Morgunblaðið - 15.01.1999, Page 34

34 FÖSTUDAGUR 15. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 15. JANÚAR 1999 3£j,
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
EFN AH AGSKREPP A
í BRAZILÍU
DÖKKT ÚTLIT er í alþjóðlegum efnahagsmálum í
kjölfar efnahagskreppunnar í Brazilíu, sem
magnaðist eftir gengisfellingu gjaldmiðilsins í fyrradag.
Gengisfellingin kom í kjölfar mikils fjárflótta úr landi,
enda höfðu fjárfestar búizt við henni um skeið. Helztu
ástæður gengisfellingarinnar eru mikill halli á viðskiptum
við útlönd, svo og mikill fjárlagahalli. Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn hafði sett ríkisstjórninni í höfuðborginni
Brazilíu þau skilyrði að draga verulega úr þessum halla
áður en hún fengi þá gífurlegu fjárhagsaðstoð, sem
samþykkt hafði verið að veita landinu, að upphæð rúmir
40 milljarðar dollara (2.900 milljarðar króna). Þar sem
ríkisstjórninni gekk brösulega að verða við þessum kröf-
um Alþjóðagjaldeyrissjóðsins drógust greiðslurnar og að
lokum brast þolinmæði fjárfesta og þeir tóku að flytja fé
sitt úr landi.
Bandarískar lánastofnanir og fjárfestar eiga gífurlegra
hagsmuna að gæta í Brazilíu, svo og Spánverjar og reynd-
ar fleiri Evrópuþjóðir. A þetta einnig við um flest lönd
Suður-Ameríku og óttast margir fjármálasérfræðingar, að
efnahagskreppan í Brazilíu muni valda eins konar keðju-
verkun í álfunni, enda eiga mörg löndin við efnahagserfið-
leika að stríða fyrir. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og iðnrík-
in, með Bandaríkin í broddi fylkingar, munu gera hvað
þau geta til að koma í veg fyrir slíka þróun, enda mikið í
húfi.
Astandið í Brazilíu olli þegar lækkun á verðbréfum á
fjármálamörkuðum heimsins, en þó fyrst og fremst á
hlutabréfum í bönkum og fyrirtækjum, sem mest viðskipti
eiga þar og víðar í Suður-Ameríku. Verðfallið á fjár-
málamörkuðum varð þó almennt minna en búast hefði
mátt við, hver sem framvinda verður næstu daga og vikur.
Það, sem gerir efnahagskreppuna í Brazilíu svo alvar-
lega, er, að hún kemur í kjölfar þeirra efnahagserfiðleika,
sem Asíulönd eiga við að stríða, svo og kreppuástandsins í
Rússlandi. Ahrifanna kann að gæta meira og minna um
allan heim og hætta er á því, að minnkandi hagvöxtur leiði
til efnahagssamdráttar og viðskiptahafta.
HOLLYWOODVELDIÐ
NÁLEGA ALLAR vinsælustu kvikmyndirnar í bíóhús-
um landsins á síðasta ári voru framleiddar í
Hollywood, eins og fram kom í frétt hér í blaðinu í gær.
Sló kvikmyndin Titanic aðsóknarmet en um 45% þjóðar-
innar sáu hana eða um 124 þúsund manns. Ein íslensk
mynd var á meðal 26 vinsælustu myndanna, Stikkfrí, sem
tæp sautján þúsund manns sáu. Er það breyting frá því
sem var á síðasta áratug þegar íslenskar myndir voru
ávallt á meðal þeirra sem mesta aðsókn hlutu.
Miklar vinsældir Hollywoodmynda hér á landi þurfa
ekki að koma á óvart í ljósi þess að um áttatíu af hverjum
eitt hundrað myndum sem íslensk kvikmyndahús sýna eru
af því tagi. Hefur það löngum verið ósk kvikmyndaáhuga-
manna að húsin sýndu fleiri myndir af öðru bergi brotnar,
víst er að af nógu er að taka, enda stendur kvikmyndagerð
með miklum blóma víða um heim, nægir þar að nefna
miklar kvikmyndaþjóðir á borð við Frakka og Indverja.
Kvikmyndahátíð í Reykjavík, sem sett verður í dag, hef-
ur í tuttugu ár haft það að meginmarkmiði að kynna ís-
lenskum kvikmyndaáhugamönnum myndir sem alla jafna
eru ekki sýndar í kvikmyndahúsunum. Með þessu hefur
hátíðin að nokkru bætt upp einleita efnisskrá húsanna og
fyrir bragðið hefur hún iðulega notið töluverðra vinsælda
- ætti það eitt að nægja til að vekja áhuga hjá eigendum
kvikmyndahúsanna á því að auka hlut mynda sem fram-
leiddar eru annars staðar en í draumasmiðjunni Holly-
wood.
Kvikmyndahátíð í Reykjavík er ánægjulegt framtak og
nauðsynleg tilbreyting. Vonandi verður samt ekki langt að
bíða þess að íslensk kvikmyndahús taki að kynna okkur í
auknum mæli það sem er að gerast í kvikmyndagerð ann-
arra þjóða en Bandaríkjanna.
íslenskir rithöfundar
eru margir að skrifa
heimsbókmenntir
Morgunblaðið/Júlíus
FORLAGIÐ edition die horen hefur raeðal annars lagt áherslu
á íslenskan skáldskap.
Johann P. Tammen
hefur verið ötull við
að kynna íslenskar
bókmenntir í Þýska-
landi. Islenskur
skáldskapur hefur
birst í tímariti hans,
die horen. Karl
Blöndal ræddi við
Tammen á heima-
slóðum hans
í Bremerhaven.
JOHANN P. Tammen, stjórn-
andi bókaforlagsins edition die
horen í Bremerhaven, fer ekki
troðnar slóðir í útgáfu.
Tammen hefur lagt áherslu á íslensk-
ar bókmenntir, sem hann segir ekki
að óíyrirsynju. „íslenskir rithöfundar
eru margir að skrifa heimsbókmennt-
ir,“ sagði hann í samtali við Morgun-
blaðið þokudrungað kvöld á kránni
Kaiserhafen, sem hefur einkunnar-
orðin „síðusta knæpan áður en komið
er til New York“ við höfnina í Brem-
erhaven og bætti við að hann væri
bjartsýnismaður. Það getur ekki
alltaf verið auðvelt að halda í
bjartsýnina fyrir lítinn útgefanda í
heimi bókaútgáfunnar í Þýskalandi
eins og hann lýsir henni.
Hann sagði að lítil bókaforlög ættu
ekki síst undir högg að sækja núna
þegar í Brussel væri verið að íeggja á
ráðin um að afnema bindingu verðs á
bókum í ríkjum Evrópusambandsins.
Tammen segir að það sé einkum fyrir
þrýsting frá Austum'kismönnum, en
stóru forlögin í Þýskalandi séu einnig
hlynnt því að verðlag verði gefíð
frjálst.
Litlu forlögin í nauðvörn
„Þeir vilja auka samkeppnina en
það er hætt við að bókmenntimar líði
fyrir,“ sagði hann. „Stóru forlögin
vilja gefa út þrjár metsölubækur og
nokkur bókmenntaverk til að líta bet-
ur út. En við sem rekum litlu forlögin
erum í nauðvörn. Þá skapast einnig
sú hætta að enn þrengi að þýðinga-
markaðnum.“
Tammen sagði að staða þýðinga
væri góð um þessar mundir í Þýska-
landi. Það kostaði hins vegar sitt að
láta þýða bækur og rétturinn kostaði
sömuleiðis sitt. Nú styrktu bæði
stofnanir og ríkið þýðingar. Ef hætt
yrði að styðja við bakið á þýðendum
kæmi upp staða, sem ekki yrði bætt
upp með hugsjónum. Enn fremur
væri um þröngan hóp bók-
menntaáhugamanna að ræða í Þýska-
landi, eða milli 10 og 100 þúsund
manns. Höfundar á borð við Giinter
Grass gætu selt allt að
100 þúsund bækur, en
það væri vel af sér vikið
ef 10 þúsund eintök seld-
ust af bókum Einars Más
Guðmundssonar eða Lars
Gustavssonar og þeirra líka. Sala
afþreyingarefnis gæti hins vegar
hlaupið á hundruðum þúsunda bóka
og þarna færi í raun fram barátta
milli iðnaðarframleiðslu og hand-
verksins.
Tammen kvaðst vera þeirrar
hyggju að Þjóðverjar hefðu mjög
góða þýðendur. Oft nytu erlendir rit-
höfundar til dæmis meiri hylli í þýsk-
um þýðingum í Þýskalandi en á
frummálinu heima fyrir. Þetta ætti til
dæmis við um suma bandaríska
ritöfunda, sem seldust hlutfallslega
meira í Þýskalandi en í heimalandinu.
Þá væru þýðendur margir og síður
en svo skortur á góðum þýðendum,
meira að segja úr íslensku.
„Islendingarnir koma“
Islenskir höfundar hafa látið að sér
kveða í Þýskalandi undanfarið.
Tammen sagði að á undanförnum 10
til 15 árum hefði átt sér stað jákvæð
þróun í þessum efnum. Islenskir
höfundar vektu athygli og forlög
þeirra reyndu að ýta undir það.
Hansa-forlagið í Miinchen hefði til
dæmis birt auglýsingu með yfirskrift-
inni „Islendingarnir koma“ til að
kynna Einar Má og Einar Kárason.
„Bókmenntir frá rómönsku
Ameríku réðu lögum og lofum á átt-
unda áratugnum," sagði hann. „Á
undanfómum tíu til fimmtán árum
hafa bókmenntir Norðurlanda rutt
sér til rúms og má þar nefna Jostein
Gaarder og Peter Iloeg.
Hann sagði að norrænar bók-
menntir hefðu notið virðingar á síð-
ustu öld og talið hefði verið með
ólíkindum að slíkar bókmenntir gætu
komið úr norðri. Nú væru norrænar
bókmenntir aftur á uppleið og Islend-
ingai-nir væru þar ofarlega. Vel-
gengni íslenskra höfunda mætti rekja
til þess að almenningur hefði verið
með á nótunum. Hann tók sérstak-
lega fram að ólíkt væri farið með
bækur íslenskra höfunda og til dæm-
is Lesið í snjóinn eftir Hoeg: „Lesið í
snjóinn varð metsölubók, en þar er
um að ræða metnaðarfullar afþrey-
ingarbókmenntir. Islenskir rit-
höfundar eru margir að skrifa
metnaðarfullar heimsbókmenntir.“
Kvaðst hann telja Guðberg Bergs-
son og Steinunni Sigurðardóttur til
þess hóps auk þeirra Einars Más og
Einars Kárasonar.
Kynning bókmennta
þarf að vera stöðug
Kynning bókmennta þyrfti hins
vegar að vera stöðug og menn yrðu að
vakna til vitundar um það
á Islandi að þaðan þyifti
einnig að koma frum-
kvæði. Þá væri kynning
bókmennta samspil
margra þátta og sérstak-
lega mikilvægt væri að rithöfundar
kæmu á staðinn og læsu upp úr verk-
um sínum. Fólk vildi láta skemmta
sér og nota sína andans krafta og þar
lægju sóknarmöguleikar. Meira að
segja ljóðið vekti löngun manna til að
reyna eitthvað nýtt. En einnig þyifti
að sýna að alvara byggi að baki.
Tammen sagði að styðja yrði við
bakið á þýðingum og kvaðst kunna
best að meta styrkjakerfið, sem væri
við lýði í Noregi. Norðmenn styddu
ekki aðeins þýðingar úr öðrum mál-
um yfir á norsku, heldur einnig úr
norsku yfir á önnur mál. Síðan
kynntu þeir bókmenntir sínar. Það
sama ætti við í Danmörku, þótt það
kerfi væri lakara.
Menn hafa velt því fyrir sér af
hverju áhugi Þjóðverja á erlendum
bókmenntum stafi og því hefur verið
haldið fram að að það mætti ef til
rekja til þess að þýskar bókmenntir
væru í lægð.
Þýskar bókmenntir í lægð?
Tammen sagði að þetta viðkvæði
heyrðist oft og færa mætti að því rök
að þetta væri rétt. Hann kvaðst hins
vegar telja að þýskar bókmenntir
væru góðar. Þýskir höfundar
skrifuðu hins vegar oft og tíðum of
flókinn texta og lýstu innra lífi fólks.
„Bókmenntir hér eru góðar en
flóknari," sagði hann. „Ég get ekki
verið sammála um að þýskar bók-
menntir séu í lægð þótt það sé
kannski ekki rangt heldur. Það er
ákveðin tregða til að kaupa þýska
höfunda, en það er ekki lykilatriði. Is-
lensku bækurnar sýna til dæmis
glöggt þær breytingar, sem átt hafa
sér stað á þessari öld og draga fram
vandamál nútímans. Við höfum feng-
ið að sjá eina og eina bók eftir ís-
lenska höfunda en nú þurfum við að
telja í okkur kjark til að gefa út verk
einstakra höfunda í heild sinni þannig
að þau séu öll á boðstólum."
Tímarit Tammens, die horen, sem
kemur út ársfjórðungslega er helgað
bókmenntum, listum og gagnrýni.
Sess ljóðsins í tímaritinu er drjúgur,
enda telur Tammen rangt að kveð-
skapur gangi ekki í lesendur. Hann
nefnir því til staðfestingar að forlag
sitt gefi reglulega út rit, sem sé
helgað skáldum ákveðins lands.
Verkefnið fer þannig fram að sex
skáldum hefur verið boðið að lesa
upp á vegum vestur-þýska útvai’psins
í Köln. Arið 1992 var gefin út bók
með íslenskum kveðskap. Það var
fjórða bókin í röðinni. Hún ber nafnið
„ég heyrði bláa litinn" (Ich hörte die
Farbe blau) og er með ljóðum skáld-
anna Hannesar Sigfússonar, Baldurs
Oskarssonai-, Lindu Vilhjálmsdóttur,
Gyrðis Elíassonar, Ingibjargar Har-
aldsdóttur og Matthíasar Johannes-
sen á íslensku og þýsku. Sagði
Tammen að þetta væri Evrópuverk-
efni, sem ætti sér engan líka. Tíma-
ritið með ljóðum íslensku skáldanna
sex hefði upphaflega verið gefið út í
þrjú þúsund eintökum og hefði selst
upp. Eftirspurnin hefði hins vegar
verið slík að hann hefði ákveðið að
gefa bókina út aftur, nú í fimmtán
hundruð eintökum. Áhuginn á þessu
riti sýndi að ljóðið væri ekki einangr-
að fyrirbæri. Þetta væri einnig hvatn-
ing íslenskum skáldum því að þekkt-
ustu þýsku ljóðskáldin seldu í mesta
lagi fimmtán hundruð eintök af bók-
um sínum.
Að hampa bók-
menntum, sem
á að þegja í hel
Morgunblaðið/Karl Blöndal
JOHANN P. Tammen, sljói nandi forlagsins edition die horen, fyrir utan
„síðustu knæpuna áður en koraið er til New York“.
íslenskar bókmenntir og listir hafa
einnig verið á dagskrá í tímaritinu die
horen. Árið 1986 var 3. hefti tímarits-
ins eingöngu helgað íslandi. Þá var
ísland aftur á dagskrá die horen í
fyrsta tölublaði tímaritsins 1997 þeg-
ar teknar voru íyrir samtímabók-
menntir í Norður-Evrópu undir yfir-
skriftinni „Hér er heimurinn, hér er
jaðar hans“ (Hier ist die Welt, hier
ihr Rand).
Minnisstæður fundur
með forseta Islands
Þegar tímaritið, sem helgað var Is-
landi, kom út árið 1986, var það
kynnt í Goethe-stofnun á Islandi.
Tammen las þar sjálfur upp úr verk-
um sínum og var það fyrsta heimsókn
hans til Islands, en hann hefur komið
einu sinni síðan, árið 1993. Vigdís
Finnbogadóttir, þáverandi forseti,
var viðstödd kynninguna, og það er
Tammen minnisstætt.
„Ég hafði aðeins heyrt um hana, en
aldrei hitt hana,“ sagði hann. „Eftir
kynninguna bauð hún mér í göngutúr
og við töluðum saman, meðal annars
um það hvað menningin væri mikil-
vægt fyrirbæri. Þetta var eins og jól-
in fyrir mig. Síðan hitti ég hana aftur
og við töluðum fram á nótt. Ég hef
aldrei upplifað það áður að á þessu
plani væri rætt um menningu af slík-
um móð.“
Tammen sagði að nú væri kominn
tími til þess að gefa lesendum die
horen sýn inn í íslenskan skáldskap
að nýju. Hann sagði að komnar væru
hugmyndir og textar til að velja úr og
til væru peningar fyrir prentun, en
afla þyrfti fjár til þýðinga og þar
horfði hann meðal annars til Islands.
Stefnt væri að því að gefa út tölublað
með íslensku efni eingöngu árið 2000.
Áherslan á norðrið hefur verið
rauður þráður í báðum birtingar-
myndum tímaritsins. Það hefur nú
komið út samfleytt í 43 ár, eða allt frá
því að Kurt Morawietz hóf útgáfu
þess í Hannover árið 1955. Tammen
hefur verið einn útgefandi síðan
Morawietz lést árið 1994. Leið hans í
þá stöðu var krókótt. Hann lauk
aldrei stúdentsprófí, en vann það upp
síðar og náði inntökuprófi í háskóla.
Hann lærði kaupmennsku og gerði
hitt og þetta, var meðal annars sölu-
maður. Hann byrjaði að fást við skrif
í Darmstadt, var kvimynda- og leik-
húsgagnrýnandi. Um tíma var hann
hjá vikuritinu Stern og í tvö ár sá
hann með öðrum um um skop og háð
í blaðinu. Hann lærði þýsku, sögu og
félagsfræði í háskóla og að náminu
loknu gekk hann til liðs við die horen.
Tímarit Schillers fyrirmyndin
Nafnið die horen eða árstíðagyðj-
urnar var engin tilviljun. Það er sótt í
samnefnt tímarit, sem þýski skáldjöf-
Hr
urinn Friedrich Schiller gaf út á
átjándu öld. Tímarit Schillers var
reyndar ekki langlíft. Útgáfa þess
stóð aðeins í tæp þrjú ár. En þar voru
ýmsu gerð skil og var norræn menn-
ing þar á meðal. Árið 1796 birtist
grein í Die Horen eftir Johann Gott-
fried Herder undir heitinu „Iðunn og
yngingareplið“, sem Arthúr Björgvin
Bollason segir í bók sinni „Ljóshærða
villidýrið" að marki að vissu leyti
tímamót í viðskiptum þýskra höfunda
við norrænan menningararf. Grein
þessi er ski-ifuð í formi samræðu og
efnið er spurningin hvort íslensk
goðafræði eigi að koma í stað grískr-
ar í þýsku menntalífi. I lok sam-
ræðunnar er áhersla lögð á þá ósk að
sú hugsjón, sem lifi í fornum
goðsögnum norrænna manna, megi
skjóta rótum og blómstra í vitundar-
lífi Þjóðverja.
Að hampa bókmenntum
sem á að þegja í hel
Tammen sagði að eitt af mark-
miðunum með útgáfu die horen væri
að vekja athygli á bókmenntum, sem
lítið hefði farið fyrir. Einn sá höfund-
ur, sem tímaritið hefði gert vegleg
skil, væri Christian Geissler, sem
hann sagði að jafnaðist á við Peter
Weifi. Hann hefði skrifað stórar, mik-
ilvægar bækur um uppbyggingu
hryðjuverkasamtakanna Rauðu her-
deildarinnar, en þar sem hann var
talsmaður róttækrar andstöðu við
ríkið hefðu verk hans verið sniðgeng-
in: „Við viljum halda á lofti verkum,
sem eru að gleymast með röngu. Er
tímaritið pólitískt? Það má segja að
það sé pólitísk afstaða að hampa bók-
menntum, sem á að þegja í hel.“
Annar höfundur væri Albert Vigo-
leis Thelen, sem skrifaði skáldsöguna
„Eyja annarrar ásjónunnar" (Insel
des zweiten Gesichts). Hann flúði
undan nasistum frá Þýskalandi til
Mallorca árið 1933 og sagan gerist
þar á árunum fyi'ir stríð og er um leið
hárbeitt ádeila á nasis-
mann. Thelen skrifaði
greinar íyrir hollensk
blöð og héldu greiðslurn-
ar fyrir þær í honum lífi.
„Hann gleymdist á sjötta
áratugnum og varla var tekið eftir
annaiTÍ skáldsögu hans, þótt þar
væru heimsbókmenntir á ferð,“ sagði
hann. „Hann hæddist að Hitler og
verk hans eru bæði fyndin og alvar-
leg.“
Brúin milli die horen
og Islands
Tammen sagði að skáldið Wolf-
gang Schiffer hefði smíðað brúna
milli die horen og íslands. Schiffer
hefði eitt sinn verið á )eið til Band-
aríkjanna, millilent á Islandi og þá
komist í kynni við íslensk skáld,
íslandshefti var
endurprentað
í tvígang
þeirra á meðal Franz Gíslason og
Sigurð A. Magnússon. Tammen met-
ur hlut Schiffers greinilega mikils og
segir að í samanburði við Sohiffer sé
hann ekki nema lítið ljós.
1997 kom út á vegum edition die
horen bókin „Býr Islendingur hér?
Minningar Leifs Muller“, sem Garðar
Sverrisson skráði. Tammen kvaðst
hafa heyrt af áhrifamikilli leikgerð
endurminninganna, sem sýnd var á
sviði í Sachsenhausen, þar sem Leif-
ur var í fangabúðum nasista.
Tammen kvaðst hafa leitað til ann-
arra forlaga um útgáfu á sögu Leifs,
en enginn hefði bitið á agnið. Þá hefði
komið til sögunnar Eddy Liibbert,
athafnamaður í Bremerhaven, sem
einnig er atkvæðamikill í Þýsk-ís-
lenska félaginu þar. Hann hefði lagt
af mörkum fé til að bókin mætti
koma út.
Tammen er greinilega stoltur af
bókinni og segir hana vera þarfan
vitnisburð um valdatíma nasista og
þau óhæfuverk, sem þá hefðu verið
framin.
„Þessi bók er nú til á þýsku," sagði
Tammen og vildi leggja áherslu á að
það eitt og sér væri sér mikilvægt.
„En ég hef metnað til að sjá til þess
að hún komi út í vasabroti því þessi
bók hefur verið sögð bæði mikilvæg
og nauðsynleg."
Hann sagði að þar sem forlag sitt
væri lítið hefðu sér verið skorður
settar við dreifingu bókarinnar, en
um leið væri kostur að vera með eigið
tímarit þar sem hægt væri að auglýsa
hana.
Tammen kvaðst ekki vera þeirrar
hyggju að Þjóðverjar hefðu fengið
nóg af umræðu um nasismann og af-
leiðingar hans. Sú umræða, sem
kviknað hefði vegna bókar sagn-
fræðingsins Daniels Jonahs Goldhag-
ens, „Hinir fúsu böðlar Hitlers", og
ræðu rithöfundarins Martins Walsers
er hann fékk friðarverðlaunin á bóka-
messunni í Frankfurt fyrr á árinu
bæru því vitni. Umræðan væri ýmist
á jákvæðum eða neikvæðum nótum,
en áfram væri mikill áhugi á þessum
málum og viðkvæðið síður en svo að
nú væri nóg komið.
„Bókin með sögu Leifs var einnig
gefin menntaskólum þar sem fjallað
var um hana,“ sagði hann. „Við höf-
um síðan fengið viðbrögð frá nem-
endum við henni. Athygli þeirra
vekja andstæðurnar milli uppvaxtar-
ins á Islandi og reynslunnar í fanga-
búðunum og síðan það að lifa slíka
reynslu af. Viðbrögðin eru staðfest-
ing á því sem maður er að gera.“
Þarna á að vera hús og
dyrnar eiga að vera opnar
Tammen liggur lágt rómur, en
raddstyrkurinn jókst þegar hann
beindi talinu að Goethe-stofnun: „Það
er fráleit ákvörðun að loka stofnun-
inni á Islandi og við vonum að ný
stjórn breyti því. Kostnaðurinn við að
reka stofnunina á íslandi er álíka
mikill og ein ferð utanríkisráðherra
erlendis. Hann ætti að prófa að hjóla
til Peking. Goethe-stofnun hefur mik-
ið að segja og það má ekki láta bráða-
birgðalausn [eða Goethe-miðstöðina]
nægja þótt hún sé góðra gjalda verð.
Fyrirkomulagið á að vera eins og
annars staðar í heiminum og ég veit
að margir skammast sín vegna lokun-
arinnar og vilja bæta úr. Þetta mál
snýst ekki um pólitík, heldur menn-
ingu og það er vafasöm reikningsað-
ferð að bera saman kostnað og nýt-
ingu. Þarna á að vera hús og dyrnar
eiga að vera opnar. Þetta var óábyrg
og skammarleg ákvörðun. Þetta voru
ekki mistök, en kannski má tala um
pólitískt glappaskot, sem
erfitt er að finna
hliðstæðu við þótt leitað
sé langt aftur. Þetta er
__________ eina stofnunin í heilu
landi og það skiptir ekki
máli hvað landið er lítið.“
Tammen sagði að það væri ekki
síður nauðsynlegt fyrir Þjóðverja að
þekkja til Islands og lokun Goethe-
stofnunar á íslandi lokaði einnig að
hluta til fyrir þann möguleika: „Is-
lensk tunga er ein sú elsta í heimin-
um og sama á við um sögu lýðræðis á
íslandi. Þetta land þarf maður að
þekkja vilji maður vera góður Evr-
ópubúi. Hefði ég haft sama aðgang að
Klaus Kinkel [utani'íkisráðherra í
stjórn Helmuts Kohls] hefði ég getað
veitt honum löðrung, en þess var ekki
kostur.“
Bæjarstjóri Hafnarfjarðar vill ræða
við ríkið um aukinn hlut í útsvari
Aætlaður halli
byggður á skyn
samlegum fjár-
festingum
í FRUMVARPI til fjárhagsáætlunar
Hafnarfjarðar fyrir árið 1999, sem
lagt hefur verið fram, er gert ráð fyrir
auknum skuldum og að halli á bæjar-
sjóði verði um 880 milljónir króna.
Magnús Gunnarsson bæjarstjóri seg-
ir að hallinn sé vegna mikilla fjárfest-
inga, sem að hans mati eru skynsam-
legar og nauðsynlegar. „En að hluta
til erum við nauðbeygðir vegna sam-
keppnisstöðu sveitarfélagsins við
nágrannabyggðirnar,“ sagði hann.
Magnús vill taka upp viðræður við
ríkið um aukinn hlut sveitarfélaga í
útsvarsgreiðslum og hann segir nauð-
synlegt að kanna sameiningu Hafnar-
fjarðar, Garðabæjar og Bessastaða-
hrepps af meiri alvöru en áður.
„Það verður að horfa á það í víðu
samhengi hvað við erum að gera og
hvers vegna farið er í
þessar miklu fjárfesting-
ar,“ sagði Magnús. „Það
er uggvænlegt að þurfa
að auka skuldir en ef við
förum yfir hvers vegna
þá er meðal annars
bundið í lögum að grunn-
skólinn skuli vera einset-
inn árið 2003. í Hafnarf-
irði hefur enginn af sex
grunnskólum verið ein-
settur á sama tíma og
nágrannasveitarfélögin
hafa einsett sína skóla.
Reyndar er verið að ein-
setja einn skóla þessa
dagana, Öldutúnsskóla.
Vegna þessa leggjum við
um 500 milljónir til
fræðslumála og fer stór hluti þeirrar
fjárhæðar í einsetninguna.“
Magnús sagði að ráðgert væri að
verja miklum fjármunum til nýrra
byggingarsvæða fyi'ir fleiri íbúa að
standa undir samneyslu bæjarfélags-
ins. „Við vitum að hagkvæmni stærð-
arinnar kemur fram þar sem í öðru,“
sagði hann. „Við erum það sveit-
arfélag sem býr hvað best að landi
undir íbúðar- og atvinnuhúsnæði. Ég
sé ekki að það sé fýsilegur kostur að
fara með atvinnusvæðin upp á Kjalar-
nes. Ég held það sé nær að líta á
Straumsvíkursvæðið. Þar eru 100
hektarar af ónumdu landi sem er
þægilegt til vinnslu fyrir atvinnu-
reksturinn."
Hann minnti á að fyrir kosningar
hefði verið undirritaður samningur
um byggingu íþróttamannvirkis fyrir
Knattspyrnufélagið Hauka og að
bæjarfélagið legði fram 190 milljónir
til þeirra framkvæmda. Einnig að
Iðnskóli Hafnarfjarðar væri að rísa á
mettíma en þar væri á ferðinni einka-
væðing á slíku mannvirki í fyrsta sinn
hér á landi með samningi Hafnar-
fjarðarbæjar og ríkisins. „Skólinn er
á lóð sem kallar á að rífa verður hluta
af húsum, sem hafa heyrt undir
áhaldahús bæjarins og verður því
nýtt áhaldahús byggt úti í hraunum
og í það fara 100 milljónir," sagði
hann. „Bara þessir þættir, 100 millj-
ónh- í áhaldahús, 190 milljónir vegna
samnings, sem búið var að gera við
Hauka og allir bæjarfulltrúar voru
sammála um að gera slíkan samning,
og 500 milljónir í skólamálin gera
samtals 790 milljónir. Síðan erum við
að fjárfesta í nýjum hverfum fyrir
annað eins en fáum vitanlega tekjur á
móti í gatnagerðargjöldum. Við erum
því að blása til sóknar, því við verðum
að auka tekjur til að geta staðið við
skuldbindingar bæjarsjóðs og það
verður ekki gert nema með einhverj-
um ráðstöfunum."
Saiiieining sveitarfélaga
Magnús sagði nauðsynlegt að horfa
til sameiningar sveitarfélaganna af
meh'i alvöru en áður þ.e. Hafnarfjarð-
ar, Garðabæjar og Bessastaðahrepps
og jafnvel Kópavogs og Vatnsleysu-;
strandarhrepps. „Síðan er annað sem
ég hef áhyggjur af og ég held að
sveitarstjórnarmenn þurfi að taka til
endurskoðunar hvort Samband ís-
lenskra sveitarfélaga eigi ekki að taka
upp viðræður við ríkið um að endur-
meta það hlutfall, sem sveitarfélögin
fá af útsvarstekjum vegna vaxandi
þjónustu sem veitt er heima í héruð-
um og þeirra verkefna sem tekin hafa
verið frá ríkinu,“ sagði hann. „Það er
þannig að eftir að sveitarfélögin tóku
við skólunum fóru íbúar að gera meiri
ki'öfur um menntun og þjónustu.
Annað sem við verðum að gæta okkar
á er að þegar áætlun var gerð
varðandi t.d. einsetningu skólanna,
sem sveitarfélögin samþykktu, þá var
hún metin á 6 milljarða.
Þá var talið að einsetn-
ing skóla í Hafnarfirði
kostaði einn milljarð en
niðurstaðan er allt önnur
eða þrír milljarðar á
næstu árum og er
stærsta fjárfesting sem
sveitarfélagið hefur
ráðist í.“
Nefndi hann sem
dæmi að gert hefði verið
ráð fyrir 20% endur-
greiðslu úr jöfnunarsjóði'
sveitarfélaga vegna ein-
setningar í Öldutúns-
skóla en að kostnaður
bæjarins hefði verið 510
milljónir þegar upp var
staðið þannig að endur-
greiðslan yrði nær 10%. „Endur-
greiðslum er stillt upp eftir fyrirfram
ákveðnum reglum en síðan kemur í
Ijós að breyta þarf þessum gamla
skóla og samræma bygginguna í eina
heild en það er ekki tekið með í reikn-
inginn," sagði hann. „Við erum því að
missa um 50 milljónir á þessum eina
skóla. Það eru svona hlutir sem þarf
að vera hægt að semja um við ríkis-
valdið."
Rekstrarkostnaður verði 74%
Varðandi fjárhagsáætlunina sagði
Magnús að rekstrarhlutfall milli
gjalda og tekna skipti mestu máli. í
fjárhagsáætluninni er gert ráð fyrir
að rekstrarkostnaður yrði 79,7% en
markmiðið væri að ná 74% á næstu
fjórum árum. „Það verður unnið
markvisst að þvi að ná rekstrar-
kostnaði sveitarfélagsins niður og
með því að gera það þá getum við
aukið fé til fjárfestinga um 200-300
milljónir," sagði Magnús.
Engin ákvörðun hefur verið tekin
um hækkun þjónustugjalda en í
greinargerð með fjáriagafrumvarpinu
kemur fram að þau verða tekin til
endurskoðunar. „Það er óskynsam-
legt af okkur að vera langt á eftir öðr-
um,“ sagði hann. „Við erum ekki með
hæstu þjónustugjöldin nema síður sé
en það er ekki skynsamlegt að mikill
munur sé á milli sveitarfélaganna.
Menn fara þessa leið með þjónustu-
gjöldin vegna þess að þar er svigrúm
til að ná í meira fé. Það er kannski
ekki áhugi á að leggja hærri gjöld á
íbúana heldur reyna þess í stað að
fara yfir samningana við ríkið og
kanna hvort það sé réttlát sem sveit-
arfélagið fær af sköttum ríkisins."
Magnús sagði að unnið hefði verið
að breytingum á stjórnsýslu bæjarins,
og að fyrir dyrum stæði hagræðing í
rekstri hans sem kæmi til með að
spara um 200 milljónir. „Það tekur
okkur svona ár að breyta stjórnsýsl-
unni og koma henni á það stig sem við
viljum að hún sé á,“ sagði hann en á
næstunni verða einstakar stofnanir og
deildir skoðaðar og kannað hvar hag-
ræða megi í rekstri.
Magnús
Gunnarssoii