil áhersla lögð á
færnisþátt, svo sem að afla heimilda
og meta þær og að koma þekkingu
sinni á framfæri, munnlega og skrif-
lega.
Segja má að ný áhersluatriði í
sögukennslu endurspegli að ein-
hverju leyti þá deiglu sem þjóðernis-
viðhorf Islendinga era í um þessar
mundir, þótt breytinguna sé eflaust
erfitt að mæla.
I drögum forvinnuhópsins á Net-
inu, að markmiðum samfélagsgrein-
ar, gefst öllum sem málið varðar og
áhugamönnum tækifæri til að gera
athugasemdir. Einnig eru þar mark-
mið landafræði tíunduð, og þjóðfé-
lagsfræðinnar, og bent á að aðferðir
svonefndrar barnaheimspeki geti
verið notadrjúgar í grunnskólum.
skólar/námskeið
skjalastjórnun
Skjalastjórnun 2:
Skjöl í gæðaumhverfi
Námskeið haldið 9. og 10. mars. (mánud.
og þriðjud.). Gjald kr. 13.000.
Námskeiðsgögn o.fi. innifalið.'
Skráning hjá Skipulagi og skjölum
í síma 564 4688, fax 564 4689.
Inngangur að skjalastjórnun
Námskeið haldið 2. og 3. mars. (mánud.
og þriðjud.). Gjald kr. 13.000.
Bókin, „Skjalastjómun" innifalin.
Skráning hjá Skipulagi og skjölum
i síma 564 4688, fax 564 4689.
1 ýmislegt
■ Tréskurðarnámskeið
Örfá pláss laus í mars og apríl.
Hannes Flosason, sími 554 0123.
Nýjar bækur
NÁMSGAGNASTOFNUN gefur
út fjölbreytt námsgögn á ári hverju,
aðallega fyrir grunnskólann. Um er
að ræða fræðslumyndbönd og
kennsluforrit auk kennslubóka og
handbóka fyrir kennara. í haust
hafa m.a. eftirfarandi titlar komið
út. Efninu er raðað eftir náms-
greinum. Meira síðar.
I Landafræði
Landafræði handa ungliiigum 1.
hefti: Þetta er önnur af tveimur
bókum sem ætlaðar eru til kennslu
í landafræði á unglingastigi. í bók-
inni er m.a. fjallað um fræðigrein-
ina landafræði, kort, sögu jarðar,
náttúrafar og loftslag, vötn, höf og
orku. Einnig er stuttur yfirlitskafli
um Evrópu. Bókin er þýdd og stað-
færð úr sænsku af Þorsteini Þor-
steinssyni.
I móðurmáli
Mályrkja III: Grannnámsefhi í ís-
lensku fyrir unglingastig þar sem
íylgt er hugmyndum um heildstæða
móðurmálskennslu. Framhald af
Mályrkju I og II. Mályrkja III er
einkum ætluð 10. bekk. Hér eru
teknir saman þeir þræðir sem lágu
um Mályrkju I og Mályrkju II. Ein
vinnubók mun íyigja efninu.
Kennsluleiðbeiningar era einnig fyr-
irhugaðar með efninu. Höfundar:
Höskuldur Þráinsson og Silja Aðal-
steinsdóttir.
Skrifað í skrefum - Handbók
kennara: Sigríður Heiða Bragadótt-
ir, Auður Ögmundsdóttir og Helgi
Grímsson hafa tekið saman handbók
um kennslu ritunar. Höfundar
ganga út frá kenningum fræði-
manna um ferlisritun og byggja á
eigin reynslu af öllum stigum gnmn-
skóla. Bókinni fylgir ítarefhi sem bú-
ið er að koma fyrir á heimasíðu
Námsgagnastofnunar. Slóðin er
http://vvwv.ismennt.is/vefir/nams/
Skræða: Önnur grannbókin af
þremur fyrir miðstig þar sem feng-
ist er við helstu þætti móðurmáls.
Áhersla er lögð á munnlega tjáningu
og hvers kyns ritun. Bókinni fylgja
tvær verkefnabækur. Höfundar efn-
isins eru Gísii Asgeirsson og Þórður
Helgason.
I náttúrufræði
Orka: Þessi bók er í bandarísk-
um flokki bóka um aimenn náttúru-
vísindi sem er ætlaður efstu bekkj-
um grunnskóla. Áður hefur komið
út í þessum flokki bókin Einkenni
iífvera. I Orku er fjallað um eðli vís-
inda og vísindaleg vinnubrögð. Þá
er fjallað um orku í ýmsum mynd-
um svo sem varmaorku, rafmagn,
segulmagn, hljóð, ljós og kjarnorku.
Hálfdán Ómar Hálfdánarson þýddi
og staðfærði bókina.
Morgunblaðið/Ásdís
I kristinfræði
Kristin fræði - Birtan: Þetta er
fjórða bókin um kristin fræði eftir
Iðunni Steinsdóttur og sr. Sigurð
Pálsson. Áður hafa komið út Brauð
lífsins, Ljós heimsins og Upprisan
og lífið. Birtan er ætluð 4. bekk
grannskóla. Gaman er að geta þess