Morgunblaðið - 21.06.1998, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ 1998
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
MÁLEFNABARÁTTA
EÐA FELULEIKUR?
UM helgina 3.-4. júlí
næstkomandi verður
haldinn í Reykjavík
aukalandsfundur Al-
þýðubandalagsins. Á
þeim fundi getur ráðist,
hvort Alþýðubandalag-
ið lifir áfram sem sjálf-
stætt þjóðmálaafl eða
hverfur af sjónarsvið-
inu. Til fundarins er
boðað af flokksforyst-
unni til að leggja mat á
afrakstur viðræðna um
aukið samstarf við Al-
þýðuflokkinn og það
sem eftir stendur af
Kvennalistanum. Á
fundinum verður að lík-
indum tekist á um það hvort Al-
þýðubandalagið eigi að standa að
sameiginlegu framboði með þessum
flokkum í alþingiskosningum vorið
1999. Ákvörðun um slíkt framboð
mun í reynd hafa í fór með sér enda-
lok Alþýðubandalagsins.
Undirritaður átti sæti í einum af
fjórum „málefnahópum" sem nú
hafa skilað af sér til formanna flokk-
anna. Eftir situr að störfum hópur
um utanríkismál sem væntanlega
skilar af sér fyrir landsfundinn. Á
sviði utanríkismála hefur sérstaða
Alþýðubandalagsins verið skýr frá
upphafi. Ég starfaði í hópi um um-
hverfis-, atvinnu- og efnahagsmál og
sldlaði þar séráliti. Sammæli var í
hópnum um ýmsa þætti, sem engum
kemur á óvart, og endurspeglast
það með svipuðum hætti og á Al-
þingi. Um mörg önnur atriði greindi
mig á við fulltrúa hinna flokkanna,
eins og vikið er að í þessari grein.
Hér er einnig rætt nokkuð um af-
leiðingar þess ef Alþýðubandalagið
fellir merki sitt og ákveður að bjóða
ekki fram í alþingiskosningunum 8.
maí 1999.
Ólíkar forsendur og þröngur
rammi
Viðræður fulltrúa Alþýðubanda-
lags, Alþýðuflokks og Kvennalista
til að kanna möguleika á auknu sam-
starfi þessara flokka í landsmálum
hófust ekki fyrr en í lok mars 1998.
Var þannig ætlaður afar knappur
tími til starfa. Hópurinn sem ég átti
sæti í kom fyrst saman 26. mars
1998 og lauk störfum 10. júní 1998.
Ég sat flesta fundi hópsins og
tveggja undirhópa og lagði þar fram
talsvert efni. Engin skrifleg leiðsögn
eða erindisbréf var lögð fram í upp-
hafi hópstarfsins. Fijótlega varð
mér Ijóst, að fulltrúar flokkanna
gengu til þessara viðræðna á afar
ólíkum forsendum. Umboð fulltrúa
Alþýðuflokksins var einskorðað við
að um yrði að ræða sameiginlegt
framboð flokkanna í næstu alþingis-
kosninum en af hálfu Alþýðubanda-
lagsins skyldi litið á
þetta sem könnunar-
viðræður án skuldbind-
inga fyrirfram um sér-
stakt form á samstarfi.
Forysta Alþýðu-
bandalagsins hefur sett
flokkinn í mikinn vanda
með því að fara út í
könnunarviðræður sem
þessar fyrst Alþýðu-
flokkurinn gerði fyrir
sitt leyti sameiginlegt
framboð í komandi al-
þingiskosningum fyrir-
fram að skiiyrði. Margt
í kringum vinnu þess-
ara málefnahópa ber
líka vott um að af hálfu
forystumanna flokkanna sé ekki
mikið lagt upp úr starfi þeirra. Þau
fyrirmæli fylgdu til hópsins sem ég
starfaði í að álit hans skyldi ekki
fara fram úr 2-3 blaðsíðum! Þegar
um er að ræða stóra málaflokka eins
og hér um ræðir leiðir svo þröngur
rammi óhjákvæmilega til þess að af-
urðin verður í símskeytastíl og ekki
er kostur á að greina mál og skýra
eins og þörf hefði verið á.
Ágreiningur um ýmis
grundvallarmál
í málefnahópnum lagði undirrit-
aður fram allítarlegar hugmyndir og
tillögur um umhverfis- og efnahags-
mál og um atvinnumál og atvinnu-
þróun. Var um þær tillögur fjallað í
undirhópum. Um mörg atriði var
skýr ágreiningur, þar á meðal um
nokkra grundvallarþætti efnahags-
mála, sem jafnframt hafa áhrif á
umhverfismál og atvinnuþróun. Um
aðra þætti tókst allgóð samstaða
með fulltrúum flokkanna. Af ágrein-
ingsefnum má nefna afstöðuna til
Evrópusambandsins og EES, einka-
væðingu, auðlindagjald, fjárfesting-
ar í sjávarútvegi, orkumál og land-
búnaðar- og byggðamál. Þetta þarf
ekki að koma á óvart miðað við
stefnu flokkanna og afstöðu á Al-
þingi.
Gjörólík afstaða til Evrópusam-
bandsins og EES
Það atriði á verkefnaskrá mál-
efnahópsins sem vegur þyngst í
ágreiningi Alþýðubandalags og Al-
þýðuflokks er afstaðan til Evrópu-
sambandsins og samningsins um
Evrópska efnahagssvæðið. Aiþýðu-
flokkurinn hefur fylgt þeirri stefnu
að ísland eigi að stefna að aðild að
ESB, en Alþýðubandalagið er því
andvígt. Þennan ágreining viður-
kenna allir og hann ristir djúpt í sýn
manna til flestra þjóðmála. Tals-
maður Kvennalistans í hópnum seg-
ir skiptar skoðanir um þessi mál
innan Kvennalistans, en meirihluti
þar muni nú geta tekið undir
Ég fæ ekki séð, segir
Hjörleifur Guttorms-
son, að milli Alþýðu-
flokks og Alþýðubanda-
lags sé að fínna þá
snertifleti í þjóðmálum
sem gerðu slíkt samlag
trúverðugt, hvað þá
endingargott.
stefnumið Alþýðuflokksins, einnig
að því er varðar EES-aðild.
I hópnum höfnuðu fulltrúar Al-
þýðuflokks og Kvennalista m.a. hug-
myndum sem ég setti þar fram þess
efnis að lögleiða hér framvegis ekki
ESB-tilskipanir sem ganga gegn
mikilsverðum þjóðarhagsmunum
eða skerða frekar en orðið er full-
veldi okkar og að ekki komi til
greina að óska eftir samningum um
aðild íslands að Evrópusambandinu.
Ákvæði EES-samningsins um
fjórfrelsi, óskoraðan rétt til fjárfest-
inga og kaupa á fasteignum og land-
areignum með þeim réttindum sem
fylgja, geta fyrr en varir orðið af-
drifarík.
Sjávarútvegur
Alþýðubandalag og Alþýðuflokk
hefur greint á um mörg atriði sjáv-
arútvegsmála og nægir þar að
minna á tillögur krata um veiðileyfa-
gjald.
Við gerð EES-samningsins fékk
ísland undanþágu að þvi er varðar
rétt annarra EES-aðila til fjárfest-
inga í fiskveiðum og frumvinnslu
sjávarafurða. Sett voru lög hérlend-
is í krafti þessara undanþáguá-
kvæða, en Aiþýðuflokkurinn og
Þjóðvaki vilja fella þau úr gildi. Hafa
þingmenn jafnaðarmanna flutt á Al-
þingi beinar tillögur um að afhema
með öllu takmarkanir á fjárfestingu
útlendinga í fiskvinnslu. I málefna-
hópnum fékkst ekki stuðningur við
tillögu mína um að rýmka ekki laga-
ákvæði um fjárfestingu útlendinga í
veiðum og frumvinnslu sjávaraf-
urða.
Landbúnaður
Ýmis ágreiningur kom upp í
tengslum við landbúnaðar- og
byggðamál. Ég tel að ekki eigi að
ganga lengra í innflutningi hefð-
bundinna landbúnaðarvara en nauð-
syn krefur vegna samningsskuld-
bindinga samkvæmt GATT-samn-
ingum, en um það voru fulltrúar Al-
þýðuflokks og Kvennalista mér
ósammála.
Ekki var heldur fallist á tillögu
mína „að tryggja sem best félagsleg
réttindi fólks í dreifbýli, þar á meðal
sveitakvenna" né heldur var veitt
rúm fyrir hugmynd mína um „að
auðvelda samskipti þéttbýlis og
dreifbýlis á sem flestum sviðum og
nýta menningu og aðstæður sveit-
anna til uppeldis og lífsfyllingar".
Byggðamál
í atvinnumálum byggðanna tóku
fulltrúar hinna flokkanna undir
margar af þeim tillögum sem ég
lagði fram. Nokkur mikilsverð atriði
mættu hinsvegar andstöðu, þar á
meðal: ,Að við allar efnahagsað-
gerðir og samningslegar skuldbind-
ingar séu höfð í huga áhrif þeirra á
dreifbýlið og þess gætt að Island af-
sali sér í engu rétti til jöfnunarað-
gerða í þágu byggðar.“
Þá var ekki fallist á að það væri
hlutverk hins opinbera „að reka
fjarskipti og póstþjónustu og
tryggja jöfnuð í grunnþjónustu um
allt land“ né heldur „að tryggja fjöl-
þætta heilsugæslu og bráðaþjónustu
sjúkrahúsa í öllum landshlutum án
aðkomugjalda og sjúklingaskatta“.
Ekki var heldur fallist á tillögu mína
„að tryggður sé jöfnuður í flutnings-
kostnaði á olíuvöram þannig að
bensín og hráolía sé í boði á sama
verði um allt land“. Þá hlaut ekki
undirtektir sú hugmynd „að taka til
athugunar að skipta landinu í fylki
(nýtt stjómsýslustig) til að treysta
byggð, samvinnu stórra svæða og
æskilega dreifingu í stjómsýslu rík-
isins“.
Ferðaþjónusta
í ferðaþjónustu lagði undirritaður
til í samræmi við ferðamálastefnu
sem mótuð var á vegum stjómskip-
aðrar nefndar 1990 „að ríkið veiti
þróunarmiðstöðvum ferðaþjónustu á
landsbyggðinni stuðning og tryggt
verði með samvinnu hins opinbera
(ríkis og sveitarfélaga) og samtaka
ferðaþjónustuaðila að ferðamálafull-
trúar starfi í öllum landshlutum". Á
þetta var ekki fallist né heldur til-
lögu um „að móta langtímastefnu
um markaðsstörf og kynningu á Is-
landi sem ferðamannalandi og um
val á markaðssvæðum“. Einnig féll
fyrir borð sú hugmynd mín „að stór-
efla rannsóknir í þágu ferðaþjónustu
með stuðningi sérstakrar rann-
sóknastofnunar og bæta upplýsinga-
grandvöll til að auðvelda stefnu-
mörkun".
Iðnaður og orkumál
Nokkrar tillögur sem undirritað-
ur lagði fram hlutu ekki undirtektir
meirihlutans, þar á meðal um þró-
unarátak í málmiðnaði og rafiðnaði,
nýja sókn í textíliðnaði, nýtingu
orkulinda til stuðnings ylrækt og
fiskeldi, vistvænni matvælafram-
leiðslu, tómstundalífi og íþróttum.
Þótt Alþýðuflokkurinn sýni nú
viðleitni til að endurmeta afstöðu
sína tU „hefðbundinnar stóriðju" er
langt frá því að menn þar á bæ séu
samhljóma í áherslum. Verður fróð-
legt að fylgjast með þeirri stefnu-
mörkun til enda og undirtektum
meðal annars frá forystu ASÍ, en
menn þar á bæ virðast leggjast ein-
dregið á sveif með sameiginlegu
framboði. Þannig var allnokkur
munur á tillögu minni um að hverfa
frá hefðbundinni stóriðju og um-
skrift þeirrar tillögu í útgáfu meiri-
hlutans.
Opinber þjónusta
Ekki var falUst á tillögu undirrit-
aðs um „að hætta einkavæðingu op-
inberra þjónustufyrirtækjá'. Þá var
talið of sterkt að orði kveðið með til-
lögunni: ,Að undirstöðu þjónustu-
fyrirtæki sem búa við fákeppnisað-
stæður eins og fjarskipti (landssími
sem eigandi grunnnets), póstþjón-
usta, orkuframleiðsla og orkudreif-
ing séu í eigu og undir forræði hins
opinbera og tryggður sé jöfnuður í
verðlagningu hvar sem er á land-
inu.“
U mh verfisvemd
Þótt ekki reyndist bera mikið í
milli um einstök stefnumið í um-
hverfismálum, kom fram skýr
ágreiningur um vægi umhverfismála
í samhengi við stefnu í efnahagsmál-
um. Ég lagði fram sérstaka greinar-
gerð um það efni, þar sem sett era
fram ákveðin „græn“ sjónarmið og
meðal annars staðhæft að „efna-
hagskerfi sem ekki lagar sig að
strangri umhverfisvernd er ekki
sjálfbært og endar með ósköpum“.
Niðurlagsorð greinargerðarinnar
era svohljóðandi: „Jafnframt því
Hjörleifur
Guttormsson
sem stutt skal við alla viðleitni til að
styrkja stöðu umhverfismála, stað-
bundið og hnattrænt, þarf að
þrengja svigrúm alþjóðlegs fjár-
magns og leitast við að endurheimta
eitthvað af þeim lýðræðislegu
stjórntækjum þjóðríkja [Islands]
sem kastað hefur verið fyrir róða
síðasta áratuginn."
Það er í samræmi við sldptar
skoðanir um grandvallarviðhorf til
umhverfismála að fulltrúar Alþýðu-
flokks og Kvennalista höfnuðu til-
lögu minni um „að lög og reglugerð-
ir [ákvarðanir] um umhverfismál
gangi framar reglum á viðskipta-
sviði, meðal annars um frjálst vöru-
flæði, fjármagnsflutninga og fjár-
festingar".
Ágreiningsefni og sammæli
Eins og sjá má af framansögðu
era þau mál mörg sem ágreiningur
var um í málefnahópnum. Leiddi
það. til þess að undirritaður varð
ekki samferða meirihluta hans.
Mörg þessara ágreiningsefna snerta
stórmál, sem skipta þjóðinni í fylk-
ingar og stjómmálaflokkar hljóta að
þurfa að taka afstöðu til. Þarna er
meðal annars um að ræða ágreining
um grandvallarviðhorf eins og til
umhverfismála og hlutverks hins op-
inbera í þjónustu við þegnana. Önn-
ur mikilsverð atriði sem ágreiningur
er um snerta undirstöðuþætti efna-
hagsmála og helstu atvinnuvegi
landsmanna. Ýmis atriði eru afar
óljós eftir vinnu hópsins, meðal ann-
ars vegna afar naums tíma sem hon-
um var ætlaður og kröfunnar um
símskeytastíl í framsetningu. Margt
af því sem meirihluti hópsins setti
fram sem sínar tillögur er raunar
sótt í hugmyndir sem undirritaður
lagði fram og rætt var í málefna-
hópnum.
Sameiginlegt framboð = endalok
Alþýðubandalagsins
Undirritaður hefur oftsinnis var-
að við hugmyndum um að leggja
saman spilin á vettvangi landsmála
með stjómmálaflokkum sem standa
fyrir allt aðra stefnu en Alþýðu-
bandalagið í mikilsverðum þjóðmál-
um og á heildina litið. Slíkt jafngildir
því að hverfa frá stefnumiðum
flokksins og fella merki hans. í
starfi málefnahópsins komu berlega
í ljós afleiðingar af „aðferðafræði
hins minnsta samnefnara". Sérmál
flokkanna, ekki síst Alþýðubanda-
lagsins sem hefur til þessa haft
skýra sérstöðu, eru gerð ósýnileg og
verður sópað undir teppið.
Verði fallist á kröfu Álþýðuflokks-
ins um sameiginlegt framboð í
næstu alþingiskosningum jafngildir
það því að flokkamir sem að slíku
framboði standa séu lagðir niður.
Það verður þá aðeins formsatriði að
ganga frá útförinni. Undirritaður er
því algjörlega andvígur að fella
merki og málstað Alþýðubandalags-
ins og telur að störf í málefnahópn-
um hafi berlega leitt í Ijós hvað sam-
eiginlegt framboð hefði í för með
sér. Ég fæ ekki séð að milli Alþýðu-
flokks og Alþýðubandalags sé að
finna þá snertifleti í þjóðmálum sem
gerðu slíkt samlag trúverðugt, hvað
þá endingargott.
Eins og gerist með stjómmála-
flokka era ekld skörp skil í afstöðu
þeirra á öllum sviðum. Það á ekki
aðeins við um Alþýðubandalag, Al-
þýðuflokk og Kvennalista, heldur
einnig um núverandi stjómarflokka,
ekki síst að því er varðar Framsókn-
arflokkinn og bakland hans.
Stjómmálaflokkamir era ásamt
fjöldasamtökum almennings kjöl-
festa lýðræðis í landinu. Flokkarnir
þurfa að hafa skýrar áherslur í meg-
inmálum en ekki ástunda feluleik.
Til að lýðræðið fái notið sín þurfa
stjómmálin að endurspregla þá
meginstrauma sem til staðar era á
hverjum tíma. Ef Alþýðubandalagið
hyrfi af vettvangi væri komin eyða í
litróf stjómmálanna og horfinn
málsvari sjónarmiða sem safnað hef-
ur kjörfylgi sem oft hefur legið á bil-
inu 15-20% síðustu ár og áratugi.
Menn geta lagt niður flokka að
formi til en málstaður hverfur ekki
svo lengi sem hann hefur hljóm-
grann meðal almennings.
Höfundur er þingmaður.