Morgunblaðið - 26.04.1998, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 26. APRÍL 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Vaxandi stjórnmálaólga í Suður-Amerfkuríkinu Paraguay
I fjötrum sögnnnar?
Gífurleg spenna ríkir nú í stjórnmálum
Paraguay og því hefur verið spáð að valda-
rán kunni að vera á næsta leiti. Ásgeir
Sverrison segír frá ástandinu í þessu fá-
tæka Suður-Ameríkuríki þar sem lýðræð-
isþróun síðustu ára gæti verið í hættu.
PARAGUAY hefar löngum
verið líkt við afskipta
frændann, sem ættmenn-
in reyna að sniðganga í
fjölskylduboðunum. Lýðræðisþró-
unin er hvergi skemur á veg komin
í ríkjum Rómönsku Ameríku en
þar. Landsmenn eru annálaðir fyr-
ir að vera stórtækustu smyglarar
álfunnar og misskipting auðsins er
líkast til hvergi meiri í þessum
heimshluta. Nú beinist athygli
manna að Paraguay vegna þess
mikla óróleika sem þar ríkir á
stjórnmálasviðinurvinsælasti
stjómmálamaður landsins hefur til
skamms tíma stýrt kosningabar-
áttu sinni úr fangaklefa og margir
telja að valdarán kunni að vera á
næsta leiti.
Valdamenn í Paraguay hafa síð-
ustu mánuðina verið önnum kafnir
við að hefta framrás herforingja
eins sem stóð fyrir mislukkuðum
samblæstri gegn stjórnvöldum fyr-
ir tveimur árum og hyggst nú
verða næsti forseti landsins.
Stjómmálakreppan, sem ríkt hefur
er almennt talin alvariegasta ógn-
unin, sem fram hefur komið við
lýðræðið í landinu og stóð það þó
veikum fótum fyrir.
Prófkjörsraunir forsetans
Um 5,5 milljónir manna búa í
Paraguay en landið er rúmir
150.000 ferkílómetrar að stærð.
Það komst undir spænsku kninuna
á 16. öld en hlaut sjálfstæði árið
1811.
Colorado-flokkurinn hefur farið
með völdin í Paraguay síðustu 50
árin. Alfredo Stroessner var ein-
ráður í landinu í heil 35 ár, frá 1954
til 1989 er honum var steypt í
valdaráni hersins. Við völdum tók
einn samsærismannanna, Andrés
Rodriguez hershöfðingi, sem síðar
var kjörinn forseti. Fyrsti forset-
inn úr röðum óbreyttra borgara frá
því fyrir daga Stroessners, Juan
Carlos Wasmosy, tók við því emb-
ætti í maímánuði 1993. Hann og
undirsátar hans höfðu ákveðið hver
arftakinn skyldi verða en þá hljóp
óvænt snurðra á þráðinn. I próf-
kjöri flokksins fyrir forsetakosn-
ingarnar, sem fram eiga að fara 10.
næsta mánaðar, var fulltrúa
flokksvélarinnar hafnað en Lino
Cesar Oviedo, fyrrum yfirmaður
heraflans, reyndist njóta mestra
vinsælda.
Tilskipunin hundsuð
Þetta var í september í fyrra en
Oviedo hafði löngum gert Wa-
smosy forseta lífið leitt.
Forsetinn rak Oviedo úr
embætti í apríl 1996 en
hershöfðinginn hunds-
aði þá tilskipun og leit-
aði eftir stuðningi í því
augnamiði að steypa stjórn Wa-
smosy áður en hann lét loks undan
þrýstingnum og hætti störfum.
Wasmosy virtist hafa fyrgefið hon-
um óhlýðnina, alltjent lét hann
ekki nægja að taka í hönd hans
þegar Oviedo kvaddi herinn í
beinni sjónvarpsútsendingu heldur
taldi forsetinn einnig ástæðu til að
faðma hann að sér.
Eftir sigurinn í forkosningum
Colorado-flokksins gaf Wasmosy
skyndilega út handtökutilskipun á
hendur Oviedo vegna þeirrar
Ástandinu líkt
við borgara-
stríðið 1947
ákvörðunar hans að hundsa fyrir-
mæli yfirboðara síns árið 1996 auk
þess sem hann var sakaður um að
hafa ógnað öryggi ríkisins. Forset-
inn valdi síðan sjálfur menn til setu
í herdómstóli þeim sem fjalla
skyldi um mál herforingjans fyrr-
verandi.
Dómstóllinn lauk störfum í byrj-
un marsmánaðar og var Oviedo
dæmdur í tíu ára fangelsi fyrir að
hafa sýnt yfirboðara heraflans
mótþróa. Jafnframt var Raúl
nokkur Cubas, sem verið hafði
meðframbjóðandi Oviedo, útnefnd-
ur fulltrúi flokksins í forsetakosn-
ingunum.
Trúlega taldi forsetinn að með
þessu væri málinu lokið en annað
átti eftir að koma á daginn. Oviedo
boðaði að hann myndi halda áfram
kosningabaráttuni - úr fangaklef-
anum og stuðningsmenn hans hafa
verið duglegir við að halda fram
málstað hans.
Colorado-flokkurinn hefur reynt
að fá kosningunum frestað en gegn
því hafa dómstólar lagst. Forsetinn
varð fyrir áfalli er sérstakur dóm-
stóll úrskurðaði að framboð Oviedo
væri löglegt. Hæstiréttur landsins
staðfesti síðan dóminn yfir Oviedo
um liðna helgi og þar með að hann
gæti ekki boðið sig fram. Daginn
eftir tók mál þetta enn og aftur
óvænta stefnu er Raúl Cubas lýsti
yfir því að hann hygðist náða hers-
höfðingjann yrði hann kjörinn for-
seti.
Algjör upplausn
Staðan er því nú sú, að fyrrum
herforingi, sem átti mikinn þátt í
að steypa einræðisstjóm Stro-
essners og vann sigur í löglegu
prófkjöri, er nú hafður í einangmn
og berst gegn lýðræðislega kjöm-
um forseta og flokksvél hans, sem
vændur er um einræðislega stjórn-
artilburði og aðför að sjálfu lýð-
ræðinu í landinu. Upplausnin er al-
gjör en verra þykir þó stjórnmála-
skýrendum að svo virðist sem
Paraguay hafa verið bundið í sögu-
lega fjötra valdbeitingar, spillingar
og ráðabraggs, sem landsmenn
virðist dæmdir til að fá ekki slitið.
Paraguay gæti vel þegið aðra og
jákvæðari ímynd á alþjóðavett-
vangi.
Moldríkur
lýðskrumari?
Bandaríkjastjórn hefur sent
stjómvöldum í Paraguay sérstaka
viðvöran vegna þessarar þróunar
mála og lýst yfir áhyggjum sökum
--------- þess að tiltekin öfl í
landinu vilji hefta fram-
rás lýðræðisins. Þessari
orðsendingu hafa
stjómvöld í Paraguay
hafnað að sögn blaðsins
Abc Color, sem útgefið er í höfuð-
borginni, Asunción.
Lino Cesar Oviedo á margt sam-
eiginlegt með allmörgum stjóm-
málamönnum sem látið hafa til sín
taka á undangengnum misseram í
Rómönsku Ameríku. Honum tókst
í kosningabaráttu sinni að höfða
mjög til fátækra smábænda með
kjarnyrtum ræðum sínum þar sem
hann fordæmdi spillinguna og mis-
skiptingu auðsins í landinu. I þessu
viðfangi er nærtækt að líkja honum
saman við annan fyrram herfor-
Pressens Bild
LINO Cesar Oviedo, fyrrum yfirmaður heraflans í Paraguay, talar til
stuðningsmanna sinna á kosningafundi í höfuðborginni, Asunción, í
desember í fyrra. Nú hefur hæstiréttur Paraguay staðfest 10 ára fang-
elsisdóm yfir Oviedo þannig að hann mun ekki geta boðið sig fram í
forsetakosningunum 10. næsta mánaðar.
\ v' SUÐUR
Bólivía AMERÍKA' V
o i ■ !f'
r Capitan Pablo Lagerenza 1 Brasilía
\ PARAGUAÝí
O
0 Fortin Concepoiont
General Diaz
,.ri Asuncion /
) Ciudad «Lf\ del Este f
Argentína / í Ó Pilar )
■—Z—r y
, 200 km , KRT

ingja og valdaránsmann, Hugo
Chávez, sem stendur vel að vígi
fyrir forsetakosningarnar í Venes-
úela, er fram eiga að fara í desem-
ber. Og fyrram herforingjar era
víðar í sókn í stjórnmálum álfunnar
m.a. í Ecuador og Kólombíu auk
þess sem lýðræðislega kjörinn for-
seti Bólivíu, Hugo Bánzer, var ein-
ræðisherra frá 1971-1978 og ríkti
þá í skjóli hersins.
Oviedo, sem er 54 ára, er þekkt-
ur maður í Paraguay, varð reyndar
þjóðhetja 3. febrúar 1989 er hann
handtók Alfredo Stroessner, vopn-
aður handsprengju og batt þar
með enda á einræðið. Stjórnmála-
ferilinn hóf hann í raun skömmu
síðar er hann varð yfirmaður her-
aflans, þótt manni í þeirri stöðu
hefði öllu að jöfnu verið meinað að
láta til sín taka á þeim vettvangi
enda mælir stjómarski'á landsins
skýrlega gegn því. Oviedo hefur
tekist að skapa sér þá ímynd að
hann sé „maður fólksins" og ýmsir
hafa líkt honum við Juan Perón,
hinn vinsæla forseta Argentínu á
fimmta og sjötta áratugnum.
Oviedo talar Guarani reiprennandi
en um 90% landsmanna skilja
indíánatungu þessa, sem er opin-
bert mál Paraguay ásamt
spænsku. Forðum var hann höf-
uðsmaður í riddaraliðinu og margir
dá hann fyrir glæsilega framgöngu
á þeim vettvangi enda var hann í
eina tíð Paraguay-meistari í hindr-
unarstökki.
Kannanir hafa sýnt allt að 45%
stuðning við framboð Oviedo en
óvíst er um áreiðanleika þeirra.
Hins vegar fer ekki á milli mála að
afdráttarlausar yfirlýsingar hans
um spillinguna sem fengið hefur að
þrífast í landinu og misskiptingu
auðsins hafa fallið í frjóan svörð. A
hitt ber og að líta að hann er maður
auðugur þótt enginn treysti sér til
að fullyrða um hvaðan þeir fjár-
munir eru komnir. Sagt
er að hann hafi óspart
beitt mútugjöfum og
hugvitsamlegu skrami í
kosningabaráttunni og
mörgum þykir hann lítt
trúverðugur fulltrúi lýðræðisins.
„Síðasta banana-
lýðveldið"
Krafan um djúpstæðar breyting-
ar hljómar í Paraguay líkt og svo
víða í Rómönsku Ameríku nú um
stundir. Þessi krafa ógnar hins
vegar valdakerfi, sem náð hefur að
skjóta traustum rótum og styðst
við stjórnarhætti, sem era í flest-
um aðalatriðum ólýðræðislegir.
Saga Rómönsku Ameríku er saga
einræðisstjórna og valdbeitingar
Víða horft til
fyrrum her-
foringja
og því er vandrataður sá vegur
sem stjórnmálaöflin í mörgum
þessara landa þurfa nú að feta sig
eftir í nafni lýðræðis, mannréttinda
og hins frjálsa samfélags.
Trúlega era aðstæður hvergi
erfiðari í þessu tilliti en í Paraguay.
Landið hefur verið nefnt „síðasta
bananalýðveldið" í Suður-Ameríku.
Aðeins eru liðin níu ár frá því að
lýðræði var innleitt í landinu, ein-
ræðisformið hélt hvergi velli svo
lengi í álfunni. Mjög stór hluti
landsmanna hefur hins vegar ekki
orðið þess var að raunveralegar
breytingar hafi fylgt þessum nýju
stjórnarháttum. Wasmosy forseti
þykir hafa leitt gjörspillta ríkis-
stjórn sem einkum hafi gefið sig að
því að hygla sínum mönnum og
hinni rótföstu forréttindastétt í
landinu. Tilraunir forsetans til að
fá ógilta niðurstöðu prófkjörs eigin
stjórnmálasamtaka hafa ekki orðið
til þess að draga úr efasemdum
þessum heldur þvert á móti aukið
ringulreiðina í landinu. Dálkahöf-
undar og stjómmálaskýrendur í
þessum heimshluta halda því
gjarnan fram að forsetanum hafi
tekist að skapa viðlíka ástand í
landinu og ríkti í borgarastyrjöld-
inni þai’ árið 1947.
í nágrannaríkjunum fylgjast
menn grannt með framvindu mála
og hafa hana til marks um að íbúar
Paraguay tilheyri enn ekki fjöl-
skyldu lýðræðisþjóðanna í Róm-
önsku Ameríku. Stjómvöld í Ar-
gentínu og Brasilíu hafa hótað að
gera Paraguay útlægt úr Mercos-
ur-efnahagssamstarfinu verði gerð
aðför að lýðræðinu í landinu.
Bandaríkjamenn hafa og látið það
berast að valdaræningjar geti
einskis stuðnings vænst láti þeir til
skarar skríða og að algjör einangr-
un bíði þeirra.
Lýðræðið og „hin
styrka stjórn“
Framtíð lýðræðisins í Paraguay
kann að ráðast á allra næstu vik-
um. í Suður-Ameríku nýtur sú
skoðun mikils fylgis að Oviedo
hershöfðingi sé í raun pólitískur
fangi og hefur stjómarháttum Wa-
smosy forseta verið líkt við fram-
göngu þeirra Hitlers og Stalíns á
þeim vettvangi. Mai-gir spá því að
valdarán kunni að vera í uppsigl-
ingu ýmist í hefðbundinni mynd
valdbeitingar heraflans eða með
því að kosningum verði frestað,
stjórnarskráin numin úr gildi og
dómstólar landsins leystir upp.
A það hefur á hinn bóginn verið
bent að túlka megi vinsældir Lino
Oviedo sem áfall fyrir lýðræðið. Al-
menningur telji „styrka stjórn"
herforingja líklegri til að knýja
fram úrbætur á flestum sviðum
samfélagsins. Oviedo geti aldrei
talist lýðræðissinni en alþýða
manna láti það sér í léttu rúmi
liggja því þráin eftir festu og ör-
yggi risti dýpra.
Glæpaalda
Trúlega er þessi greining full
einhliða og neikvæð. Vinsældir
fyrram herforingja víða í álfunni er
nærtækt að skýra með tilvísun til
þeirrar réttnefndu glæpaöldu sem
riðið hefur yfir í Rómönsku-Amer-
íku á síðustu árum. Almenningur
óttast um eigin öryggi enda hefur
markaðsvæðing efnahagslífisins
haft í för með sér félagslega upp-
lausn og víða orðið til þess að auka
enn muninn milli hinna allslausu og
_________ hinna sem ekkert skort-
ir. í þessu efni minnir
ástandið í álfunni á það
sem ríkir í Rússlandi nú
um stundir enda verður
ekki annað séð en að
fyrram herforingjar séu í sókn á
vígvöllum stjórnmálanna þar
eystra.
Flest bendir því til þess að
Paraguay standi á tímamótum og
vissulega kann svo að fara að lýð-
ræðisfyrirkomulagið verði fyrsta
fómarlambið takist stjómmálaöfl-
um í landinu ekki að finna lausn á
þeirri pólitísku kreppu sem ríkir.
„Afskipta frændans" mun þá bíða
algjör útskúfun og hann verða
dæmdur til að lifa í skugga eigin
fortíðar, einn og óstuddur.