Morgunblaðið - 04.12.1998, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FÖSTUDAGUR 4. DESEMBER 1998 35
STRENGJABRÚÐUR
BÆKUR
Skáldsaga
STJÓRNLAUSLUKKA
Eftir Auði Jónsdóttur.
Prentun: AiT Scandbook, Svíþjóð.
Mál og menning, Reykjavík 1998.
160 bls.
Lífíð er allsstaðar, allsstaðar er
fólk sem á sér sögu, ævintýri, meira
að segja á litlum sveitabæ, undir
hlíð, vestur á fjörðum, hér uppi á ís-
landi. Stúlkan sem er aðalpersóna
og sögumaður í skáldsögunni
Stjórnlaus lukka eftir Auði Jóns-
dóttur er að segja eina af þessum
sögum, sögu sem hún hélt að væri
ekki til, stæði að minnsta kosti ekki
skrifuð stóru letri í sögubókum
heimsins.
Hún er átján ára stúlka að nafni
Didda sem hefur alist upp hjá ein-
stæðri móður í sjávarþorpi vestur á
fjörðum frá því hún var sex ára.
Móðir hennar, Asta, er vinnukona á
bæ rétt utan þorpsins. Asta er af
hinni alræmdu hippakynslóð; lærði í
Frakklandi, skildi í Reykjavík og
fiýði vestur á fírði með minninga-
koffort undir hendinni og einhvern
helling af hugsjónum í lamasessi;
það er lítið eftir af hippanum í
henni, að minnsta kosti er hún hætt
að spila Janis Joplin og hlustar þess
í stað á skallapoppið hans Claptons.
Didda er hætt í skóla og vinnur í
frystihúsinu við að hreinsa bandorm
úr þorski. Hún er flogaveik og segir
það ástæðuna fyrir því að hún hang-
ir enn í pilsfaldi mömmu sinnar.
Hana langar þó til að komast burt
en fínnur ekki kjarkinn til að láta
verða af því. Tékkneski strákurinn
Radek glæðir vonir hennar en að-
eins um stund því að misheppnuð
nánari kynni þeirra
fæla Diddu frá þeirri
hugmynd að víkka út
mörk þess litla heims
sem hún lifir í. En ör-
lögin grípa í taumana
með óþyrmilegum
hætti og breyta gangi
lífsins hjá öllum þorps-
búunum.
Bókin er kannski
iyrst og fremst tilraun
stúlku til að skrifa sína
sögu, hún er uppgötvun
á sögu sem var ekki til.
Það er sagan um Evu
Lunu sem vekur með
sögumanni vitund um
sögu sína. „Eftir lestur-
inn hugsaði ég með mér að lífið væri
að vissu leyti saga. Ein stór saga
sem geymdi óteljandi litlar sögur
inni í sér. Fyrst svo væri gæti ég
horft á það öðrum augum hér eftir.
Ég mætti horfa á það með mínum
eigin augum og ákveða haða sögur
vektu áhuga minn. Eins og lesandi
sem velur sumar bækur og hafnar
öðrum því hann veit að hann nær
aldrei að lesa þær allar.“
Þannig gæti sagan vissulega ver-
ið vel fallin til feminísks lesturs þar
sem áherslan væri á sjálfsleit
Diddu. I því samhengi er til dæmis
samband þeirra mæðgna forvitni-
legt en írónían í sögunni felst í því
að Didda („Barn hippa“ eins og nafn
fyrsta kafla bókarinnar hljómar)
virðist alveg jafnómeðvituð um
sjálfa sig, sinn stað, sitt hlutverk og
uppreisnarhippinn móðir hennar
sem hafði stundað „róttæku" partíin
og boðað kvenfrelsi af miklum móð.
Ekkert hefur breyst, uppreisnin
virðist hafa verið til einskis.
Strengjabrúða sem Radek gefur
Diddu verður henni tákn um hlut-
skipti þeirra mæðgna,
hvorug getur staðið á
eigin fótum, þær hafa
strengi sem binda þær
öðrum: „Ég er
strengjabrúða. Það er
nóg fyrir mig að horfa
á mömmu til að vita að
líkingin er rétt.“ í lok
sögu stefna þær
mæðgur þó inn á „önn-
ur mið“ þar sem allt er
nýtt, þær standa báðar
á byrjunarreit og
þurfa hvor um sig að
glíma við nýja mögu-
leika, nýjar sögur.
Frásagnarháttur
Auðar er raunsær.
Hún dregur upp tragíkómíska
mynd af þorpslífinu, viðkvæmum
smáheimi þar sem öll frávik hafa
margfalt gildi, margfóld áhrif.
Flestar persónur eiga eða áttu sér
draum um að komast burt en eru
fastar, útgönguleiðir eru allar meira
eða minna tepptar. Og auðvitað eru
þarna kynlegir kvistir sem eru þó
harmsögur út af fyrir sig, eins og
Júlla jú jú og Sveinn spariskór.
Söguna mætti þannig telja í hópi
fjölmargra bókmenntaverka sem
hafa á undanförnum árum fjallað
um fall dreifbýlisins, þorpssagn-
anna svokölluðu.
I þessari fyrstu skáldsögu sinni
sýnir Auður Jónsdóttir góð tök á
bæði formi og stíl. Efnistök eru ekki
mjög nýstárleg en sá þráður sem er
spunninn slitnar aldrei. Það væri
gaman að sjá Auði róa á „önnur
mið“ (sem er einmitt heiti síðasta
kafla bókarinnar), takast á við nýja
möguleika, nýjar sögur eins og þær
mæðgur, Didda og Asta.
Þröstur Helgason
Auður
Jónsdóttir
Skagfirskt
stuðlagaman
BÆKUR
Ljóð
SKAGFIRSK SKEMMTILJÓÐ II
Bjarni Stefán Konráðsson frá Frosta-
stöðum tók saman. Bókaútgáfan
Hólar 1998, 112 bls.
Á SÍÐASTA ári, fyrir jólin, kom
út kver með sama nafni. Sú bók
varð greinilega vinsæl, því að hún
seldist upp að því er segir í inn-
gangsorðum þessarar nýútkomnu
bókar. I fyrri bókinni birtist kveð-
skapur eftir á fjórða tug Skagfírð-
inga, sem allir voru á lífi utan einn.
Nú hefur verið breytt nokkuð
um stefnu. Höfundarnir eru
nokkru fleiri eða 58 og eru um tutt-
ugu þeirra eða, rúmur þriðjungur,
látnir. Margt er þar alkunnra
skálda og hagyrðinga og sumar
vísur þeirra vel lifandi á vörum
margi-a. Af þeim má nefna Bólu-
Hjálmar, Símon Dalaskáld, Magn-
ús á Vöglum, Hjörleifana tvo á
Gilsbakka, Stefán Vagnsson, Stef-
án frá Móskógum, Þorstein í Gil-
haga, Isleif Gíslason, Harald frá
Kambi, Olínu Jónasdóttur, Sigurð í
Krossanesi o.fl. Oneitanlega lyftir
kveðskapur þessara manna bókinni
verulega, því að betur yrkja menn
ekki nú á dögum.
Af þeim 38, sem hér yrkja og
enn eru á lífi, eru vissulega margir
bráðsnjallir hagyi-ðingar og sumir
mikilvirkir, þó að aðrir fleygi að-
eins frá sér stöku og stöku eða
kvæðisstúf þegar vel stendur á.
Hér eru bæði ungir og aldnir sam-
an komnir, kai'lar og konur. Safn-
andinn segist hafa leitað til „yfir
hundrað manna með efni og það
sýnir vel hversu geysilega margir
Skagfirðingai' fást við yrkingar. Þó
náðist ekki til allra sem vitað er um
að setji saman vísur og víst er að
ýmsir fleiri stytta sér stundir með
yrkingum en safnari veit um“.
Ekki er þetta yfirlit yfir skag-
firskan kveðskap, heldur er tekið
fyrir sérstakt efnissvið eða þema,
eins og sumir vilja orða það nú. All-
ar vísurnar og kvæðin eiga það
held ég sammerkt að vera einhvers
konar gamanmál. Stundum hrein-
ræktað glens og hnyttni. En gam-
anið gi'ánar þó stundum og getur
orði meinleg kerskni og jafnvel
harðskeytt níð. Mikið ber á tví-
ræðni og orðaleikjum, þó að stund-
um sé komið beint að efninu. Eng-
inn skortur er á berorðri skírskot-
un til samskipta kynjanna og hefði
líklega áður fyrr þótt varasamt að
prenta slíkt nema þá með grísku
letri! En nú er öld önnur og hisp-
urslausari. En þannig hlýtur þetta
að vera ef yfirlitið yfir skagfirska
gamanvísnagerð á að vera sann-
ferðugt. Þannig hefur verið orkt og
þannig er orkt. Skagfirðingar eru
húmoristar góðir, en eiga til að
vera dálítið brellnir. Vandmeðfar-
inn er slíkur kveðskapur, en í
höndum smekkvísra og snjallra
hagyrðinga getur hann orðið
snilldargóður. Um það eru mörg
dæmi í þessari bók, þó að hitt finn-
ist líka.
Þarft verk vinnur safnandinn
með því að sjá til þess að þessi
gamla og góða kveðskaparhefð sé
geymd á bók. Hún er vissulega
hluti af arfleifð okkar, kímnin og
orðheppnin geymist þar, viss ögun
málsins og meitlun hugsunar. Það
er góð list að fella skýi'a hugsun í
fjórar hendingai' með stuðlum og
höfuðstöfum á réttan hátt og svo
að vel fari.
Sigurjón Björnsson
Weldon starf-
aði hjá leyni-
þjónustunni
BRESKA skáldkonan Fay
Weldon hefur upplýst að htín hafi
unnið í leyniþjónustudeild er
starfaði í tengslum við leyniþjón-
ustuna MI6 á sjötta áratugnum.
Þetta kemur
fram í nýrri
bók um áróð-
ursstarfsemi
leyniþjónust-
unnar á dögum
kalda stríðsins,
sem kallast
„Britain’s
Secret Propag-
anda War
1948-1997“ eftir Paul Lashmar
og James Oliver.
í The Times segir að hlutverk
Weldon hafi fyrst og fremst verið
að skrifa gagm-ýnar greinar-
gerðir um pólsk málefni en þeim
var síðan dreift til breskra fjöl-
miðla. Er fullyrt að þar hafi
Weldon orðið sér títi um dýr-
mæta reynslu sem hafi nýst
henni vel er htín gerðist rithöf-
undur.
Weldon hefur áður sagt frá því
að htín hafi starfað í nokkra
mánuði hjá bresku utanríkisþjón-
ustunni að afioknu háskólaprófi í
hagfræði og heimspeki en htín
var þá 21 árs. Nú hefur hins veg-
ar komið á daginn að hún starf-
aði hjá sérdeild innan ráðuneytis-
ins sem var í tengslum við bresku
leyniþjónustuna, svokallaðri upp-
lýsingarannsóknadeild.
Weldon segir í samtali við
blaðið að sér sé þessi skammi
tími ekki sérlega minnisstæður.
Htín rifjar þó upp að þegar „al-
vöru njósnarar" komu í stofnun-
ina liafi þeirra verið beðið með
mikilli eftirvæntingu en starfs-
fólkinu var ævinlega sagt að
sntía baki við ganginum svo þeir
kæmust óséðir inn.
Kol og
saltfiskur
BÆKUR
Atvinnumál
HORFIN HANDTÖK
eftir Pétur G. Kristbergsson.
Frásagnir af vinnu við saltfisk og kol
á sjó og landi á kreppuárunum. Útg.:
Karton ehf., 1998, 136 bls.
HÖFUNDUR er Hafnfirðingur,
nánar tiltekið Gaflari, sonur fisk-
verkakonu og togarasjómanns.
Sjálfur virðist hann hafa unnið við
slík störf fram eftir
ævi. Sögusvið hans er
Hafnarfjörðúr á árun-
um milli stríða, eink-
um á kreppuárunum
1930-1939.
Bókin skiptist í tvo
aðalhluta. Sá fyrr-
nefndi nefnist Kola-
bærinn Hafnarfjörður.
Þetta var á þeim árum
þegar kol voru aðal-
hitagjafi húsa og allur
matur var eldaður við
kol, togarar gengu
fyrir kolum o.s.frv. Því
þurfti öll ósköp af
þessu eldsneyti og
skip komu með stóra
kolafarma til landsins.
Höfundur lýsir af öruggri þekk-
ingu og mikilli nákvæmni öllum
aðstæðum við löndun kola, tækjum
sem notuð voru, vinnulagi og öllu
er að þeirri vinnu lýtur. Er þetta
einkar fróðleg lýsing og minnist ég
þess ekki að hafa lesið slíka áður.
Annar aðalhlutinn fjallar svo um
saltfiskverkun, en hún var geysi-
mikil í Hafnarfirði á þessum árum.
Þar er sama nákvæmnin viðhöfð.
Höfundur virðist hafa lagt sig sér-
staklega eftir því að finna og lýsa
öllum þeim stöðum þar sem fiskur
var þurrkaður (fiskreitum) og ger-
ir hann grein fyrir þeim öllum með
nöfnum. Leifar sumra þeirra sjást
enn og þyrftu að varðveitast. Salt-
fiskverkun er lýst af stakri ná-
kvæmni allt frá því að aflinn kem-
ur úr sjó og þar til hann er tilbúinn
til útflutnings, pakkaður í hessían-
striga.
Að loknum þessum aðalköflum
era viðtöl við tvo menn. Annars
vegar er rætt við Jóakim Péturs-
son, sem var togarasjómaður á bv.
Júní á stríðsárunum. Hápunktur
þess viðtals er þegar skipverjar á
Júní björguðu þrjátíu skipverjum
af dönsku skipi, sem hafði verið
sökkt af kafbáti. Frá því mátti ekki
segja á stríðsáranum og hefur því
þetta merka björgunarafrek fallið í
íyrnsku.
Hitt viðtalið er við Guðjón Gísla-
son, hafnfirskan verkamann, og
segir þar frá fiskverkun í Hafnar-
firði snemma á öldinni.
Allmargar
skemmtilegar og
lýsandi myndir eru í
þessari bók, svo og
nokkrar grafíkmyndir
gerðar af Kristbergi
Péturssyni (syni höf-
undar?). Myndaskrá
er í lok bókar, svo og
nafnaskrá. Bókin er
snyrtilega gefin út.
Mér fannst bók
þessi einkar fróðleg
aflestrar og um margt
athyglisverð. Sterkar
era lýsingar höfundar
á kjöram og allri að-
búð verkafólks á þess-
um áram. Atvinnu-
leysi var gífurlegt og menn þóttust
hafa himin höndum tekið ef þeir
komust í þriggja eða fjögurra daga
vinnu í kolaskipi. Getur þó varla
erfiðari eða óþrifalegri vinnu.
Menn kepptust við vinnuna undir
■ drep, því að um var að gera að
vera nógu duglegur. Þá vora líkur
á að hljóta happið við næstu skip-
komu. Sá, sem þetta ritar, man svo
langt aftur að ýmsar ónotalegar
minningar frá kolavinnu vöknuðu
við þennan lestur.
Þar sem þessar frásagnir era
öðram þræði endurminningar er
hér allnokkuð um atvikalýsingar
og sagt frá ýmsum mönnum, sem
höfundur kynntist og vann með.
Höfundur kann góð tök á því að
segja skipulega frá og útskýra á
greinargóðan hátt það, sem út-
skýra þarf.
Ég hygg að þessi bók sé gagn-
legt framlag til atvinnusögu á sínu
sviði.
Sigurjón Björnsson
Pétur G.
Kristbergsson
Með snjókorn
að leik
BÆKUR
Myndasaga
SNÆFINNUR
eftir Jón Ármann Steinsson.
Höfundur mynda: Jón Hámundur
Marinósson. Prentvinnsla:
Prcntsmiðjan Oddi hf.
Útgefandi: Fróði hf. 1998 - 26 síður.
ÞETTA er LESTU FYRIR MIG
SÖGU mamma eða pabbi, amma
eða afi BÓK. Bráðskemmtilegar
myndir; litadýrðin mikil, og á því,
án efa, eftir að gleðja margt barnið.
Söguþráðurinn er um gleði barna,
er snjór fellur á jörðu, leik þeirra að
því sem fullorðna angrar oftast. Þau
gera karl sem öðlast líf, leikur sér
við krakkana, á erfitt með að skilja,
að honum henti ekki það sama og
þeim, veður í hús og missir mátt.
Margt er jú líkt, hann til dæmis
verður einmana, eins og hendir
börn stundum, og krakkarnir leysa
úr því, hnoða honum hjástoð við
hæfi: Snædísi.
Slíkt hressir karl, líka kuldi vetr-
ar, og eins og sönnum myndhöggv-
urum sæmir gera börnin við það
sem tímans tönn nagar af líkneskj-
um þeirra. Hita vorsins ráða þau
hins vegar ekki við. Til sumarleikja
eru vinir þeirra ófærir, Snæfinnur
og Snædís halda til fjalla, lofa að
koma aftur næsta haust.
Snoturt. Stórbrotið? Hvað er
stórbrotnara en leikur barns? Gleði
barns? Bóldn er bamslega einlæg,
og því skemmtibók fyrir fullorðna
og börn saman, því að margt ævin-
týrið má spinna frá hverri síðu.
Þetta er lítið kver sem getur orðið
að langri sögu. Þar veldur, hver á
heldur. Prentverk Odda líkt, vand-
virknislegt.
Sig. Haukur
Listrænar jólagjafir
gallerí
JListakot
LAUGAVEGI70, SÍMI/FAX 552 8141