Morgunblaðið - 21.06.1998, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 21. JIJNÍ 1998 11
o Laxárvirki
° Biönduvirkjun
Fljótsdalsvirkjun °
Hvalfjarðargöng
Helstu jarðgangamannvirki 100 90 70 40 30 20 10 0
gagnvart jarðskjálftahættu r—&< lv I I I T I I i%g
Þrátt fyrir að ýmis göng og virkjanir séu a miklum jarðskjálftasvæðum hefur aldrei néitt hrunið úr göngum eins og
Múlagöngum, Búrfellsvirkjun né jarðgöngum í írafossvirkjun að sögn Björns A. Haiðarsonar jarðverkfræðings.
Sú martröð sem
einhverjir kunna að lifa
við, að stórt gat myndist
og Atlantshafið flæði inn,
verður ekki að veruleika.
„Þegar komið er inn í göngin eru
mildu meiri styrkingar fyrstu
nokkur hundruð metrana, einmitt
vegna þess að hristingurinn getur
verið meiri við yfirborðið þar sem
farið er inn í göngin. Þegar komið er
langt niður í jörðina er engin hætta á
neinu.“
Þó ekki algilt
I greinargerð Sigurðar kemur
fram, að þrátt fyrir að flestar
skýrslur bendi til meiri
yfirborðsskemmda en skemmda í
jarðgöngum séu þó örfá dæmi um að
því sé öðru vísi farið. „Slík tilfelli
geta orðið vegna sérstakra
landfræðilegra aðstæðna eða
frávika," segir þar.
Sigurður tekur fram, að einmitt
þennan vamagla verði að slá, því
þrátt fyrir að hægt sé að notast við
upplýsingar frá öðrum löndum séu
alltaf staðbundnar aðstæður sem
geti haft áhrif. „Jafnvel þó að til séu
göng sem liggja í bergi undir sjó,
eins og í Noregi og Japan, er alltaf
erfitt að bera aðstæður fullkomlega
saman. Til dæmis er lagskiptingin í
íslensku bergi mjög mikil og lög
þunn. Þessi berglagauppbygging
getur haft áhrif á hvernig bergið
hreyfist í jarðskjálfta og það
þekkjum við ekki. Það er því full
ástæða til að kanna betur eðli okkai-
bergs undir sveifluálagi," segir hann.
Páll Halldórsson segist aðspurður
telja fullt tilefni til að kanna sérstöðu
þess, hvemig berg hreyfist hér sem
og annars staðai-. Nákvæm þekking
fáist þó fyrst og fremst með reynslu.
Björn A. Harðarson segir að
hraunlögin sjálf séu mörg hver jafn
sterkt og granítið í norsku bergi. í
íslenska berginu séu aftur á móti
gjalllög á milli, sem Norðmenn hafi
ekki. „Það er rétt að þau eru mun
veikari, en kosturinn er sveigjanleiki
þeirra. Gosaskan brotnar mun síður
við jarðskjálfta heldur en bergið.
Þannig að það er í raun bara betra.“
Bergið þétt
í Hvalfirði reynist bergið vera
óskaplega þétt, sem bendir til þess
að það hreyfist ekki svo auðveldlega
í skjálftum. Erlendu lánveitendumir
vildu þó hafa vaðið fyrir neðan sig
eftir að hafa fengið skýrslurnar í
hendur og óskuðu eftir nánari
líkindum á hreyfingu á berginu í
göngunum. í skýrslu Páls
Halldórssonar kemur fram, að
helmingslíkur eru á að bergið
hreyfist um 14 cm á 400 árum og 159
sm á 2.500 árum.
Hvalfj arðargöngin liggja yfir
jarðhitabelti og reynist hitinn vera
50-60 gráður. Sigurður Erlingsson
segir algjörlega einstakt að menn
skeri einhvers konar jarðhitasvæði
með jarðgöngum sem liggja undir
vatni. „Að því leyti er þetta
stórmerkilegt út frá fræðilegu
5,1;R®
(stærsti llklégl;
skjálftinn á ;
svæðinu) j /
Svæði 4
6,0 R
Svæði 6
Svæði
Hvalfjarðargöng
Svæðil 10,5%g
V ' —
Svæði 10 Svæðtaí-"'
5 1 R '1 <7 5,1 R í > ^5,7R /
Svæði 2
Svæði 3
Svæði 4
Svæði 5
Svæði 6
Svæði 7
Svæði 8
Svæði 9
Svæði 10
12,5%g
6,5%g
7,5%g
10,9%g
5,7%g
2,9%g
2,8%g
3,0%g
1,9%g
2Okm
.V
5,5 R
Svæði 7
Jarðskjálftar og áætluð
áhrif hröðunar á Hvalfjarðargöng
Með því að áætla mesta líklegan jarðskjálfta á hverju svæði
fyrir sig verður hámarkshröðun (krafturinn í hreyfingunni) við
göngin aldrei meira en 12,5%g og þá vegna skjálfta á svæði 2
af stærðargráðunni 6,9 á Richterkvarða, samkvæmt skýrslu
Páls Halldórssonar. Göngin eru hins vegar hönnuð til að þola
hröðun allt að 20%g.
Heimild: Páll Halldórsson
Sérfræðingar á sviði áhættumats hafa gert ítarlega úttekt á þeim líkum sem gætu verið á óhöppum í Hvalfjarðargöngum
Hætta á bruna Tími milli bruna Líkur á bruna m.v. næstu 30 ár
Bruni í smábíl 8ár 98,1%
Lítill bruni í stórum bíl 18 ár 81,7%
Mikill eldur í stórum bíl 727 ár 4,0%
Eldur í bíl meö hættuleg efni 31.489 ár 0,1%
sjónarmiði. Hvort þarna fylgir
einhver veikleiki sem hugsanlega
getur hreyfst í jarðskjálfta vita
menn ekki,“ segir hann en tekur
jafnframt fram, að menn þurfi varla
að óttast eldgos, því svæðið sé utan
við virkt eldgosabelti.
Bjöm A. Harðarson segir, að
engin hætta sé í sambandi við
jarðhitann. Þarna séu leifar af
gamalli eldstöð, sem sé löngu horfin.
„Við erum ekki með neinar áhyggjur
af þessum hita og erum í raun mjög
ánægðir með hann. Hann veldur því
að loftið í göngunum hitnar, heita
loftið leitar út að sunnan og dregur
inn kalt loft að norðan. Þannig fáum
við alltaf náttúrlega hringrás og
þurfum ekki eins mikla loftræstingu.
Ef ekki væri jarðhitaummyndun
bergsins, væru göngin væntanlega
ekki þama heldur, því þá hefði
bergið verið svo bullandi lekt og
þéttingar á því hefðu orðið alltof
dýrar,“ segir hann.
Þess má geta, að vatnsleki er
óvenjulítill í göngunum og segir
Björn að nánast ekkert vatn seytli
inn, nema á því belti þar sem
jarðhitinn er. Undir þetta tekur
Sigurður Erlingsson og segir lekann
til dæmis vera miklu minni en í
Vestfjarðagöngunum. „Og þá er ég
ekki að tala um þennan stóra foss
sem kom þar fram, heldur
heildarvatnsleka sem dropar inn
hingað og þangað," segir hann.
í um það bil miðjum göngunum er
stór þró, þar sem safnast fyrir það
vatn sem til fellur úr berginu. Því er
síðan dælt út göngin að norðan og
þaðan niður í fjöruborð. Rennslið inn
í öll göngin er aðeins 5 lítrar á
sekúndu. „Ein lítil dæla getur dælt
þessu vatnsmagni og þarf raunar
ekki að vera í gangi allan
sólarhringinn. Öryggisins vegna
höfum við fjórar slíkar dælur. Þó að
þær bili allar í einu geta liðið fjórir
sólarhringar án þess að þróin
yfirfyllist,“ segir Bjöm.
Ferð þú um göngin?
Þegar þeir sem rætt var við vom
spurðir hvort þeir fæm í gegnum
göngin, ef þeir vissu af stómm
jarðskjálfta yfirvofandi sagði
Sigurður Erlingsson, að væm
upptök jarðskjálftans á
hefðbundnum jarðskjálftabeltum þá
teldi hann það ekki vandamál. „Yrðu
upptökin hins vegar nær, til dæmis í
Hvalfirði, þá myndi ég hugsa mig
tvisvar um,“ sagði hann en tók þó
fram að líkurnar á slíkum atburði
væra afar litlar. Páll Halldórsson
sagði: „Ég fer í gegnum göngin, það
er að segja, ef ég hef efni á því.“
Bjöm A. Harðarson sagðist ekki
hika við það. „Ég myndi glaður sofa í
göngunum í stómm skjálftum. Ég
held að aðalhættan sé sú, sem
enginn hefur í raun og veru
rannsakað, það er ógætilegur akstur.
Mest slysatíðni vegna
ógætilegs aksturs
ÞAÐ ER ekki bara hætta vegna
jarðskjálfta sem steðjað getur að
vegfarendum, sem fara um göng-
in. Árekstrar geta að sjálfsögðu
orðið þar eins og úti á vegum,
menn geta ekið of hratt og misst
stjóm á bílnum með þeim afleið-
ingum að hann hendist út í veg-
kantinn eða á annan bíl. A móti
kemur að menn losna við hálku
og slæma færð á veturna. Síðast
en ekki síst má nefna þann mögu-
Jeika að eldur kvikni í bílum inni í
göngunum. (Sjá töflu annars
staðar á opnunni.) Og sé gert ráð
fyrir því versta getur kviknað í
flutningabíl, sem flytur eldfimt
efni eða að eiturefni losna út í
andrúmsloftið.
Á öllum þessum áhættuþáttum
hefur nefnd um viðbragðsáætlun
fyrir Hvalfjarðargöngin tekið.
Hafa verið skráð nákvæm við-
brögð við sérhverjum atburði. í
nefndinni situr fjöldi fulltrúa,
meðal annars frá Almannavöm-
um, Branamálastofnun, slökkvi-
liðunum í Reykjavík og á Akra-
nesi, lögregluyfirvöldum, Vega-
gerðinni, Járnblendifélaginu,
Speli og fleirum sem komið geta
að málinu á einhvern hátt.
Áhersla á öryggi vegna bruna
Að sögn Bjöms A. Harðarson-
ar valda hraðakstur og ölvun-
arakstur nánast öllum slysum í
göngum erlendis. „Hér höfum við
aftur á móti þurft að leggja
geysilega vinnu í að sannfæra
Brunamálastofnun um, að allar
öryggiskröfur varðandi bruna
séu uppfylltar. Fyrr gefur hún
ekki leyfi til að göngin verði opn-
uð. Stofnunin hefur gert mun
stífari kröfur um Hvalfjarðar-
göngin en em til dæmis gerðar í
Noregi."
Hann segir að komi upp eldur
í göngunum séu neyðarsímar á
veggjunum með 500 metra milli-
bili, sem tengjast Neyðarlínunni
um leið og tólið er tekið af. Enn-
fremur komi fram á skjá í toll-
stöðinni úr hvaða síma er hringt.
Þá séu slökkvitæki með 250
metra millibili. Skynjarar séu í
loftræstikerfinu, sem ræsa fleiri
viftur ef þörf krefur. „Hjá
Branamálastofnun eru menn
mjög ánægðir með loftræstikerf-
ið, enda er hávaðarok hér inni, ef
allar viftumar em sett í gang. Ef
bmninn er mikill verður hringt í
slökkviliðið á Akranesi eða í
Reykjavík eftir því hvomm meg-
in atvikið á sér stað.“
Verði stórfelldur bruni skiptir
þó mestu máli að koma fólki út
úr göngunum eins fljótt og kost-
ur er. Göngin em það breið að
fólksbílar geta snúið við án þess
að nota útskotin, en í göngunum
era 11 útskot með um 500 metra
millibili. Átta þeirra era ætluð
fyrir minni bifreiðar til að leggja
eða snúa við í, en þrjú era mun
stærri og ætluð áætlunarbifreið-
um og bifreiðum með tengi-
vagna.
Takmörkun hættulegs farms
í viðbragðsáætluninni kemur
fram, að flutningur á hættuleg-
um farmi sé bannaður á ákveðn-
um tímum. Þetta á til dæmis við
frá kl. 10 á föstudögum og fram
til miðnættis á sunnudögum allt
árið, um verslunarmannahelgi,
páska, hvítasunnu og ef sýnt
þyki, að almenn umferð í göng-
unum verði óvenju mikil um til-
tekinn tíma vegna einstakra at-
burða.
Hlutverk varðanna í tollstöð-
inni við norðurendann verður
meðal annars að fylgjast með
tölvuskjá, þar sem fjöldi upplýs-
inga kemur fram, s.s. hvaða
slökkvitæki hefur verið fjarlægt,
hvort rafkerfi, dælur og loft-
ræstikerfi starfi rétt og hversu
mikið vatn rennur í þróna. í
göngunum er einnig umferðar-
greinir sem nemur hraða, þunga
og fjölda bifreiða og sitthvað
fleira sem tengist umferðinni.
Þessar upplýsingar koma einnig
fram á skjá í tollstöðinni, auk
þess sem upplýsingamar era
sendar sjálfkrafa til Vegagerðar-
innar. Þá er verið að koma fyrir
sérstökum kattaraugum, sem að-
greina akstursstefnur.
Við gangamunnana era um-
ferðarljós, sem hægt er að stýra
frá tollstöðinni og komið verður
fyrir myndbandsupptökuvél í
munnanum sunnan megin. Auk
þess era eftirlitsmyndavélar við
tollstöðina að norðan. Blikkandi
viðvörunarljós eru við munnana
beggja vegna þegar akstur er
óheimill inn í göngin. „Það hefur
allt verið gert til þess að göngin
verði notendavæn og tiltölulega
örygg fyrir þann sem þar fer um.
Ekkert hefur verið sparað til að
koma til móts við allar óskir,
enda verðum við að uppfylla allar
kröfur opinberra stofnana til
þess að þær gefi leyfi fyrir opnun
ganganna," segir Bjöm A. Harð-
arson
Almennar
upplýsingar
• Göngin eru 5.770 m löng og
liggja mest niður á 165 m dýpi
undir sjó. 40-50 m bergþekja er
alls staðar fyrir ofan gangaloftið.
• Gert er ráð fyrir að
1.200-1.500 bílar aki í gegnum
göngin daglega. Eftir 10-15 ár
reikna menn með að þeir verði
um 2.500.
• Fjórðungur ganganna er
klæddur með plastdúk til að
koma í veg fyrir að dropar lendi
á akbrautinni, sem á að vera al-
gjörlega þurr.
• 32 viftur era í göngunum, sem
geta hreinsað þau í hvora áttina
sem er. Aðeins nokkrar þeirra
eru í gangi undir venjulegum
kringumstæðum.
• Rás 1, Rás 2 og Bylgjan heyr-
ast í göngunum. Farsímaloftnet
verður þar einnig.
• Neyðartíðni almannavama
verður aðgengileg fyrir
lögreglu, slökkvilið og aðrar
björgunarsveitir sem hugsanlega
koma til aðstoðar inni í göngun-
um.
• Allar leiðslur og tengingar era
neðanjarðar nema rafmagns-
snúrur á milli loftlampanna og
útvarpsloftnetið. Ef eldur kvikn-
ar geta þessar leiðslur skemmst
þannig að fjórðungur lampanna
dettur út og einnig útvarpið á
sama svæði.
• Bili rafmagnskerfi í göngunum
fer ljósið af, en sjötti hver lampi
fær orku frá rafhlöðum. Leið-
beiningarskilti halda einnig
áfram að lýsa. Vararafstöð er til-
tæk.
• Frá tollstöðinni verður hægt
að koma inn á útvarpsrásir með
upplýsingar til vegfarenda. Þær
heyrast ekki utan ganganna.
• Lagnir eru fyrir myndbands-
upptökuvélar, ef þörf er talin á
að koma þeim fyrir inni í göng-
unum síðar.