Morgunblaðið - 14.11.1998, Blaðsíða 58

58 LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLABIÐ
ÞORGEIR RUNAR
KJARTANSSON
+ Þorgeir Rúnar
Kjartansson
fæddist 26. nóvem-
ber 1955. Hann lést
á Landspítalanum 6.
nóvember síðastlið-
inn og fór útför
hans fram frá Ar-
bæjarkirkju 13. nóv-
ember.
Goggi vinur minn
var úr Karfavoginum
einsog furðu margir
góðir menn, í Vogun-
um var þá mikill
krakkasægur og sum-
um þeirra kynntist ég á táningsár-
um þegar leiðir lágu saman í
menntaskóla. Og þá vorum við
Goggi líka orðnir nágrannar, ég
var handan tveggja bakgarða í
næstu götu, og tókst með okkur
góð vinátta. Við vorum líka jafn-
aldrar næstum uppá dag og
þarsem varla þurfti nema að klofa
yfir girðingu á milli húsanna þar
sem við bjuggum urðum við brátt
heimagangar hvor hjá öðrum.
Goggi var bæði alvörugefínn og
glaðvær og alltaf gott að vera ná-
vistum við hann, og sem mennta-
skólanemar vorum við einsog
gengur hálfgerð börn að leika full-
orðna menn og réðumst í allskonar
dellur af miklum fitonsanda; ásamt
Stefáni Jóni vini okkar fundum við
uppá því einn veturinn að gera
skólablaðið að vikublaði, og
ógleymanlegir eru margir laugar-
dagseftirmiðdagar á meðan beðið
var eftir blaði til að prenta en við í
i-itnefndinni höfðum ekkert í hönd-
unum og urðum að skrifa allt efnið
sjálfir og byggja að mestu á hug-
myndum, oft langsóttum og fárán-
legum, sem flugu um loftið á skóla-
félagskontórnum.
Goggi hafði í miklum mæli þann
eftirsóknarverða hæfileika að geta
hrifist af snilld og fegurð. Menn
voru að kynna sér bókmenntimar í
þá daga, en einhverntíma barst í
tal að hann hefði aldrei lesið Þór-
berg þennan Þórðarson, sem við
hinir vorum að tala um. - Blessað-
ur vertu, lestu Þórberg, sögðum
við, hann er frábær og eitthvað fyr-
ir þig! Og því er þetta minnisstætt
að Goggi náði sér umsvifalaust í
Ofvitann eða Bréf til Lára, og
komst í svo mikið samband við stíl-
gáfu og hugmyndaflug Þórbergs að
innan skamms var hann búinn að
lesa allt sem Suðursveitarmeistar-
inn skrifaði og bijóta það til mergj-
ar. Og svo var innlifunin mikil og
kappið að hann var líka búinn að ná
sér í kvæðið um fangann eftir Ose-
ar Wilde, vegna þess að Þórbergur
lætur þess getið á einum stað, í Is-
lenskum aðli ef ég man rétt. Þenn-
an 108 erinda kvæðabálk, „The
Ballad of reading Gaol“, var Goggi
fyrir vikið búinn að sökkva sér ofan
í, á ensku að sjálfsögðu, og vitnaði
oft mjög glæsilega til hans þegar
andrúmsloftið gaf tilefni til þess:
He did not wear his scarlet coat,
For blood and wine are read,
And blood and wine were on his hands
When they found him with the dead...
(Hann bar ei skarlatsbúnað sinn,
því blóð er rautt og vín,
og blóð og vín um hendur hans
og hennar rekkjulín,
sem myrka nótt hann myrti af ást,
að morgni kom í sýn...)
Sjálfur var Goggi afbragðs
stflisti á íslenska tungu, og fyrir
tveimur árum kom hann mörgum á
óvart með því að lauma út ágætri
ljóðabók, „Þar sem það er séð“. En
hæfileikar hans lágu víðar. Hann
var kominn yfir tvítugt þegar töfr-
ar nútímadjassins lukust upp fyrir
honum í öllu sínu veldi, og ég held
það hafi verið fyrir áhrif frá John
Coltrane að Goggi lét sig ekki
muna um að fá sér saxófón og læra
á hann. Hann átti síðar
oft eftir að troða upp
með öðram djassleik-
urum við óhátíðleg til-
efni sem hæfa slíkri
tónlist, og var einn af
framlínumönnum stór-
sveitarinnar Júpíters
sem gladdi hjörtun hér
á árunum.
Goggi lærði sagn-
fræði hérna heima og
hélt svo til framhalds-
náms í París þarsem
hann jafnframt var
fréttaritari Ríkisút-
varpsins við góðan
orðstír. A þeim áram, um miðjan
níunda áratuginn, rakst íslenskur
fræðimaður í borginni á fágæta
gersemi hjá fornbókasala, framút-
gáfu Islandsbókar Gaimard sem
fór hér um á liðinni öld og Jónas
Hallgrímsson mærði í ljóðinu sem
hefst á línunni „Þú stóðst á Heklu
tindi hám“. Og þessa frumútgáfu
höfðu allir helstu Hafnaríslending-
ar þess tíma áritað, Jónas Hall-
grímsson og aðrir Fjölnismenn þar
á meðal, í samsæti sem haldið var
Fransmanninum til heiðurs í borg-
inni við sundið. Allt var þetta
einsog ævintýri, eða kannski
einsog smásaga eftir Borges, og
Goggi hreifst með; um sinn yfir-
gnæfði þetta mál allt annað í ver-
öldinni, hann var skömmu síðar
kominn heim og fór langt með að
endurtaka alla íslandsferð
Gaimard, og varð það mikið flug.
En þeir sem fljúga hátt missa
gjaman sjónar á hinu jarðneska og
hversdagslega, og þar á ofan getur
lendingin orðið harkaleg; einn góð-
an veðurdag birtist hinn grái raun-
veraleiki með lúkur fullar af rukk-
unum og reikningsskilum og til-
kynnir að nú sé gamanið búið, og
sh'kir dagar gátu orðið erfiðir fag-
urkeram og stemmningsmönnum
einsog Gogga. Því að hann var
alltaf dálítið viðkvæmur og brot-
hættur. Við minnumst þess félagar
hans frá æskuárunum að hann gat
fundið upp á því í snjóbyl og
grimmdarveðrum um miðjar nætur
er menn vora kannski á heimleið
slæptir eftir böll að leggjast fyrir
um stund og ætla að blunda í
snjónum; ekki vegna þess að lífið
væri leiðinlegt heldur vegna þess
að mjöllin var bara svo mjúk og fal-
leg og lokkandi. Það var einhvern-
tíma sagt um annan mann að hann
hafi ekki verið nógu vondur fyrir
þennan heim, og þau orð geta vel
átt við hann Gogga. Og hitt er líka
víst að heimurinn er verri og fá-
tæklegri án hans.
Einar Kárason.
Stundum kann að koma í ljós að lífið sem við
liíúmer
jafngildi skáldskapar. Hversu sár raun er þó
að uppgötva
það, - engu ósárari en uppgötva að ástin -
eða
frelsið
- eða réttlætið - er meira en orð.
(Sigfús Daðason.)
Kvöldið sem mér barst fregnin
um andlát þitt, elsku Goggi minn,
dundu bombur um gjörvalla borg-
ina sem ég bý í. Brak og brestir og
logablossar flugelda lýstu upp him-
inhvolfið. Hægfara sólir sigldu um
púðurmökkinn og þ_að rigndi sindr-
andi stjörnum. A jörðu niðri
brannu bálkestir og veisluglaumur
barst úr hverju húsi. Bonfirenight -
og Bretar vora að minnast manns-
ins sem ætlaði að sprengja upp
þingið forðum. Ég stóð við glugg-
ann og starði í stjörnuregnið og
tónlistin og hlátrasköllin og
glasaglaumurinn og gargið og gólið
úr görðum nágrannanna rann í eina
ómstríða hávaðabendu, - og harm-
urinn og sorgin - og gleðin úti, - og
þegar allt ætlaði um koll að keyra,
- þá komu ljóðin þín til mín, kjöl-
festan í óreiðunni og:
nú svifu ljóðfærin um tært haustlofið
einsog pólýfónískur og kakófónískur
engisprettusvermur
og gott ef ég greindi ekki hann
John þinn Coltrane einhvers staðar
í allri ómreiðinni. Hann Coltrane
sem kenndi þér inná:
verðleysi peninganna
kraftleysi stórhýsanna
vonleysi forstjóranna
víðemi stjamanna
Ég stóð við gluggann en naut
ekki víðernis stjarnanna fyrir fuðri
og freti gervistjama gerðum úr
púðri og plati. Og þó að þetta væri
nánast óbærilegt þá var þetta samt
svo rökrétt eða eins og þú orðaðir
það sjálfur:
svo djúpir em dalimir
svo hástemmd fjöllin
svo óumflýjanleg örlögin
þau örsmáu lög og mál
er allt leiða til lykta
á endanum
Og ljóðin þín hjálpuðu mér að
muna. Að muna eftir Gorgi með
stóra hjartað.
og hjartað sem kann ekki kann ekki
að lesa á biðskyldumerki
Og ég sé þig teikna skakkt hjarta
með skjálfandi fingri utanum
hlaupandi spor. Sé þig hlaupa yfir
sviðið í Austurbæjarbíói með Bassa
á hælunum. Minningar úi' mennta-
skóla: Þú inná Mokka að orða sæt-
ar lummurnar, - spéfuglinn þinn.
Eða niðrá Tröð; jarðskjálfti í kaffi-
bollanum, eldgos í sígarettunni og
alheimsbyltingin logandi í augun-
um. En þér var ekki til setunnar
boðið. Heldur flæddir einsog leys-
ingavatn af heiðum yfir óvarðar
stórborgir. Stundum stóð borgin á
haus. Stundum var allt hengiflug.
Man þig vakandi einn vetur í París,
- sofandi eitt sumar í Köben. Svo
við tveir í tjaldi austur á Klaustri að
reyna að henda reiður á hvað gerst
hafði. Þú glottir við tönn einsog
Skarphéðinn forðum og fékkst þér
saxófón. Þá varðstu lygn eins og
klakaflóð úr Vatnajökli. Síðar gerð-
ist þú sagnfræðingur, kennari, út-
varpsmaður, tónlistarmaður, rithöf-
undur og skáld og sitthvað fleira og
lést ekki högg ormsins slá þig út af
laginu. Því allt vill lagið hafa.
Og ljóðin þín hjálpa mér að
muna. Man þig áttvilltan í ráðþrota
hamingju andspænis ofbirtu gleð-
innar. Stundum sundlaði þig af
fögnuði. Sé þig í kveljandi sviðsljós-
inu kátan með sax á vör. Þá ríkti
fegurð, gleði og fögnuður. Þrenn-
ingin eina og sanna sem þér var svo
hugleikin. Sé þig grátandi í óvæntu
þakklæti, - og þú breytist í til-
beiðslufúgu, - þú sem varst skuld-
bundinn sorginni og skrípahlátrin-
um sem greip þig stundum á kvöld-
in. Og þú kynntist hannavöldum og
gæfusmiðum og með flóttamönnum
vonarinnar sastu löngum á háaloft-
um og viðraðir forboðnar hugsanir.
svo keraur dimman og dauðinn
reynir klaufskur við lffið
og þú fannst svo til þegar feigðin sveifl-
aði bitru sverði um stórborgir og út-
kjálka, - en þú kunnir að forða ótta þín-
um inn í bros og þú gekkst til verks
óragur heill og auðugur af mýkt Þú
varst einsog sigurboginn í ^jóðinu þínu
sem stóð uppréttur í ósigrinum. Beist á
jaxlinn og vitnaðir í Dag: „Vei þeim sem
lendir í klandri og á ekki hi'einar nær-
buxur!“
Elsku Goggi, þú sem vart svo
fjölhæfur, margslunginn og auðug-
ur af anda og mýkt, svo örlátur í
stórlyndi þínu og stjómleysi, - nú
ertu farinn, - en þótt þú færir án
þess að kveðja í þetta sinn þá skild-
ir þú auðvitað eftir fjársjóð einsog
þín var von og vísa; orð á bók, tón-
list á teipi og hafsjó minninga til að
ylja sér við um ókomnar vetrarnæt-
urdimmur. Takk fyrir fjársjóðinn.
Og daginn sem þú verður heygður í
skuggadal vonanna ætla ég að setja
Júpíters á fóninn, skjóta upp rak-
ettu og kveikja á blysi. Kannski
sérð þú það. Þar sem það er séð.
Ég óska þér góðrar ferðar en
vinum og vandamönnum votta ég
mína dýpstu samúð, því nú er skarð
fyrir skildi.
Rúnar.
Það var dimmur og stormasamur
laugardagur þegar ég frétti að Þor-
geir væri látinn.
Ég kynntist Þorgeiri íyrst aðeins
16 ára gömul þegar hann starfaði
sem kennari í Menntaskólanum við
Sund. Ég man sérstaklega hvað
mér fannst hann vera með hljóm-
þýða og fallega rödd. Ég fann að
krakkarnir bára virðingu fyrir hon-
um og aldrei þurfti hann að byrsta
sig eða setja sig á háan hest til að
ná athyglinni enda var Þorgeir hóg-
vær maður að eðlisfari. Svo liðu ár-
in og leiðir okkar lágu aftur saman í
gegnum vini og kunningja. Það var
svo í fyrravor að Þorgeir kynnti
mig fyrir unnustu sinni, henni
Rúnu og sagði við mig að hann væri
viss um að okkur ætti eftir að koma
vel saman.
Þorgeir var næmur maður og
þessi orð hans era ein af þeim fjöl-
mörgu því til sönnunar því Rúna
átti eftir að reynast mér ómetanleg
vinkona. Það var gaman að fylgjast
með Rúnu og Þorgeiri í þann stutta
tíma sem þau fengu að njótast því
ást þeirra var alveg einstaklega heil
og falleg.
Þorgeir þurfti að berjast við tvo
alvarlega sjúkdóma og var orðinn
mjög máttfarinn undir það síðasta,
en aldrei brá svo við að ég fyndi
ekki þá góðu nærvera og hlýju sem
einkenndi Þorgeir alla tíð.
Þorgeir minn! nú færðu loksins
að sofa vært og þegar þú vaknar
skaltu anda að þér ilminum og
hlusta á John þinn Coltrane og þá
ertu kannski kominn til að vera.
Rúna, engillinn minn, ég breiði
yfir þig allar mínar fegurstu hugs-
anir.
Kristjana Knudsen.
í Kvæðakveri Halldórs Laxness,
milli kvæða, er handritað ljóð:
Vér erum lítil Ijóð á jörð
af leyndarmáli og hvísli gjörð,
léttari en ljós og aska.
Oftastervorævinhörð,
eigi eru svipuslögin spörð.
Farg er vor ferðataska.
Þorgeir orti þetta einn sumardag
með sólgleraugu og ofbirtu í augun-
um. Ljóðið lýsir honum eins og
hann var, gerður úr ofurfínu og við-
kvæmu efni, fluggáfaður og ör.
Hann var óvenju hæfileikaríkur á
mörgum sviðum, bæði fræðimaður
og listfengur.
Eitt sinn heimsótti Þorgeir mig
þar sem ég var í París. Þá fóram
við í leiðangur og keypti hann
silfraðan Selmer tenórsaxófón, sem
hann burðaðist um með og blés
mikið í. Tónlist var hans ástríða, til-
finningalega þrunginn leikur. Gato
Barbieri var fyrirmynd og reglu-
lega var hlustað á Coltrane, stund-
um með tár í augum og jafnvel nið-
ur vanga, Jobim var líka í miklu
uppáhaldi.
Þorgeir var upphafsmaður Júpít-
erhljómsveitarinnar, sem var gleði-
hljómsveit með 14 manns um borð
þegar mest var og mikið brass.
Umfangið og nafngiftin sýnir hvers
konar ofurhuga maðurinn hafði að
geyma. I honum var smit sem lagði
út frá hjartanu, allavega skynjaði
ég það þannig að hann á sínum
bestu mómentum spilaði út frá
hjartanu. Væntanlega beitti hann
þessari sér einlægri aðferð einnig
við kennslu, því hann var dáður
sögukennari.
Orkan í Þorgeiri var ófjöfn, það
var ýmist í ökla eða eyra, sveiflum-
ar reyndu oft á þolrif vináttunnar.
Heimurinn er stór, það er pláss fyr-
ir allt og alla; geimurinn ótakmark-
aður. Tónar og hljómar sem eitt
sinn áttu upptök sín á norðurhveli
jarðar, svífa um í óendanleikanum
og kunni maður að hlusta má heyra
þá enn.
Erla Þórarinsdóttir.
Þorgeiri man ég eftir frá
bernskuáram. Bakgarðar heimila
okkar lágu saman. Fyrstu minning-
ar um hann tengjast friðai*viðræð-
um sem hann leiddi fyrir sína götu,
Karfavoginn, en krakkarnir þar
höfðu einu sinni sem oftar átt í
stríði við krakkana í Nökkvavogi.
Hann fór þá fyrir friði eins og ætíð
síðan. Eftir þetta tókst með okkur
ágætur kunningsskapur og ég bar
æ síðan mikla virðingu fyrir Þor-
geiri. Seinna, eftir að hann fór að
æfa og leika á saxófón í herberginu
sínu, þá varð ég áheyrandi yfir bak-
garðinn. Stundum lék hann fram á
nótt og oft var hrein unun að hlusta
á hann spila.
Árin liðu og maðm' fylgdist með
Þorgeiri og því sem hann var að
fást við; hann lauk stúdentsprófi frá
M.T. og lærði síðan sagnfræði við
Háskólann. Lokaritgerðin var um
Þorvald Skúlason og alþjóðlega
strauma í íslenskri myndlist. Efni
sem hæfði fagurkera. Hann fór til
Parísar og bjó þar um tíma; var í
námi og vann einnig, m.a. sem
fréttaritari fyrir Ríkisútvarpið.
Margir muna hann úr því hlutverki.
Fyrir utan að vera góður frétta-
maður þá hafði hann góða útvarps-
rödd, var skýrmæltur og hljómaði
vel. París og Frakkland áttu vel við
Þorgeir og hann varð handgenginn
franskri menningu og ræktaði æ
síðan tengslin.
A þessum áram fór þó að bera á
geðsveiflum og þurfti hann stund-
um á aðstoð lækna að halda, eins og
gengur. Fór kannski ekki alltaf að
ýtrastu læknisráðum. Þorgeir var
mjög vel gefinn en oft virðist
einmitt erfiðara slíkum mönnum að
fallast á rök lækna. Auðvitað heftu
veikindin Þorgeir og ollu erfiðleik-
um og kom þá fyrir að honum var
ekki sjálfrátt.
Eftir heimkomuna fékkst Þor-
geir aðallega við kennslu, í F.B. og
sínum gamla menntaskóla. Einnig
við ritstörf, m.a. fyrir Talnakönnun.
Hann lék líka á saxófón í ýmsum
hljómsveitum og inn á hljómplötur,
m.a. hjá Megasi. Þá hélt hann sýn-
ingu á mynd- og textaverkum á
Veitingahúsinu 22. Hæfileikar Þor-
geirs lágu víða.
Svo í fyrrasumar hringdi í mig
Guðm. Andri Thorsson og kvaðst
hafa verið að lesa yfir handrit að
ljóðabók eftir Þorgeir okkar Kjart-
ansson. Vildi hann skila handritinu
en honum hefði gengið illa að hitta
á höfundinn. Þorgeir hefði hinsveg-
ar sagt honum að ég myndi gefa
bókina út. Þannig atvikaðist að ég
gaf út ljóðabókina „Þar sem það er
séð“ sem geymir ljóð og örsögur
Þorgeirs. Kom hún síðan út í fyrra
og var útgáfunni að nokkru flýtt en
til stóð að hann gengist undir að-
gerð skömmu síðar. Þorgeir hafði
þá þegar greinst með krabbamein,
sem nú tæpu ári síðar hefur lagt
hann að velli. Bókin fékk ágæta
gagni'ýni og þótti vera ein af betri
ljóðabókum ársins 1997.
Þorgeir Kjartansson var að sumu
leyti helgur maður, ósvikinn og ein-
lægur, ákafur og velviljaður.
Ogleymanlegur okkur öllum sem
fengum að kynnast honum. Hann
hvíli í friði.
Samúðarkveðjur frá okkur Tinnu
og Jóhanni Páli til unnustu Þor-
geirs, móður, systur og fjölskyldna
þeiraa.
Einar Guðjónsson.
Það er með óumræðilegum trega
sem ég kveð Gogga, vin minn. Ég
var 15 eða 16 ára þegar ég kynntist
honum fyrir rúmum tuttugu árum
og höfðu þau kynni strax mikil
áhrif á mig.
Hrifnæmi hans og inspírasjónir,
eldheitur og ástríðufullur sköpun-
arkraftur hrifu mig með honum á
flug sem hann átti reyndar síðar
erfitt með að stjórna. Hann var
mikill lífsnautnamaður, kunni að
njóta lífsins lystisemda og var
ákaflega skemmtilegur. Þorgeir
var miklum hæfileikum gæddur á
óvenju mörgum sviðum. Hann var
vel ritfær, glöggur fræðimaður og
skáld gott. Hann var einnig mikill