Morgunblaðið - 21.02.1999, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 21. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ÞENSLAN ÓGNAR
VERÐ S TÖÐU GLEIK A
Mikill uppgangur hefur verið í efnahagslífínu und-
anfarin ár, svo mikill að óttast er að þenslan sé að
breytast í hættulega ofþenslu, sem ógni verðstöð-
ugleika. Morgunblaðið leitaði álits nokkurra sér-
fræðinga, sem segja margvísleg merki slíkrar of-
þenslu, hvort sem litið sé til stóraukins innflutn-
ings á síðasta ári og gífurlegrar einkaneyslu,
mikils viðskiptahalla, síminnkandi atvinnuleysis og
aukinna útlána, auk þess sem fasteignaverð hafí
hækkað nokkuð að undanförnu. Þeir segja harðn-
andi samkeppni og hagstætt innfiutningsverð
m.a. hafa ýtt undir verðstöðugleika, en nú sé það
stjórnvalda að sýna aðhaldssemi, til að vega á
móti þróuninni.
MÁR Guðmundsson, aðalhag-
fræðingur Seðlabankans, segir
margvísleg merki um ofþenslu,
sem gæti ógnað verðstöðugleika.
„Undanfarið hefur verið mjög
mikil aukning á innflutningi, eða
um 26% á síðasta ári, en á síðustu
mánuðum hefur dregið þar nokk-
uð úr. Þá hefur atvinnuleysi fa.ll-
ið hratt á síðustu mánuðum og er
núna árstíðaleiðrétt um 2,3%,
sem er fyrir neðan það sem hing-
að til hefur verið talið geta sam-
rýmst verðstöðugleika. Á móti
kemur, að á síðasta ári var tölu-
verður innflutningur vinnuafls,
sem létti á þrýstingi á vinnu-
markaði."
Már segir að þrátt fyrir þessi
greinilegu ummerki um þrengri
vinnumarkað mælist ekki enn
sem komið er umtalsvert launa-
skrið á almennum markaði. „Hjá
hinu opinbera hafa hins vegar
verið miklar launahækkanir.
Síðasta ársfjórðung 1998 voru
laun hjá hinu opinbera og
bankakerfinu um 12% hærri en
á sama tima árinu áður, á meðan
launavísitaian í heild hækkaði
um 8%.“
Már segir mikinn vöxt í pen-
inga- og lánastærðum. „Aukning-
in í útlánum á árinu 1998 var
31%. Þetta getur haft í för með
sér ákveðna áhættu fyrir banka-
kerfið og kyndir undir þenslunni.
landsframleiðslu og innflutning,
að sögn Más. „Gjaldeyrisforðinn
verður hins vegar varla aukinn
nema með því að minnka við-
skiptahallann og auka með því
móti gjaldeyrisinnstreymi eða
stuðla að auknu fjármagnsinn-
streymi eða draga úr fjármagns-
útstreymi, til dæmis með hærri
vaxtamun gagnvart útlöndum."
Erum á tæpasta vaði
Niðurstaða Más er að við séum
á tæpasta vaði, þótt ekki sé með
óyggjandi hætti hægt að fullyrða
að hér á landi sé ofþensla sem
ógni verðstöðugleika, en hins
vegar séu töluverð hættumerki.
„Það blikkar ekki á öllum rauðu
aðvörunarljósunum, en tvímæla-
laust á meirihluta þeirra. Með
hverju árinu sem líður, þar sem
hagvöxtur er umfram það sem
búast má við að hann geti verið
til lengdar, atvinnuleysi minnkar
og æ fleiri framleiðsluþættir inn-
anlands eru fullnýttir, því minna
borð verður fyrir báru. En það er
ekkert öruggt í þessu. Það getur
verið að við komumst klakklaust
í gegnum þetta ár. Það er hins
vegar ýmislegt sem bendir til
þess nú að aukið aðhald í pen-
ingamálum og/eða ríkisfjármál-
um þurfi að koma til ef við eigum
að forðast ofhitun og brotlend-
ingu hagkerfisins."

IÍOí
I Zf. ■7
< <C 2 i
•1 CfiS '
i
^ s
helstu viðskiptalöndum. Hérna
hefur einnig ríkt aðhaldssöm
peningastefna, sem hefur stuðlað
að hækkandi gengi. Þetta er
meginskýringin á því að verð-
bólgan er undir 2%, en við getum
ekki reiknað með áframhaldandi
lækkun á hrávöruverði. Undir-
liggjandi verðbólga er sennilega
að lágmarki 2% og fer líklega í
það far á næstu mánuðum. Hvort
verðbólga verður síðan meiri en
þetta veltur á því hvort þrengri
vinnumarkaður skilar meira
launaskriði á næstunni og hvort
gengi krónunnar helst stöðugt.
Þar hafa menn auðvitað áhyggj-
ur af miklum viðskiptahalla. Það
hefði verið best að taka á mikilli
aukningu eftirspurnar eftir láns-
fé og vaxandi viðskiptahalla með
meira aðhaldi í ríkisfjármálum,
annaðhvort með lægri útgjöldum
eða hærri sköttum.“
Gjaldeyrisforði er tiltölulega
lítill um þessar mundir miðað við
Fasteignaverð
hefur einnig
hækkað, þótt
þar séu enn
engin stór
stökk miðað við
hvað það lækk-
aði mikið að
raungildi um
árabil. í desem-
' ' ber sl. var fast-
eignaverðið þó um 7% hærra en
árið á undan, sem er auðvitað
þenslumerki."
Undirliggjandi verð-
bólga 2% að lágmarki
Már segir að það sé nokkuð
mótsagnakennt að verðbólgan
hafi haldist lítil þrátt fyrir þessi
þenslumerki, eða um 1,4% miðað
við tólf mánaða tímabil. „Það
skýrist að töluverðu leyti af mjög
hagstæðri þróun innflutnings-
verðs, þar sem hrávöruverð hef-
ur verið lágt og verðbólga lítil í
Friðrik Már Baldursson
Þjóðhagsstofnun
Már Guðmundsson, aðalhagfræðingur Seðlabanka
Margvísleg merki
um ofþenslu
/
Astæða
til að vera
á verði
gagnvart
verðbólgu
FRIÐRIK Már Baldursson,
forstjóri Þjóðhagsstofnunar,
segir að vöxtur í útgjalda-
stærðum, einkaneyslu, fjárfestingu
og innflutningi, hafi verið feykimikill
á síðasta ári. „Við höfum engar
marktækar vísbendingar um að eitt-
hvað sé farið að draga úr, nema
hvað nokkuð hefur hægt á innflutn-
ingi. Það vekur vonir um að ákveðin
umskipti séu að verða. Eftirspurn
eftir mannafla hefur hins vegar auk-
ist mikið á síðustu mánuðum, skráð
atvinnuleysi er orðið mjög lágt og
ekkert sem bendir til að það breyt-
ist. Það eru því öll skilyrði á þann
veg, að ástæða er til að vera á verði
gagnvart aukinni verðbólgu."
Friðrik Már segir að þrátt fyrir
að laun hafi hækkað mikið hafi
verðlag ekki gert það að sama
skapi. „Skýringin á þessu er að inn-
flutningsverðlag hefur verið mjög
hagstætt og jafnframt hefur orðið
mikil framleiðniaukning hjá fyrir-
tækjum. Þau hafa þannig náð að
halda í við launahækkanir, að
minnsta kosti að einhverju leyti.
Það verður fróðlegt að sjá niður-
stöður ársreikninga þeirra fyrir
síðasta ár. Ef þau hafa náð að halda
hagnaði í horfi þrátt fyrir miklar
launahækkanir þýðir það að þau
hafa bætt sig á öðrum sviðum og
aukið framleiðnina. Þá er minni
ástæða til að óttast að þau þurfi að
vinna kostnaðarhækkanir inn með
verðlagshækkunum.“
Ekki verður gengið öllu lengra
Friðrik Már segir ljóst að ekki
verði gengið öllu lengra sömu braut
í efnahagsmálum. „Það er mjög
æskilegt að slá á eftirspurn, ekki
eingöngu vegna verðbólguhættu
heldur vegna mikils viðskiptahalla,
meðal annars vegna mikillar aukn-
ingar á innflutningi neysluvöru."
Friðrik Már segh' aðspurður að
vissulega hefði verið æskilegt að
meira aðhald hefði verið veitt af
hálfu ríkisins og ekki síður sveitar-
félaga, sem væru rekin með halla í
góðærinu.
Þjóðhagsstofnun hefur ofspáð
verðbólgu síðustu tvö árin, að sögn
Friðriks Más. „Það má vera að við
séum að því aftur núna, enda erum
við með hæstu spána af íslenskum
aðilum. Það er ljóst að hingað til
hefur efnahagslífið staðið sig betur
en við reiknuðum með.“