Morgunblaðið - 30.07.1998, Blaðsíða 29

28 FIMMTUDAGUR 30. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
-F
MORGUNBLAÐIÐ
ftifrgminlítóili
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FORELDRARA
VARÐBERGI
SÁ ÓHUGNANLEGI atburður sem varð í Fossvogi á
mánudagskvöld, þegar maður ógnaði tveimur sjö ára
stúlkubörnum með hnífí, hefur af skiljanlegum ástæðum
fyllt foreldra ótta og reiði. Um miðjan mánuðinn gerðist
það að maður hafði í frammi kynferðislega tilburði við tvær
sex ára stúlkur í Fossvogi. Það er ömurlegt til þess að vita
að foreldrar og aðrir, sem bera ábyrgð á og þurfa að hafa
auga með ungum börnum, skuli ekki geta verið öruggir um
heill barnanna, ef þeir eitt andartak sleppa þeim úr augsýn.
Á leikskólanum Kvistaborg í Fossvogi hafa verið hengd
upp skilaboð til foreldra þar sem þeir eru varaðir við að láta
börn leika sér án eftirlits, eins og. greint var frá í
Morgunblaðinu í gær. Þetta er auðvitað óþolandi fyrir
foreldra og aðstandendur barna, að nú ekki sé talað um
fyi’ir börnin sjálf. Það er ákveðinn hluti af því að þroskast
og verða sjálfstæður einstaklingur, sem er fólginn í því
fyrir barn, að fá að leika sér án eftirlits og gæslu hinna
fullorðnu. Þeir fullorðnu vita þetta og leitast við að gefa
börnunum lausan tauminn innan ákveðinna marka, þegar
þeir eru fullvissir um öryggi barnanna. Þessum þætti
uppvaxtarins má ekki svipta börnin.
Það eru því skiljanleg og eðlileg viðbrögð foreldra, að
þeir taki höndum saman og myndi með sér samtök, sem
gera það sem í þeirra valdi stendur, til þess að tryggja
öryggi barnanna. I Morgunblaðinu í gær var greint frá því
að upp væri komin sú hugmynd í Fossvogi, að stofna
formleg samtök foreldra í hverfínu. Þar kom fram að fyrir
þremur árum störfuðu óformleg samtök foreldra í Fossvogi
í kjölfar þess að börn á þessu svæði urðu fyrir
kynferðislegri áreitni.
Slík samtök foreldra geta lagt ýmislegt af mörkum, í
sambandi við skipulagt eftirlit og gæslu með helstu
leiksvæðum barnanna, sem einstaklingar eiga ekki jafn
auðvelt með. Þannig geta foreldrar í sameiningu lagt sitt af
mörkum, til þess að auka og endui’vekja öryggistilfinningu
sína og barnanna, auk þess sem þau geta reynst
lögreglunni liðsauki, við það að hafa hendur í hári
öfugugga, eins og þess sem hér á hlut að máli.
Hér á íslandi, úti um borg og bý, höfum við búið við
fremur mikið öryggi og lítið ofbeldi. Ógnir og glæpir
stórborga heims, hafa ekki hrjáð íbúa þessa lands, nema að
takmörkuðu leyti. Sem betur fer. Þannig þurfum við að
halda samfélagi okkar áfram og taka höndum saman um að
tryggja öryggi og heill barna okkar.
SKEMMTILEG NYJUNG
FORRÁÐAMENN Reykjalundar hafa bryddað upp á
skemmtilegri nýjung við endurhæfingu fatlaðra, þar á
meðal mænuskaddaðra, með námskeiði í meðferð og róðri
kanóa og kajaka. Eins og fram kom hér í Morgunblaðinu í
gær, er hafíð námskeið á vegum Reykjalundar, MS-
félagsins, SEM-hópsins og Styrktarfélags lamaðra og
fatlaðra við Hafravatn.
Ludvig Guðmundsson, yfirlæknir á Reykjalundi, sagði í
samtali við Morgunblaðið, að kajak- og kanóróður væri
mjög góð leið til endurhæfíngar fyrir þá sem erfitt eiga
með hreyfingar af ýmsum ástæðum, t.d. vegna mænuskaða.
Fötlun þeirra væri lítil þegar komið væri út í vatn og því
væri þetta góð leið fyrir þá til að njóta útivistar og
þjálfunar án hjálpartækja.
Svíinn Tord Sahlén var fenginn hingað til lands, til þess
að kenna á námskeiðinu og er þátttakendum svo
sannarlega ekki í kot vísað með þjálfun frá honum, því hann
er fyrrum þjálfari sænska landsliðsins í kajakíþróttum og
sjálfur er hann margfaldur Svíþjóðarmeistari, sem einnig
hefur unnið til silfur- og bronsverðlauna í
heimsmeistarakeppnum og Ólympíuleikum.
Fram kom hér í blaðinu í gær að Sahlén er sjálfur
fatlaður á fæti, með lömun eftir mænusótt, en fötlun hans
hefur ekki komið í veg fyrir að hann næði árangri i íþrótt
sinni á heimsmælikvarða. Slíkur árangur hlýtur að vera
skjólstæðingum hans á námskeiðinu hér á landi hvatning
og örvun til dáða.
Þetta framtak Reykjalundar og samstarfsaðila er
lofsvert og er þess að vænta að áfram verði leitað
fjölbreyttra leiða til þess að endurhæfing fatlaðra
einstaklinga leiði til þess að þeir njóti í sem ríkustum mæli
þess sem þjóðfélagið hefur upp á að bjóða.
Samningur Starrs við Lewinsky markar tímamót í rannsókn á meintu misferli Clintons
Mikilvæg-
asta vitni
saksóknara
Samkomulag Monicu Lewinsky við Kenneth
Starr um friðhelgi og vitnisburð um ástar-
samband við Bill Clinton kom fáum á óvart.
Bandarískir fjölmiðlar bera óljósa heimilda-
menn fyrir því hvað Lewinsky muni segja
Starr, skrifar Kristján G. Arngrímsson en
enginn virðist þó vita með vissu hverjar af-
leiðingarnar muni verða. Blákaldar stað-
reyndir virðast enn sem komið er heldur
fáar í þessu flókna máli.
Reuters
MONICA Lewinsky yfirgefur skrifstofur lögmanna sinna á þriðjudaginn.
SAMKOMULAGSINS sem
Monica Lewinsky hefur nú
gert við Kenneth Starr hafði
verið vænst svo mánuðum
skipti. Þegar loksins var tilkynnt á
þriðjudaginn að það væri orðið að
veruleika voru flestir sammála um að
þáttaskil hefðu orðið, en skoðanir
voru hins vegar skiptar um hvaða
áhrif þetta myndi hafa á Bill Clinton
forseta eða stjórnmálasviðið í Banda-
ríkjunum.
Bæði New York Times og Was-
hington Post greindu frá því að sam-
kvæmt samkomulaginu væri Lewin-
sky reiðubúin til að bera vitni um að
hún hafi átt í ástarsambandi við for-
setann fyrir nokkrum árum er hún
starfaði í Hvíta húsinu og að hann
hafi sagt henni að hann myndi neita
að svo hefði verið og ef þau myndu
bæði neita því myndi enginn geta
sannað neitt. Gegn því að bera vitni
um þetta nýtur Lewinsky friðhelgi
fyrir málshöfðunum.
Blöðin höfðu þetta eftir ónafn-
greindum lögfræðingum sem sagðir
eru „nátengdir málinu“. Samkvæmt
þessum sömu lögfræðingum er
Lewinsky ennfremur reiðubúin til að
segja að forsetinn hafí hvatt hana til
að segja að komur hennar í Hvíta
húsið eftir að hún hafði látið af störf-
um þar hafi verið í því skyni að hitta
Betty Currie, einkaritara forsetans.
Auk þessa muni Lewinsky segja
frá því að forsetinn hafí rætt við hana
um hugsanlegar spumingar er hún
kynni að verða spurð og hvemig hægt
væri að svara þeim með þeim hætti
að hylmt yrði yfír samband þeirra.
Einnig myndi hún segja að forsetinn
hefði sagt að ef hún myndi flytja til
New York væru minni líkur á að hún
þyrfti að bera vitni í máli Paulu Jones
á hendur forsetanum fyrir meinta
kynferðisáreitni.
Rannsókn í hálft ár
Rannsókn Kenneths Starrs, sér-
staks saksóknara, hefur staðið í rúm-
lega hálft ár og beinist að því hvort
Clinton hafí gerst sekur um misgjörð-
ir á borð við framhjáhald og mein-
særi. Starr hefur leitt fram fjölda
vitna fyrir sérstakan rannsóknarkvið-
dóm, sem hann hefur kallað saman,
og á að skera úr um hvort telja megi
ástæðu til að ætla að forsetinn hafí
gerst sekur um glæpsamlegt athæfí.
Starr mun á endanum gefa þinginu
skýrslu um rannsókn sína, og á
grundvelli hennar mun þingheimur
ákveða hvort ástæða sé til að setja á
stofn sérstaka rannsóknarnefnd eða
jafnvel ganga svo langt að leggja
fram kröfu um að forsetinn láti af
embætti íyrir afglöp í starfi.
Lewinsky er mikilvægasta vitnið
fyrir rannsókn Starrs. Samkvæmt
samkomulaginu, sem tilkynnt var um
í gær, mun hún ekki halda því fram
að Clinton hafi beðið sig að ljúga í eið-
svarinni yfirlýsingu er gefin var
vegna málshöfðunar Jones á hendur
forsetanum. Lewinsky mun hins veg-
ar bera að forsetinn hafi rætt við sig
um leiðir til að hylma yfir ástarsam-
band þeirra.
Clinton hefur tvisvar neitað því op-
inberlega að hafa átt kynferðislegt
samneyti við Lewinsky. I janúar gaf
hann eiðsvarna yfirlýsingu vegna
máls Jones, og kom þá einnig fram í
sjónvarpi og sagði afdráttarlaust:
„Ég hef ekki átt í ástarsambandi við
þessa konu. Þessar ásakanir eru til-
hæfulausar."
Lewinsky bar sjálf í eiðsvarinni yf-
irlýsingu í sama máli að hún hefði
ekki haft kynferðislegt samneyti við
forsetann, en nú er hún reiðubúin til
að játa að þá hafi hún sagt ósatt.
Friðhelgin, sem henni
hefur nú verið tryggð,
kemur í veg íyrir að hún
verði ákærð fyrir mein-
særi.
Það er því allt útlit fyrir
að orð Lewinsky muni standa gegn
orðum forsetans, og takist Starr með
einhverjum hætti að færa frekari
sönnur á að Clinton hafi sagt ósatt
gætu afleiðingarnar orðið slæmar
fyrir forsetann. Lögskýrendur hafa
þó bent á, að þótt forsetinn verði ber
að því að hafa sagt ósatt í yfirlýsing-
unni í máli Jones sé ekki einboðið að
hann sé sekur um meinsæri. Máli Jo-
nes hefur verið vísað frá dómi og því
hafi vitnisburður í því ekki vægi, og
geti ekki orðið forsenda meinsærisá-
kæru.
Sjónvarpsstöðin CNN hafði í gær
eftir heimildamönnum „nátengdum
lögfræðingum Clintons" að forsetinn
myndi áfram neita því að hafa átt í
ástarsambandi við Lewinsky, alveg
sama hvað hún kunni að segja.
Fréttafulltrúi forsetans, Mike McC-
urry, sagði á þriðjudag að forsetinn
væri „feginn fyrir hönd Lewinskys",
en vildi ekki ræða viðbrögð Clinotns
við samkomulaginu frekar.
Umfangsmiki! vernd
Samningur Starrs við Lewinsky
hljóðar upp á „algera friðhelgi"
(transactional immunity)
og segja bandarískir lög-
fræðingar ákaflega sjald-
gæft að vitnum sé tryggð
svo umfangsmikil vemd
gegn málshöfðun.
„Þetta merkir að þeir hafa virkilega
viljað ná Monicu Lewinsky,“ sagði
Greta Van Susteren, lögskýrandi
CNN. Sá sem nýtur algerrar friðhelgi
með þessum hætti, er verndaður fyrir
öllum hugsanlegum málshöfðunum,
og „maður gæti jafnvel sloppið við að
borga gamlar stöðumælasektir á þess-
um forsendum,“ sagði Van Susteren.
Eina undantekningin væri ef
Lewinsky yrði ber að ósannsögli í
vitnisburði sínum fyrir rannsóknar-
kviðdómnum. Þá ætti hún yfir höfði
sér ákæru fyrir meinsæri.
Van Susteren benti ennfremur á að
þótt vitnisburður Lewinskys nú
stangaðist á við vitnisburð forsetans
væru allar líkur á að orð Clintons
vægju þyngra en orð Lewinskys, sem
þætti ef til vill ekki mjög trúverðugt
vitni. Þannig hefði komið fram að fyr-
ir nokkrum árum hefði Lewinsky
gortað af því í bréfi að hún væri leikin
við að ljúga og að hún hefði haft veru-
legan ávinning af lygum.
Af þessu megi ráða að vitnisburður
Lewinskys geti einungis orðið mikil-
vægur ef Starr hafi undir höndum
fleiri gögn sem skjóti styrkari stoðum
undir fullyrðingar hennar.
Fari svo, að Clinton beri
vitni fyrir rannsóknarkvið-
dómi Starrs - með hvaða
hætti sem það kann að
verða - og framburður
hans þar stangast á við vitnisburð
Lewinskys kann forsetinn að eiga yfir
höfði sér slæmar lagalegar og póli-
tískar afleiðingar, sérstaklega ef St-
aiT býr yfir gögnum er styðja fram-
burð Lewinskys.
Stephen Saltzburg, lagaprófessor
við George Washington-háskóla, sagði
í viðtali við Washington Post að ef
neitunum Clintons „verður mætt með
allskonar vísbendingum og ef [Starr]
saksóknari ákveður að greina þinginu
frá því að forsetinn hafi sagt ósatt,
ekki aðeins í eiðsvarinni yfirlýsingu
heldur einnig fyrir rannsóknarkvið-
dómnum mun þingið líta á það sem
skyldu sína að hefja gagngera rann-
sókn“.
Slæmt að snúa
við blaðinu
Á hinn bóginn kynni það að vera al-
veg jafn slæmt fyrir forsetann að
breyta framburði sínum nú. „Það
væri býsna afdráttarlaus yfirlýsing af
hans hálfu að snúa við blaðinu núna,“
hafði Washington Post eftir ráðgjafa í
Hvíta húsinu, sem fullyrti ennfremur
að forsetinn yrði að halda óbreyttri
stefnu.
„Fólk gerir ráð fyrir að hann sé að
ljúga. Það gerir líka ráð fyrir því að
[Lewinsky] sé svolítið skrítin. Það vill
ekki stefna ríkinu í hættu og þess
vegna vill það ljúka þessu af. Ef
[Clinton] stendur við fyrri fullyrðing-
ar mun fóik hugsa sem svo: Við trú-
um honum ekki, en við viljum ekki að
hann verði ákærður fyrir embættisaf-
glöp.“
Ánnar ráðgjafi sagðist hins vegar
telja að ef Lewinsky bæri vitni um að
Clinton hefði reynt að hindra fram-
gang réttvísinnar, til dæmis með því
að leggja að henni að segja ósatt í eið-
svarinni yfirlýsingu, gæti það haft al-
varlegar afleiðingar fyrir forsetann.
Fréttaskýrendur tóku fram að vanga-
veltur um afleiðingar væru allar
byggðar á ótraustum grunni því lítið
sem ekkert væri vitað um hvað
Lewinsky muni segja.
En frétta- og lögskýrendur hafa
bent á, að ef til vill sé ekki bara fram-
tíð forsetans í veði, heldur kunni emb-
ætti sérstaks saksóknara, sem geti
verið sífellt á hælum forsetans, að
vera á fallanda fæti. Van Susteren
sagði að það gæti reynst Bandaríkja-
mönnum erfitt að útskýra fyrir um-
heiminum hvernig kaupin gerist í
þessum efnum. Sérstakur saksóknari
hafi verið á hælum Clintons og einnig
á hælum Georges Bush, og bæði
repúblíkanar og demókratar séu
farnir að efast um ágæti þessa emb-
ættis. Svo kunni að fara að það verði
lagt af.
Það eru á endanum kjósendur sem
öllu ráða, og fólk er búið að fá yfir sig
nóg af þessu máli. „Ef bandaríska
þjóðin kemst að þeirri niðurstöðu að
það sé forsetanum að kenna, fremur
en Starr eða repúblíkönum, að þetta
mál hefur dregst á langinn þá mun
það koma niður á vinsældum hans,“
hefur Washington Post eftir ónafn-
greindum stuðningsmanni forsetans.
„[Almenningur] er reiður, hann er
búinn að fá nóg af þessu máli og mun
ná sér niðri á þeim sem hann heldur
að sé að draga það á langinn.“
Blaðra og blaðra
Bandarískir fjölmiðlar eru nú aftur
byrjaðir að fjalla þindarlaust um
„Lewinskymálið" og fátt annað kemst
að. Það kann að vísu að ráðast af því
að á sumrin verður stundum fátt um
bitastæð umfjöllunarefni og þar af
leiðandi verður meira úr þessu en ella
hefði orðið. En mikið af umfjölluninni
er á formi vangaveltna frétta- og lög-
skýrenda um hvað kunni að gerast,
en blákaldar staðreyndir eru - að
minnsta kosti enn sem komið
er - harla fáar í þessu máli.
Á fréttamannafundi í Hvíta húsinu
á þriðjudaginn, eftir að fregnir bárust
um samkomulag Lewinskys og St-
arrs, hafði McCurry, fréttafulltrúi
Clintons, harla lítið að segja. En
fréttamennimir létu spurningamar
dynja á honum. Þar kom að McCurry
greip fram í fyrir fréttamanni ABC-
sjónvarpsins og sagði:
„Það sem komið hefur
fram í fjölmiðlum og það
sem er sannleikanum sam-
kvæmt er ekki endilega al-
veg það sama. Ég á við, þú
veist ekki hvað [Lewinsky] hefiir
sagt, ekkert okkar veit það, og ég veit
að þið þurfið öll að rjúka til og byrja
að blaðra og blaðra og blaðra um
þetta endalaust, en það verður byggt
á ákaflega fáum staðreyndum."
Fréttamaðurinn svaraði: „Ja, við
munum blaðra, kollegar okkar á blöð-
unum skrifa. Þetta er okkar starf.“
•Byggt á The Washington Post, The
New York Times og CNN.
Ef bæði neit-
uðu yrði ekk-
ert sannað
Efasemdir um
embætti sak-
sóknarans
FIMMTUDAGUR 30. JÚLÍ 1998 29'
Ráðherrafundur OSPAR í Sintra í Portúgal
Sögulegnr áfangi í
vernd Atlantshafsins
SENDINEFND íslands á fundi OSPAR, fv. Davíð Egilson, Guðmundur
Bjamason, Þór Tómasson og Magnús Jóhannesson.
Aldrei fyrr í sögu sam-
starfsins um vernd
N orðaustur-Atlantshafs-
ins gegn mengun, segir
Magnús Jóhannesson,
hafa verið teknar eins
margar ákvarðanir sem
eiga eftir að hafa veruleg
áhrif á vernd svæðisins.
ISÍÐUSTU viku var haldinn í
bænum Sintra í Portúgal fyrsti
aðalfundur aðildarríkja OSPAR-
samningsins um vemd Norð-
austur-Atlantshafs. Fundinn sátu um-
hverfisráðherrar þeirra átján ríkja
sem aðild eiga að samningnum en þau
eru öll 15 ríki Evrópusambandsins,
ísland, Noregur og Sviss. Auk þess
sátu fimdinn framkvæmdastjórar,
ESB-fulltrúar alþjóðastofnana, at-
vinnulífs og umhverfisverndarsam-
taka og sérstakur áheyrnarfulltrúi
B andaríkj astjómar.
Guðmundur Bjamason umhverfis-
ráðherma sat fundinn fyrir íslands
hönd en með honum í sendinefnd ís-
lands vora Davið Egilson forstöðu-
maður mengunarvarna sjávar hjá
Hollustuvernd ríkisins, Þór Tómasson
efnaverkfræðingur hjá Hollustuvernd
ríkisins og undirritaður.
OSPAR-samningurinn, sem gekk
formlega í gildi hinn 26. mars sl. var
samþykktur á fundi umhverfisráð-
herrra í september 1992. Samningur-
inn á sér þó mun lengri forsögu, þar
sem hann er í raun byggður á tveimur
alþjóðasamningum sem gerðir voru
um vernd Norðaustur-Atlantshafs
gegn mengun snemma á áttunda ára-
tugnum. Annars vegar er um að ræða
svonefndan Oslóarsamning frá 1972
um vamir gegn mengun hafsvæðisins
vegna varps úrgangsefna í hafið frá
skipum og flugvélum og hins vegar
svonefndan Parísarsamning frá 1974
um varnir gegn mengun sjávar frá
landstöðvum. Þessi forsaga hins nýja
samnings skýrir vel hvers vegna nýi
samningurinn er að jafnaði nefndur
OSPAR-samningurinn.
Mengun sjávar
íslensk stjórnvöld hafa frá upphafi
tekið virkan þátt í þessu samstarfi
þjóða um vamir gegn mengun sjávar
á Norðaustur-Atlantshafi. íslenska
efnahagslögsagan er öll hluti af
verndarsvæði samningsins og tölu-
verður hluti af utanaðkomandi meng-
un sjávar á íslenskum hafsvæðum á
rætur sínar að rekja til starfsemi í
löndum aðildarríkja samningsins. Það
gefur því auga leið, ekki síst með hlið-
sjón af hagsmunum íslendinga af nýt-
ingu auðlinda hafsins, að markvissar
aðgerðir til að draga úr mengun í að-
ildam'kjum samningsins eru mjög í
þágu íslenskra hagsmuna. Því miður
vantar enn töluvert á að þjóðir heims
hafi almennt gert sér grein fyrir mjög
vaxandi mengun sjávar í flestum
heimshlutum, sem rekja má fyrst og
fremst til mengunar frá landi, þ.e. frá
iðnaði, landbúnaði og byggð. Talið er
að um 80% af mengun sjávar komi frá
starfsemi á landi, en aðeins um 20%
frá sldpum og annani starfsemi á hafi
úti.
Mengun sjávar er af mörgum álitin
eitt vanmetnasta umhverfisvandamál
heimsins. Vaxandi mengun sjávar má
rekja til vaxandi fjölda manngerðra
efna í iðnaði en talið er að nú séu
manngerð efni í umferð í okkar dag-
lega lífi um 100 þúsund, en mörg þess-
ara efna berast til sjávar og geta vald-
ið þar skaða. Þá er aukin efnanotkun í
landbúnaði, svo sem notkun tilbúins
áburðar og skordýraeiturs, víða mikið
vandamál og síðast en ekki síst hefur
fólksfjölgun og vaxandi borgarmyndun á
strandsvæðum aukið álag á lífríki hafs-
ins.
OSPAR-samningurinn er einn af
þremur lagalega bindandi alþjóðasamn-
ingum sem tekur til vama gegn mengun
sjávar frá landstöðvum, hins vegar eru
Helsinki-samningurinn um vemd
Eystrasaltsins og Barcelona-samningur-
inn um vernd Miðjarðarhafsins. Á öðram
hafsvæðum er því miður ennþá lítið um
markvissar aðgerðir til að draga úr
mengun sjávar frá landstöðvum.
Fundurinn í Sintra
Fundurinn í Sintra var sögulegur á
ýmsan hátt. í fyrsta lagi fyrir það að á
fundinum náðist samhljóða niðurstaða
um öll stærri mál fundarins og kom þar
e.t.v. mest á óvart afar breytt afstaða
breskra stjómvalda til þessa samstarfs.
í öðra lagi náðist að margra dómi tíma-
mótaniðurstaða í erfiðum málum sem
hafa verið til umfjöllunar á þessum vett-
vangi í mörg ár, en þar er um að ræða
annars vegar losun geislavirkra efna og
hins vegar fórgun úreltra bor- og vinnu-
palla á sjó. í þriðja lagi voru samþykktar
mjög metnaðarfullar stefnumarkandi
áætlanir um losun hættulegra efna í sjó
og næringarefna frá byggð og landbún-
aði, þar sem svonefnd varúðarregla er
höfð að leiðarljósi. Varúðarreglan gerir
ráð fyrir því að leiki einhver vafi á áhrif-
um tiltekinnar losunar efnis/efna út í
umhverfið, þá skuli umhverfið, í þessu
tilviki hafið, njóta vafans. í fjórða og síð-
asta lagi var samþykktur einróma nýr
viðauki við OSPAR-samninginn sem ger-
ir ráð fyrir því að unnin verði áætlun um
vernd þeirra hafsvæða þar sem talið er
að búsvæði einstakra tegunda í hafinu
séu í hættu eða fjölbreytni lífríkisins á
annan hátt.
Geislavirk efni
Guðmundur Bjamason umhverfisráð-
herra ræddi sérstaklega um losun geisla-
virkra efna frá endurvinnslustöðinni í
Sellafield og þá hættu sem aukin losun
þar gæti valdið íslenskum sjávarútvegi
og í raun nýtingu sjávarfangs á öllum
norðurhluta svæðisins vegna flutnings
efnanna með hafstraumum. Ráðherra
mótmælti sérstaklega stórlega aukinni
losun geislavirka efnisins teknesíum frá
Sellafield og krafðist þess að bresk
stjómvöld gerðu þá kröfu á eigendur
stöðvarinnar að þeir minnkuðu tafar-
laust losun efnisins, a.m.k. niður að þeim
mörkum sem hún var fyrir 1994, áður en
aukningin varð. Michael Meacher, um-
hverfisráðherra Breta, upplýsti að hann
hefði nýlega óskað eftir tillögum
frá Sellafield um minnkun losunar
á teknesíum og að það yrði á næst-
unni tekið upp í nýju starfsleyfi
fyrir stöðina.
í yfirlýsingu sem ráðherrarnir
skrifuðu undir er á þetta minnst,
jafnframt því sem fagnað er fyrir-
sjáanlegri lokun endurvinnslu-
stöðvarinnar í Dounreay, sem hef-
ur einnig um langt skeið valdið ís-
lendingum áhyggjum.
í stefnumótun fundarins, sem er
lagalega bindandi, er gert ráð fyr-
ir að fyrir árið 2020 verði losun
þeirra geislavirku samsæta (efna)
sem finnast í náttúrunni komið
niður í þau mörk að þau valdi ekki
aukningu á náttúralegri geislun og
að losun manngerðra geislavirkra
samsæta verði nánast engin (close
to zero).
Að margra dómi mun þessi sam-
þykkt hafa þau áhrif að endur-
vinnsla brennsluefnis kjamofna
mun leggjast af snemma á næstu
öld. Aðrir telja hins vegar mögu-
legt að tæknin kunni að geta mætt
þessum kröfum. Þá bar einnig til
tíðinda að Frakkar og Bretar féllu
frá fyrirvara sem þeir höfðu um að
geta hafið varp geislavirks úr-
gangs í sjó á ný eftir árið 2008.
Þetta þýðir að allir samningsaðilar
era nú bundnir endanlega af banni
við varpi geislavirks úrgangs í sjó.
Förgun borpalla
Förgun úreltra borpalla hefur
verið mikið deilumál innan
OSPAR- samningsins í rúm 6 ár
og flestum í minni deilan sem kom
upp árið 1995 vegna Brent-Spar
pallsins.
íslensk stjómvöld hafa fylgt
ákveðinni stefnu um forgun og
endurvinnslu byggingarefnis þess-
ara palla á landi. Ákvörðun ís-
lenskra stjómvalda að banna förg-
un skipsskrokka í sjó snemma á
þessum áratug er hluti þessarar
stefnu. Á samningssvæðinu era nú
720 mismunandi pallar sem farga
þarf einhvem tíma í framtíðinni.
Þar af eru 29 pallar úr steinsteypu
en aðrir pallar eru úr stáli. Bretar
og Norðmenn hafa lengst af viljað
fá leyfi til þess að stærstu stálpall-
arnir, sem era 123 að tölu, yrðu
ekki teknir upp og fargað á landi,
heldur annaðhvort skildir eftir eða
dregnir burt og sökkt í sjó á meira
dýpi. Hafa málsrök þeirra verið
verið að upptaka þessara palla sé
ófær af tæknilegum ástæðum og
umhverfislegur ávinningur eng-
inn.
Niðurstaða fundarins varð sú að
bannað er að skilja eftir eða sökkva í
sjó öllum bor- og vinnupöllum.
Mögulegt er þó að heimila undan-
þágur fyrir steinsteypta palla og
undirstöður stálpalla (þ.e. þann hluta
pallsins sem grafinn er í hafsbotnin-
um) sem vega meira en 10 þúsund
tonn (41 pallur). Þessi frávik verða
þó aðeins heimil að fram fari faglegt
mat, þar sem sýnt er fram á að fjar-
læging er ekki möguleg og að önnur
aðildarríki séu sannfærð um það eftir
samráð. Ennfremur er afar mikil-
vægt að ákveðið er að allir nýir stál-
pallar burtséð frá þyngd, sem byggð-
ir eru eftir 9. febrúar 1999, skulu að
notkun lokinni teknir upp og þeim
fargað á landi.
Hættuleg efni
Stefnumarkandi áætlun um að-
gerðir til að draga úr losun skaðlegra v"
efna, sem valda mengun sjávar á haf-
svæðinu, er afar metnaðarfull og á
eflaust eftir að hafa áhrif á umræðu
um þetta efni á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna í mun stærra samhengi.
Þetta er mikilvægt í ljósi þess að í
þessum hópi efna eru að margra
dómi mörg skaðlegustu efnin sem
ógna nú lífríki hafsins.
Samþykktin, sem er lagalega bind-
andi, gerir ráð fyrir því að fyrir árið
2020 muni aðildarríkin hafa gripið til
aðgerða sem tryggi að losun þeirra^
hættulegu efna sem finnast í náttúr-
unni (t.d. þungmálmar svo sem
kvikasilfur, kadíum, blý o.fl.) verði
ekki meiri en svo að hún auki ekki
náttúrulegan styrk þessara efna, og
ennfremur að losun manngerðra
hættulegra efna (t.d. lífræn þrávirk
efni) verði nánast engin (close to
zero) fyrir sama tíma.
Vernd vistkerfa og
íjölbreytni lífríkisins
Hinum nýja viðauka um vistkerfi
og vernd fjölbreytni í lífríkinu er ætl-
að að taka til aðgerða á þeim svæðum
á Norðaustur-Atlantshafi þar sem
talið er að framkvæmdir mannsins
ógni einstökum vistkerfum eða ein- —
stakar tegundh’ hafsins séu í útrým-
ingarhættu. í samþykkt fundarins er
gert ráð fyrir þvi að meta fram-
kvæmdir aðrar en mengun sem hafa
neikvæð áhrif á tegundir, búsvæði og
vistkerfi og ákveða fyrir árið 2003
nauðsynlegar aðgerðir til að stemma
stigu við þessum áhrifum á hafsvæði
samningsins. Það er þó skýrt tekið
fram að þessum nýja viðauka samn-
ingsins er ekki ætlað að fjalla um
stjórn fiskveiða eða nýtingu sjávar-
spendýra.
Lokaorð
Niðurstöður umhverfisráðherra-
fundarins í Sintra eru að mati undir-
ritaðs afar merkilegar og fullyrða má
að aldrei fyrr í sögu samstarfsins um
vernd Norðaustur-Atlantshafsins
gegn mengun, hafi verið teknar eins
margar ákvarðanir sem eiga eftir að
hafa veraleg áhrif á vemd svæðisins.
Telja verður að þeir tímafrestir sem
gefnir eru til framkvæmda séu raun-
hæfir og líklegra að leiði til árangurs,
en ef stefnt hefði verið að þeim á
skemmri tíma. Það á þó eftir að koma
í ljós hvernig til tekst. Einnig er rétt
að ítreka að ýmsir hefðu viljað að
gengið yrði lengra og fyrr gripið til
aðgerða t.d. varðandi endurvinnslu
kjarnorkuúrgangs. k
Niðurstöður fundarins era tví-
mælalaust sögulegar og marka um
margt þáttaskil í umhverfisvernd á
hafsvæði samningsins og skapa von-
andi fordæmi sem hægt verður að
nýta á stærri vettvangi til verndar
höfum heims gegn sívaxandi mengun.
Höfundur er ráðuneytisstjóri i um■
hverfisráðuneytinu.