Morgunblaðið - 04.12.1998, Blaðsíða 54

54 FÖSTUDAGUR 4. DESEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Astkæra málið
!► „ÉG ER alveg prýði-
legur í íslensku og við
erum það flest.“ Þannig
komst Þórarinn Eld-
jám rithöfundar að orði
þegar hann tók við
verðlaunum Jónasar
Hallgrímssonar á Degi
íslenskrar tungu 16.
nóvember sl. Vitnaði
hann til orða Jónasar
Hallgrímssonar sjálfs:
„Orð áttu enn eins og
forðum“, og minnti á að
íslenskt mál „er fyrst
og fremst skemmtilegt
og óendanlega fjöl-
breytt, ástkært og yl-
hýrt í gleði og sorg“.
Ánægjulegt er að heyra slík við-
horf til tungumálsins okkar. Miklu
vanalegra er að hlýða á boðbera
illra tíðinda af íslenskunni, málinu
hraki stöðugt, ekki síst vegna áhrifa
frá ensku. Þau boð hafa að vísu ver-
ið flutt allt frá því í síðasta heims-
stríði. Því dugir nú ekkert minna en
halda því fram að íslenskan sé deyj-
andi mál. Enda borgar hún sig ekki
samkvæmt nýjustu útreikningum.
En ætli Þórarinn hafí ekki rétt
fyrir sér og það sé langt frá því
Fyrir árið 2000
KERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
www.islandia.is/kerfisthroun
tímabært að rita dánar-
vottorð íslenskunnar.
Þótt fjarstaða íslands
verndi tungu okkar
ekki lengur frá erlend-
um áhrifum hafa sam-
skiptin við aðrar þjóðir
orðið til þess að ís-
lenskan er notuð um
miklu fleiri fyrirbæri
og á miklu fleiri sviðum
en í upphafi aldar. Að
vísu hafa ýmis orð, sem
algeng voru, horfið úr
daglegu máli enda
lýstu þau veröld sem
var. Önnur hafa hins
vegar komið í staðinn
og við íslendingar get-
um nú fjallað um miklu fjölbreyttari
veruleika á okkar eigin tungu en
fyrir nokkrum áratugum. Einnig
hefur okkur fjölgað svo að nú tala
fleiri íslenskt mál en nokkru sinni
fyrr.
Þá hafa miklu fleiri útlendingar
áhuga á að læra íslensku en áður
vegna aukinna samskipta okkar á
eftirstríðsárunum við erlendar
þjóðir. Vilja þeir annaðhvort læra
íslensku sem annað mál, af því þeir
hafa flutt til landsins, eða erlent
tílfar
Bragason
mál til að geta skilið það sem sagt
er við þá á íslensku og tjáð sig við
Islendinga.
Því miður hefur skilningur okkar
íslendinga á þessum áhuga útlend-
inga verið takmarkaður og viljinn
til að styðja þá í viðleitni sinni allt
of lítill. Gjarnan er litið á útlend-
inga sem leggja stund á íslensku
sem einhverjar furður, þeir eru
jafnvel tortryggðir eða þeim sýnd
ókurteisi. Margir útlendingar hafa
þá reynslu af því að reyna að nota
málið að Islendingar nenni ekki að
tala við þá, grípi til annars tungu-
máls, sem þeir telja sig sleipari í en
útlendinga í íslensku, eða snúi baki
við þeim. Enda er það landlægur
hugsunarháttur að íslenskan sé svo
erfitt mál að engir nema innfæddir
Það á að vera okkur
-------7---------------------
Islendingum
ánægjuefni, segir tílfar
Bragason, hversu
margir útlendingar
deila ást okkar á
íslenzkunni.
geti talað það og raunar varla þeir
heldur.
Allar grannþjóðir okkar hafa
hins vegar tekið upp þá stefnu að
efla kennslu fyrir útlendinga í sín-
um tungumálum, hvort sem þeir
ætla sér að setjast að í landinu eða
ekki. Enda er kennsla í tungumál-
um meðal útlendinga engu síður
málrækt en málvöndun þeirra sem
hafa málið að móðurmáli.
Raunar má segja að það sé rétt-
ur þeirra sem gerast innflytjendur
að eiga kost á kennslu í ríkismál-
inu enda geta þeir ekki annars orð-
ið fullgildir þátttakendur í þjóðfé-
laginu, sem þeir borga skatta og
skyldur til. Það er því frumskylda
okkar við útlendinga sem flytjast
til Islands að bjóða þeim góða
kennslu í íslensku hvort sem þeir
hafa flutt hingað af fúsum vilja eða
koma hingað sem flóttamenn.
Þessum málum hefur að vísu verið
æ betur sinnt á lægri skólastigum,
í háskólum, námsflokkum og af
Rauða krossinum en það er langt
frá því að nóg sé gert. Enda skort-
ir mikið á að kennsla í íslensku
fyrir útlendinga sé viðurkennd
sem sérgrein. Þess vegna eru
kennarar illa undirbúnir undir
þessa kennslu, mikill skortur á
kennslugögnum og samræmt mat
á náminu lítið. Þetta finna auðvitað
þeir best sem taka kennslu I ís-
lensku fyrir útlendinga að sér. Er-
lendar þjóðir kosta að miklu leyti
kennslu í erlendum tungumálum
við Háskóla íslands, bæði með því
að launa kennara og bæta náms-
efnis- og bókakost nemendanna.
Nútímaíslenska er nú kennd við
allt að 40 háskóla erlendis. Tæpur
helmingur þeirra fær styrki frá ís-
lenskum stjórnvöldum. Nú styrkir
íslenska ríkið kennslu íslensku-
lektora erlendis við 14 skóla. Er
þessi stuðningur í formi launa-
framlags, bókastyrkja og stjrrks til
árlegra kennarafunda. Til þessa
málaflokks er varið 4.600 þús. kr. á
fjárlögum fyrir 1998, þar af fara
1.700 þús. kr. til Lundúnaháskóla.
Til hvers hinna skólanna fara því
rúmar 200 þús. kr. og hefur styrk-
urinn ekkert hækkað á slðustu ár-
um.
Síðan 1992 hefur Stofnun Sigurð-
ar Nordals annast stuðning við ís-
lenskukennslu við erlenda háskóla
og þjónustu við íslenskulektorana.
Starfsemi stofnunarinnar hefur
hins vegar vaxið mjög á öllum svið-
um frá þeim tíma án þess að starfs-
fólki hafí fjölgað. Aðeins einn og
hálfur starfsmaður hefur sinnt
verkefnum hennar flest árin síðan
henni var komið á fót 1988. það gef-
ur því augaleið að þjónustunni við
íslenskukennslu erlendis er stjúp-
móðurlega sinnt. Þá hefur stofnun-
in ekkert fé til að standa fyrir nám-
skeiðum fyrir kennara í íslensku
sem erlendu tungumáli eða til
námsefnisgerðar svo að ekki hefur
reynst unnt að bæta kennsluna á
þann hátt. Starfskrafta hefur stofn-
unin heldur ekki til að sinna Evr-
ópusamstarfí um tungumála-
kennslu en þar gæfust þó miklir
möguleikar ef fé fengist innanlands
til að taka þátt í því.
Mikill áhugi er á að efla tungu-
málakennslu hér á landi. Enda er
nú svo komið að kunnáttu í erlend-
um tungumálum er krafist á æ
fleiri sviðum. Vegna milliríkjasam-
starfs og -viðskipta er ljóst að kröf-
urnar munu enn aukast og góð
kunnátta í einu af skandínavísku
málunum og ensku dugir ekki leng-
ur. í Evrópusamstarfi er alls ekki
nóg að kunna aðeins ensku.
Raunar er það ánægjuefni að
Evrópusambandið leggur áherslu á
góða tungumálaþekkingu og styrk-
ir ekki síður nám í tungumálum
sem fáir tala en tungum stórþjóða.
Við Islendingar ættum því að skoða
íslenskukennslu fyrir útlendinga í
ljósi kennslu okkar í erlendum mál-
um og skilja að útlendingar hafa
áhuga á að læra okkar tungu rétt
eins og okkur er kappsmál að bæta
tungumálakunnáttu okkar til að
geta haft samvinnu og samneyti við
aðrar þjóðir. En um leið og fleiri út-
lendingar læra íslensku eykst skiln-
ingur á menningu okkar og stöðu í
heiminum.
Þórarinn Eldjám sagði í ávarpi
sínu þegar hann tók við verðlaun-
um Jónasar Hallgrímssonar: „ís-
lensk tunga er til í allt nema ást-
leysi.“ Það á að vera okkur íslend-
ingum ánægjuefni hversu margir
útlendingar deila ást okkar á ís-
lenskunni og leggja stund á hana af
ástríðu. Það er einnig af ást á ís-
lenskunni að kennarar leggja stund
á kennslu í íslensku fyrir útlend-
inga. Stjórnvöldum og raunar okk-
ur Islendingum öllum ber skylda til
að styðja þá í því málræktarstarfí,
hvort heldur þeir vinna meðal ný-
búa hér á landi eða að íslensku-
kennslu erlendis.
Höfundur er forstöðumaður Stofn-
unar Sigurðar Nordals.
jiama
'{ijrnanock
tWMo:í.
verð áður
kr. 30.880
verð áður
kr. 19.970
Jólatilboð Jólatilboð
kr. 15.900 kr. 24.900

SPAR SPORT
I1
TOPPMERKI Á LÁGMARKSVERÐI
Alþingi á enn eftir að full-
gilda bann við jarðsprengjum
FYRIR réttu ári
undirrituðu íslensk
stjórnvöld alþjóðlegan
samning sem bannar
að jarðsprengjur séu
framleiddar, geymdar,
fluttar eða notaðar.
Samningurinn var und-
irritaður af 123 ríkjum
í Ottawa í Kanada og
hann er dæmi um þann
mikilsverða árangur
sem ríkisstjórnir með
framsækna utanríkis-
stefnu geta náð í
mannúðar- og mann-
réttindamálum - oft í
samvinnu við frjáls fé-
lagasamtök.
Fullgilda þarf samninginn
Samningurinn um bann við jarð-
sprengjum mun þó ekki breyta
miklu nema því aðeins að hann sé
fullgiltur af þjóðþingum aðildarríkj-
anna. Jafnframt þurfa þjóðþingin að
hrinda í framkvæmd ákvæðum
samningsins um aðstoð við fórnar-
lömb jarðsprengna og hreinsun
þeirra svæða þar sem sprengjurnar
er að fmna. Þangað til mun ekki
linna þjáningum karla, kvenna og
barna í nærri sjötíu löndum heims
og jarðsprengjur munu áfram koma
í veg fyrir að flóttamenn geti snúið
til baka til heimkynna sinna, bænd-
ur brauðfætt sig af landbúnaði og
uppbyggingarstarf hafist þegar
stríðsátökum lýkur.
Nú hafa fleiri ríki undirritað
Ottawa-samninginn og eru þau orð-
in 131 talsins. Hins vegar hafa
færri en helmingur þeirra fullgilt
samninginn, en það er nauðsynlegt
til að hann öðlist gildi í viðkomandi
landi.
íslensk stjórnvöld
voru meðal þeirra ríkja
sem undimtuðu samn-
inginn strax við gerð
hans. Samningurinn
tekur gildi 1. mars nk. í
þeim ríkjum sem full-
gilda hann fyrir þann
tíma, en það er einung-
is 16 mánuðum eftir að
gengið var frá honum.
Þetta er mjög mikils-
verður árangur í ljósi
þess að með Ottawa-
samningnum er í fyrsta
sinn í sögunni lagt
bann við vopnategund
sem hefur verið í notk-
un víðsvegar um heim
í áratugi. Enn hefur
þó samningurinn ekki verið lagður
fram til fullgildingar á Alþingi Is-
lendinga.
Fleiri brýn verkefni bíða
Jarðsprengjur deyða og limlesta
tugi fólks á hverjum degi og flest
fórnarlömbin eru óbreyttir borgar-
ar sem ekki hafa tekið þátt í hern-
aði. Það er því mikilvægt að allir
leggist á eitt til að Ottawa-samn-
ingurinn sé fullgiltur og að honum
sé framfylgt um allan heim. A eins
árs afmæli Ottawa-samningsins vill
því Rauði kross Islands skora á Al-
þingi að staðfesta hann sem allra
fyrst og ekki seinna en við gildis-
töku hans hinn 1. mars 1999. Það
væri skref í þá átt að Islendingar
skipuðu sér á meðal þjóða sem eru í
fararbroddi við að stuðla að fram-
gangi brýnustu mannúðar- og
mannréttindamála sem blasa við
mannkyni. Um þessar mundir er
rætt um að íslensk stjórnvöld verði
atkvæðameiri í utanríkismálum en
Á ársafmæli Ottawa-
samnings skorar Rauði
kross Islands á Alþingi,
segir Sigrún
Arnadóttir, að fullgilda
samninginn um bann
við jarðsprengjum.
áður hefur tíðkast. Sú stefna er
vissulega mikilsverð en hins vegar
væri enn ánægjulegra ef henni yrði
framfylgt með það að leiðarljósi að
styðja þau alþjóðlegu mannúðar- og
manm'éttindamál sem mest eru að-
kallandi.
Mörg brýn alþjóðleg mannúðar-
og mannréttindamál bíða úrlausnar
og gætu íslensk stjórnvöld látið þar
til sín taka. Þar má nefna að setja
alþjóðlegt bann við þátttöku barna
yngri en 18 ára í hernaði, að setja
takmarkanir á framboð og notkun á
handvopnum sem flæða yflr lönd og
þjóðir, tryggja réttindi flóttamanna
- ekki síst þeirra sem eru á flótta í
eigin landi - og styðja aðgerðir sem
miða að því að auka öryggi þeirra
sem vinna að hjálparstarfi á átaka-
svæðum. Loks má nefna að enn er
mikið starf óunnið til að alþjóðlegi
sakadómstóllinn verði trúverðugur
og skilvirkur vettvangur til að
dæma þá sem gerst hafa sekir um
stórfelld brot á mannréttindum og
mannúðarlögum. Allt eru þetta
mikilvæg málefni sem íslensk
stjómvöld gætu lagt lið á alþjóða-
vettvangi.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Rauða kross Islands.
Sigrún
Árnadóttir