Morgunblaðið - 24.02.1998, Blaðsíða 26

MORGUNBLAÐIÐ
26 ÞRIÐJUDAGUR 24. FEBRÚAR 1998
LISTIR
MICHAELANGELO Merisi da Caravaggio, Hinn vantrúaði Tómas, olía á léreft, 107 x 146 sm, sirka 1595.
Myndhúsið Sanssouci.
OSCAR Kokoschka, Málverk af Herwarth Walden
1910, olía á léreft 100 x 69,5 sm. Ríkislistasafnið
Stuttgart.
Grátt og
gullið sumar
Sjónmenntavettvangur
Framboð mikilsháttar stórsýninga í Berlín
var yfírgengilegt í janúarmánuði og í
seinni grein sinni telur Bragi Asgeirsson
fólk kunna vel að meta þá miklu yfírsýn,
upplýsingastreymi og hlutlægni sem var
aðal þeirra og að það sé í og með lykillinn
að gífurlegri aðsókn á þær.
HEINRICH Zille, Strandlíf í Berlín, 1912, svartkrít, akvarella
og þekjulitir 31 x 49,3 cm. Borgarlistasafnið Berlín.
SIGMAR Polke, Málverk, blönduð tækni. Einkaeign.
EKKI fer hjá því, að iðulega
komi upp í huga minn hve
lærdómsríkt og mikilsvert
var að ná að skoða sýninguna
„Tímabil módernismans á 20 öld“ í
byggingu Martins Gropiusar í
Berlín, rétt áður en henni lauk í lok
júlímánaðar. Þarnæst sýninguna
„Þýskalandsmyndir“ (frá 1945), sem
fylgdi á eftir og lauk ellefta janúar,
sem var jafnframt síðasta fram-
kvæmdin í sýningahöllinni fyrir lok-
un hennar og gagngerar endurbæt-
ur. Báðar falla inn í samræður dags-
ins líkt og hnífur í smjör, aukinheld-
ur voru þær lausar við þá miðstýr-
ingu fólksins með, ofurhæfileikana,
sem telur sig öðrum færari að ryðja
hinum einu og tandurhreinu núlist-
um braut, og fara létt með að úrelda
núliðna fortíð og allt annað í samtíð-
inni um leið. Báðar blessunarlega
lausar við sýningarstjórarembing,
listhúsaplott, snobb og yfirlæti sem
einkenndi stórframkvæmdir líkt og
Dokumenta í Kassel og Tvíæringinn
í Feneyjum. Sú staða er komin upp,
að margur listamaðurinn hefur
minni áhuga á að nálgast gjörning-
ana iyrir þá sök að þeir fá æ meiri
svip af því sem hlotið hefur heitið
Disneyland listarinnar. Auk allra
þeirra útjöskuðu fimmaurabrandara
frá áttunda áratugnum sem eru
fylgifiskur þeirra, og eiga að ögra og
laða almenning að líkt og á öll önnur
Disneylönd og fjölleikahús heimsins.
Virðist eina ráðið sem þetta fólk
kann til að fá aðsókn á framkvæmd-
ir sínar. í árvissu uppgjöri listrýna
tíu heimsblaða í „art Das Kunst-
magazin" í Hamborg, eru allar þess-
ar sýningar einhvers staðar í fyrsta
og öðru sæti um mikilvægustu og
verstu framkvæmdir ársins, einkum
verður Dokumenta illa úti. Sex segja
hana þá verstu, en einn þá bestu fyr-
ir nýja landvinninga á sviði mynd-
banda og kvikmynda, einnig þá
verstu fyrir leiðindi og hrokafulla
sýningarstjórn. Tvíæringurinn í
Feneyjum fær slaka einkunn svo
sjaldan sem hann er nefndur, en
eðlilega eru þar einnig gerðar und-
antekningar
Trúlega réttmæt athugasemd
varðandi sýninguna um módernis-
mann, að sýningarstjórarnir tveir,
Christos M. Joachimides og Norm-
an Rosenthal, hafi mikið til dregið
fram uppáhaldsverk sín. En hvað
gátu þeir annað og hvenær afhjúpa
sýningar ekki viðhorf sýningar-
stjóra þeirra og/eða sýningar-
nefnda? Og svo má einnig spyrja,
hvenær er skoðun ábyrgs listrýnis,
sem talar síður þvert um hug sér,
ekki spegilmynd af viðhorfum hans?
Hins vegar fellst ég ekki allskostar á
þann framslátt Axels Hechts, aðal-
ritstjóra tímaritsins, sem er einnig
nafnkenndur listrýnir, að sýningin
Þýskalandsmyndir hafi gefið raun-
sæja mynd af þróuninni í Austur- og
Vestur-Þýskalandi. Saknaði til að
mynda nokkurra mjög frambæri-
legra myndlistarmanna sem helst
veikti framlag austanmanna.
í einu tilviki komst yfirlit mál-
verka Georges de la Tour í Stóru
höllinni í Pan's á blað sem besta sýn-
ingin, sem var vel af sér vikið í þess-
um hópi. Einn nefndi safn Franks
Gehry í Bilbaó, sagði að jafnvel þótt
um húsbyggingu væri að ræða og
þversagnarkennt þætti, væri hún að
sínu mati æsilegust sjónlifun ársins
á vettvanginum.
Vel að merkja er þetta rökræða,
samræða sem er óvæg, skilmerkileg
og opinská, stendur enda á traustum
og grónum merg.
Að skoða þverskurð myndverka
frá Evrópu og Norður-Ameríku,
sem skara allar greinar módernism-
ans, stunda sína samanburðarfræði
óáreittur af hvers konar hlutdræg-
um áróðri, er nokkuð sem sýningar-
gestir kunna vel að meta. Það undir-
strikar hin mikla aðsókn á fram-
kvæmdir sem hafa svip af heimildar-
skýrslum sem gesturinn rýnir í og
dregur sínar eigin ályktanir af. Og
það er á sýningum sem slíkum að
skoðanir taka helst á sig form og
fólk lærir að velja og hafna, jarð-
tengja viðhorf sín og treysta eigin
dómgreind. Náttúrlega kom megin-
hluti myndanna kunnuglega fyrir
sjónir frá einstaka sýningum, list-
tímaritum og bókum, en það var allt
annar handleggur að sjá þær augliti
til auglitis í þessu samhengi.
Módernisminn telst ekki heimslist í
bókstaflegri merkingu, heldur sækir
safa og rætur í list Evrópu, fylgdi í
kjölfar rómantíkurinnar og áhrifa-
stefnunnar, og voru viðbrögð við síð-
áhrifastefnunni. í upphafi mótaðist
hann á tímaskeiði er menn voru
gagnteknir af draumkenndum
ímyndum um framtíðina og þeim
miklu framförum í náttúruvísindum
og tækni, sem þeir skynjuðu að
væru í nánd. Ennfremur heimspeki,
tónlist og bókmenntum, menn gerðu
sér einfaldlega grein fyrir að mann-
kynið stæði á þröskuldi nýrra og
byltingarkenndra tíma.
Hér gat að líta mjmdbönd gerð af
þekkingu og innlifun, og voru nokk-
uð annað en þau skelfilegu leiðindi
sem fálm og grunnhyggni viðvaning-
ana framber og listheimurinn hefur
verið yfirfullur af um árabil. Menn
eins og Ameríkumaðurinn Bill Viola
hafa þróað áhrifameðöl miðilsins á
sama hátt og mikils háttar málarar
meðhöndla liti og pentskúf. Sama
má segja um ljósmyndina og þar átti
landi hans Cindy Sherman nokkrar
mjög eftirminnilegar myndir í yfir-
stærðum sem rifu í taugakerfið
engu síður en verk framsæknustu
myndlistai-manna. Staðfestir að
ögrunin er hvorki sönn né bein-
skeytt ef hún er ekki borin uppi af
djúpri lifun, yfírgripsmikilli þekk-
ingu, hugsæi og tilfínningu fyrir
miðlinum.
A efri hæð var yfirlitssýning um
málarann Jeanne Mammen (1890-
1976), sem kom mér stórlega á
óvart. Fram kom að kvenþjóðin
hafði átt hliðstæðu málara á borð við
George Grosz, Otto Dix og Rudolf
Sclichter og túlkað samtíð sína á við-
líka hráan og afhjúpandi hátt, en af
öðrum sjónarhóli. Hún var kona sem
elskaði konur, einkum konur nætur-
innar, hafði ekki upplifað styrjöldina
í návígi; morðin, siðleysið og við-
bjóðinn, en ferill hennar telst á allan
hátt einstakur á þessu tímaskeiði.
Mammen var frammúrskarandi
teiknari, en myndir hennar skyldari
myndskreytingum sem í frekara
mæli en þeirra var lifibrauð hennar,
teiknaði m.a. í Simplicissimus. Erin
einu sinni varð maður vitni að þýí
hve gestum líður vel á slíkum sýn-
ingum, svona líkt og á dæmafáum
tónleikum sem fólk frá öllum heims-
hornum sækir af áhuga og ást, síður
til að vera með eða af grunnfærðri
sýndarmennsku og skyldurækni.
Hér ríkti lífsfyllingin og allstaðar
var maður að koma að þar sem ein-
hverjir voru í djúpum samræðujn
um einstök verk eða samanburðaþ-
fræði, kryfja og finna kost og löst á
verkunum. Og er það ekki draumur
allra listamanna að vekja upp slík
viðbrögð hjá hinum menntaða skoð-
anda og almenningi um leið, án þess
að fræðikenningar, fundahöld og
hundrað fyrirlestrar á hundrað dög-
um þurfi að koma til, eins og á
Dokumenta fraukarinnar úr Frans?
A gullnum júlídögum var ofarlega
á dagskrá að eyða hluta úr degi í
höll Friðriks mikla í Sanssouci-garð-
inum, en þar hafði málverkasafn
hans í Myndhúsinu svonefnda verið
opnað. Til þess þurfti ég, sem bjó á
hóteli Nova í Lichtenberg, lengst í
austurhlutanum, beint gegnt braut-
arstöðinni, að fara í lest þvert í
gegnum borgina til Potsdam, lengst
upp í sveit í vestri. Það var ekkert
tiltökumál en tók tímann sinn og þá
varð ég áþreifanlega var við hið
mikla umfang borgarinnar. Prýði-
legt útsýni var út um gluggana til