Morgunblaðið - 04.06.1998, Qupperneq 30

30 FIMMTUDAGUR 4. JÚNÍ 1998
MORGUNB LAÐIÐ
Lífróður í Landsbanka - Síðari hluti
Morgunblaðið/Porkell
SVERRIR Hermannsson, fyrrverandi bankastjóri, segir að þegar bann
kom í Landsbankann hafí hvorki meira né minna en 80% af öllum við-
skiptum í fískeldi verið hjá bankanum, þegar hann var kannski með
43-45% af heildíirviðskiptum.
LAXA-
SLÁTRUN
ÍLANDS-
BANKA
Þegar Sverrir Hermannsson kom 1 Lands-
bankann 1988 var eitt hans fyrsta verk að
slátra laxi - ekki villtum í veiðiá, heldur
eldislaxi. I síðari hluta viðtals við Sverri
fræðist Guðni Einarsson um gríðarlegt tap
Landsbankans á eldi laxa og loðkvikinda,
átök um Samskip hf., þátttöku bankans í
atvinnurekstri á Akureyri og fleira.
Ð UPPGJOR
W Sambandsins
m eignaðist
m Landsbankinn
í fjölda fyrir-
m tækja og eigna,
þar á meðal
* Samskip, Holta-
garða, Kaffibrennslu Akureyrar,
Efnaverksmiðjuna Sjöfn, hlut í
Samvinnuferðum-Landsýn, 40%
hlut í Islenskum sjávarafurðum og
Aðalverktaka. Aðild að Aðalverk-
tökum áttu Reginn og Sameinaðir
verktakar, en úr þeirri eignaraðild
Landsbankans urðu til feiknamikl-
ir fjármunir íyrir bankann, eins og
áður hefur verið vikið að í fyrra
viðtali. Hlutirnir í Samvinnuferð-
um og Islenskum sjávarafurðum
voru seldir forgangsréttarhöfum í
hvoru félagi um sig. KEA keypti
bæði Kaffibrennslu Akureyrar og
Efnaverksmiðjuna Sjöfn. Þessar
eignir voru seldar á sömu skilmál-
um og sama verði og Landsbank-
inn keypti af Sambandinu, að sögn
Sverris Hermannssonar, fyrrver-
andi bankastjóra Landsbankans.
Sverrir segir að tekist hafi verið
á um verð á hlutabréfum Samskipa
við uppgjörið. „Þá hafði Landsbréf,
okkar fyrirtæki, fyrir skemmstu
metið hlutabréf Samskipa og kom-
ist að þeirri niðurstöðu að gengið á
þeim væri 1,12. Eg ætla ekkert að
fara út í nákvæma lýsingu á því, en
fljótlega varð okkar uppgjörs-
mönnum, Jakobi Bjarnasyni og
hans félögum, ljóst að þetta verð-
lag var fjarri lagi. Við vorum með
0,56 á tímabili og satt best að
segja, ef við hefðum þekkt alla inn-
viði Samskipa, þá hefði verðið átt
að vera enn lægra. Það endaði með
því að ég hjó á hnútinn í þessum
erfiðu samningaviðræðum og við
keyptum hlutabréfin á genginu
0,90, en þá voru samningaviðræð-
ur á mjög viðkvæmu stigi og mikil
hætta á að upp úr slitnaði ef ekki
næðust sættir. Það var of hátt, en
við eignuðumst fyrirtækið eins og
það lagði sig.“
í erfíðri samkeppni
Sverrir segir það yfirleitt vera
mjög erfitt fyrir banka að reka
fyrirtæki, hvað þá í samkeppni við
stóra viðskiptavini. „Einn stærsti
viðskiptavinur okkar var Eimskip.
Við vorum með fjóra menn af fimm
í stjórn Samskipa. Héldum aðeins
Magnúsi Gauta Gautasyni, þáver-
andi kaupfélagsstjóra á Akureyri,
inni. En við áttum engra kosta völ,
þarna voru gífurlegir fjármunir
bankans í hættu, vegna hárra út-
lána bankans til fyrirtækisins. Að
Samskipum kom þá okkar maður,
Olafur Ólafsson, sem reynst hafði
bjargvættur í Alafossi, og tók við
stjórn fyrirtækisins. Það var hin
mikla gæfa Landsbankans. Við
áttum í erfiðleikum og það hefur
komið annars staðar fram að við-
skiptavinur okkar Eimskip sótti
pólitískt á um að við settum Sam-
skip í gjaldþrot og hættum rekstri
þess. Eg þarf ekki að orðlengja
það, en bankinn stóð það af sér.
Munaði miklum fjárhæðum að það
tókst.“
Sveirir segir að Ólafur hafi ver-
ið í fyrirsvari fyrir því að finna
kaupendur að félaginu. „Bruno
Bischoff í Bremerhaven kaupir
stóran hlut í fyrirtækinu og nokkr-
ir innlendir fésýslumenn og fyrir-
tæki. Við neyddumst til að búa til
tvo flokka hlutabréfa og urðum að
sætta okkur við að hlutur annarra
en okkar, svonefndur B-flokkur,
hefði forgang að arði í tíu ár. Menn
geta kallað þetta afarkosti ef þeim
svo sýnist, en okkur lá lífið á að
koma þessu í verð og komast út úr
rekstri fyrirtækisins.“ Hlutur
bankans var því arðlaus, en hækk-
að gengi hefði komið bankanum til
góða.
„Það endar með því á síðasta ári
að við getum selt okkar hlut og fá-
um okkar fjármuni til baka. Hlut-
ur bankans var 100 milljónir og
gengið 1,65, svo við fengum
greiddar 165 milljónir króna og
höfðum þar með komið okkur frá
rekstri fyrirtækisins að fullu og
öllu. Fyrirtækið gengur vel svo
þetta var stórmikið þjóðhagslegt
mál hvernig til tókst með Samskip
og einnig fyrir bankann.
I því máli hallaði vafalaust á
Landsbankann fjármunalega, það
er enginn vafi, en við höfum þá náð
því upp á öðrum sviðum, eins og ég
hef áður vikið að í þessum samtöl-
um.“
Atvinnurekstur á Akureyri
Sverrir segir að á tímabili hafi
Landsbankinn átt mörg helstu
fyrirtækin á Akureyri. „Ég und-
anskil þó mjög rækilega fyrirtæki
eins og Samherja, sem er eitt
stærsta og besta viðskiptafyrir-
tæki Landsbankans, KEA og Út-
gerðarfélag Akureyrar."
Prentsmiðjan POB var einna
fyrst í röð fyrirtækja á Akureyri
sem lentu í rekstrarerfiðleikum og
Landsbankinn eignaðist. „Það var
ekki síst fyrir það að þar fór fram
öll prentun á tékkaheftum fyrir
bankann og við þurftum að
tryggja öryggi þess,“ segir Sverr-
ir. „Það tókst ágætlega til með
það. Síðan seldum við reksturinn
og fasteignina til Ako-plasts á
Akureyri. Við náðum inn öllum
okkar áhættufjármunum og gott
betur.“
Niðursuðufyrh'tækið K. Jóns-
son varð gjaldþrota. „Þar vorum
við í mikilli tapshættu, allt að 150
milljónum króna. Við stofnuðum
um þrotabúið rekstrarfélag með
þeim Samherjafrændum og KEA.
Eftir ár eða svo keyptu Samherja-
menn allt fyi-irtækið. Miðað við
tapshættuna þá náðum við öllu
okkar og vel það. Menn sáu þau
gífurlegu umskipti sem urðu með
öflugum nýjum mönnum, en það
má auðvitað bæta því við að ár-
ferðið gjörbreyttist á þessum
tíma,“ segir Sverrir.
Islenskur skinnaiðnaður var
hluti af iðnaðarveldi Sambandsins.
„Þar átti bankinn útistandandi um
640 milljónir króna, þar af voru
um 300 milljónir í afurðalánum
sem voru í mikilli hættu svo ekki
sé meira sagt. Landsbankinn
stofnaði rekstrarfélag um fyrir-
tækið og síðan var Skinnaiðnaði
hf. seldur reksturinn. Við náðum
inn öllum okkar afurðalánum og
meginhluta þeirra lána sem voru
áhvílandi á fasteignum félagsins.
Hvorki meira né minna!“
Slippstöðin hf. lenti í miklum
rekstrarerfiðleikum og þar stóðu
út af um 150 milljónir af fjármun-
um Landsbankans. Gengið var til
nauðarsamninga og eignaðist
bankinn nær allt félagið með því
að breyta hluta af skuldum í hluta-
fé. „Við gjaldþrot hefði tapið orðið
ennþá meira, eins og alltaf henti.
Þá hefðu þessar eignir ekki kom-
ist í neitt verð. Við töldum að það
væru ekki tryggingar fyrir 150
milljónum og við þá tölu verðum
við að halda okkur. Landsbankinn
eignaðist 98% af fyrirtækinu. Síð-
an hófum við endurreisnarstarf-
semina og þegar upp var staðið þá
náðum við öllum okkar 150 millj-
ónum til baka og vel það. Þar má
heldur ekki gleyma því, þótt við
næðum þar góðum mönnum til
starfa og gerbreyttum um alla
framkvæmd á rekstri, að við-
skiptaumhverfið breyttist. Staða
sjávarútvegsins breyttist á þess-
um misserum þannig að rýmra
varð um og auðveldara um vik.
Allt að einu - undirstaðan var
breytt vinnubrögð, nýtt skipulag,
ný viðhorf til rekstursins."
Bágt ástand í Bolungarvík
í ágústbyrjun 1988 fór Sverrir,
þá nýbyrjaður í bankanum, um
Vestfirði með formanni bankaráðs,
Pétri Sigurðssyni. Heimsóttu þeir
útibú bankans og fyrirtæki.
„Þótt mér sé að því persónuleg
raun þá get ég nefnt hér mál Ein-
ars Guðfinnssonar hf. i Bolungar-
vík,“ segir Sverrir. „Ég kom að því
máli í árdaga veru minnar í Lands-
bankanum. Það stóð þá orðið mjög
erfiðlega. Ég ætlaði nú að kosta
þar til þreki mínu að missa þetta
fyrirtæki ekki yfirum. Það voru
ýmsar persónulegar ástæður, sem
ég má víst ekkert tala um og mað-
ur á aldrei að láta ráða, en mér bjó
mikill uggur í brjósti ef það fyrir-
tæki þyrfti að fara á hliðina vegna
þess að á því hvíldi öll Bolungar-
vík, þúsund manna byggð sem þá
var.
í fjögur ár barðist ég um á hæl
og hnakka að halda í hönd með
þessu, en þá gafst bankinn upp og
bað um gjaldþrotaskipti. Það var
kannski ekki verjandi að halda
þessu áfram, en ég hefði reynt það
hefði ég verið einráður í málinu.
En ég var það ekki. Það var búið
að biðja um gjaldþrotaskiptin þeg-
ar ég kom til landsins eftir stutta
dvöl erlendis. Þá varð ekkert við
það ráðið. Þetta var mikið sárs-
aukamál fyrir mig og að sjálfsögðu
alla aðstandendur þessa máls og
hefur dregið langan slóða.
Bolvikingarnir hafa svosem rétt
við, en farið óskaplega halloka út
úr þessu vitlausa kvótakerfi, sern
þarf að breyta og verður breytt,"
segir Svemr ákveðið.
Orlagasaga fískeldis
Saga fiskeldisins á íslandi er
mikil örlagasaga, að mati Sverris.
Hann segir að menn hafi talið að
hér væru fundin ný ráð til að efla
atvinnu og útflutning; reistir hafi
verið óskaplegir loftkastalar og
allt lagt undir - ekki síst fyrir
frumkvæði stjórnvalda.
„Ég hygg að það hafi verið í tíð
stjórnar Steingríms Hermanns-
sonar, sem tók við af stjórn Þor-
steins Pálssonar, sem þetta mál
fékk byr undir vængi - svo maður
kveði ekki fastar að orði. Þá voru
galopnaðir sjóðir, Framkvæmda-
sjóður fyrst og fremst,“ segir
Sverrir. Hann var framkvæmda-
stjóri Framkvæmdastofnunar íík-
isins 1975-83 og telur að þegar
hann skilaði af sér 1983 hafi Éram-
kvæmdasjóður verið á milli fjórii'
og fimm milljarðar; skilmerkilega
og gætilega rekinn um árabil af
Guðmundi B. Olafssyni. Þessum
sjóði hafi hreinlega verið hent í
fiskeldi.
„Sjóðstjórnina, sem þarna stóð
fyrir útlátum, hafði Þorsteinn
Pálsson skipað en vítamínið og
fjörefnið í allan dansinn gaf Stein-
grímur Hermannsson og hans
stjórn. Menn ruku til, fjárfestu af
miklum móð og hugðu gott til glóð-
arinnai'.“
Sverrir segist lengi hafa verið
mikill áhugamaður um fiskeldi, en
það hafi gleymst að leggja gi-unn-
inn að atvinnugreininni með þekk-
ingaröflun og rannsóknum. „Hér
gönuðu menn útí, hvattir af stjórn-
völdum, sem jusu út fé á báða
bóga. Þegar ég kom í Landsbank-
ann þá var hvorki meira né minna
en 80% af öllum viðskiptum i fisk-
eldi hjá bankanum, þegar hann var
kannski með 43-45% af heildarvið-
skiptum. I þessu var ekkert vit!“
Sverrir segir einkum tvær
ástæður fyrir þessu. Bæði uggðu
Landsbankamenn ekki að sér og
voru aldir upp við það að ganga
undir stjórnvöldum. „Búnaðar-
bankinn hafði allan varann á og
tók fáa í viðskipti og hinir bank-
arnir líka. En Landsbankinn sat
uppi með alla gommuna - af því
það var ætlast til þess af stjórn-
völdum. Það er ekkert leyndarmál
að menn í Landsbankanum voru
því miður aldir upp við það að taka
við stjórnvaldaráðagerðum og
ákvörðunum og sjá fyrir lánveit-
ingum.“
Blóðugur til axla
Sverrir segist ekki ætla að fara
mörgum orðum um hvernig hon-
um leist á þegar hann nam land í
Landsbankanum í maí 1988. „Til
þess að gera langa sögu stutta - ég
hóf slátran á allri atvinnugreininni
og stóð í því blóðugur til axla
fyrstu árin mín í starfi. Þetta var
svo laust í reipunum að bankinn
tapaði stórfé. Ef það væri fram-
reiknað þá væri það milljarðar
króna. Afurðalánin - það var lánað
út á fóður og allar reglur sem að
þessu lutu voru með þeim hætti að
ekkert hélt. Það urðu stórar grip-
deildir sem menn frömdu þegar
þeir voru að snúa sér út lán til fóð-
urkaupa. Fóðurverksmiðjurnar
auðvitað eltu fiskeldisfyrirtækin
yfiram.
Ég minnist þess og það var ekki
bundið við þá atvinnugrein eina, að
við þóttumst til þess neyddir að
kæra nokkrar fiskeldisstöðvar fyr-
ir svik. Það fór um þær kærur,
eins og flestar kærur sem við
sendum til yfirvalda vegna svika í
afurðalánum, að þær sáust aldrei
meir. Þeim vora aldrei gerð skil af
réttum lögregluyfirvöldum.“
Aðspurður segist Sverrir enga
skýringu hafa á því, nema þá að