Morgunblaðið - 21.02.1999, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 21. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
TONY Blair, forsætisráðherra Bretlands, í ham. Margir segja að hann hafi stolið pólitískum klæðum
hægrimanna og beri þau með meiri glæsibrag en þeir.
Hægrimenn til-
kynna þjófnað
Vinstriöflin í Evrópu hafa sótt inn á miðj-
una síðustu árin með góðum árangri undir
forystu kraftmikilla leiðtoga. Vopnin hafa
verið „nýu markmið eins og markaðs-
hyggja og áhersla á jafnvægi í ríkisbú-
skapnum en um leið umhyggja fyrir al-
Reuters
mennum launþegum. Kristján Jónsson
kynnti sér umfjöllun erlendra fjölmiðla og
ræddi við íslenska fræðimenn um meinta
kreppu hægrimanna.
VIÐ hrun Berlínarmúrs-
ins fögnuðu lýðræðis-
sinnar um allan heim
sigri en hægrimenn
töldu sig gera það með
meiri rétti en aðrir; höfðu þeir ekki
verið í fararbroddi baráttunnar
gegn heimskommúnismanum? Og
þeir spyrja sárreiðir hvemig
vinstriflokkamir dirfíst að pakka
hefðbundnum stefnumálum íhalds-
manna inn í nýjar umbúðir og segja,
án þess að biðja nokkurs staðar um
leyfi, að innihaldið sé jafnaðar-
stefna.
I grein Rogers Cohens í The New
York Times segir að orðið íhalds-
samur sé búið að fá mjög neikvæð-
an hljóm í Evrópu og hann vitnar í
fræðimenn, máli sínu til stuðnings.
„Allir hægriflokkamir æptu „sig-
ur!“ þegar Berlínarmúrinn hrandi
en þeir skildu ekki að þeir vora bún-
ir að missa aflið sem þeir skil-
greindu sig gagnvart," hefur hann
eftir Pascal Perrineau sem er
franskur stjómmálafræðingur. „Og
síðan hafa þeir verið ófærir um að
boða eitthvað sem ekki virkar eins
og afturhaldssemi, fortíðarþrá eða
úrelt tugga.“
Hægriöflin njóta þess ekki núna
að hafa stuðlað að falli jámtjaldsins
og stöðvað ofvöxt í opinberam út-
gjöldum sem var ógnvekjandi
vandamál þegar þeir hrepptu völdin
á níunda áratugnum.
Margir álíta að ekki sé um nein
tímamót að ræða heldur hafi ein-
faldlega verið kominn tími til að
skipta um stjóm í mörgum löndum
eins og eðlilegt sé í lýðræðisríkjum.
Ekki megi heldur gleyma jafn eðli-
legum mannlegum viðbrögðum og
leiða á sitjandi ráðamönnum.
Breska tímaritið The Economist
fjallaði nýlega um vanda evrópskra
hægrimanna og sagði þá ekki aðeins
sigraða heldur einnig ráðvillta. Þeir
væra ekki búnir að gera upp við sig
hvort bíða bæri nýrra tækifæra,
endurbæta gömlu stefnuna eða
reyna að koma sér upp nýjum
markmiðum sem næðu eyram al-
mennings.
Hægristefna í Evrópu hefur verið
ofin úr tveim meginþáttum. Annars
vegar frjálshyggjustefnu, sem
Margaret Thatcher boðaði af mestri
sannfæringu. Hins vegar varfærinni
íhaldsstefnu sem kristilegir
demókratar í mörgum löndum hafa
fylgt og er umhyggja fyrir lítil-
magnanum einn af lykilþáttum
hennar, svo mjög að oft er erfitt að
greina mun á henni og hógværri
jafnaðarstefnu.
The Economist sagði að sums
staðar, einkum í kaþólskum löndum,
væri rætt um að hægri- og íhalds-
flokkar ættu að leggja rækt við fom
gildi eins og kristindóm og fjöl-
skyldutengsl, aðrir legðu til að rök-
semdir frjálshyggjunnar yrðu
brýndar aftur gegn ofstýringar- og
forsjárhyggju andstæðinganna.
Mestan byr í seglin hefðu þó fengið
hugmyndir um að höfða til þjóð-
rækni en þá gæti verið vandasamt
að misstíga sig ekki. Menn gætu
auðveldlega hafnað í ofstækisfullu
útlendingahatri.
Hroki og hugmyndafátækt?
Fall Helmuts Kohls og kristilegra
demókrata hans í Þýskalandi síðast-
liðið haust var síðasti kaflinn í sorg-
arsögu hægrimanna er hófst um
miðbik áratugarins. 1997 sögðu
breskir og franskir kjósendur þeim
upp störfum, í fyrmefnda tilfelhnu
eftir 18 ára óslitinn valdaferil.
Margar skýringar hafa verið
nefndar. Flokkamir hafi verið of
lengi við völd, kjósendur verið orðn-
ir þreyttir á hroka þeirra og hug-
myndafátækt. Bent er á að hægri-
menn Jose Maria Aznars á Spáni
hafi sigrað sósíalista sem höfðu þó
geysisterkan leiðtoga en vora búnir
að vera lengi við völd. Fólk vildi
breytingu.
Þýskir hugsuðir á hægri vængn-
um hafa stungið upp á ýmsum
markmiðum til að marka hægri-
flokkunum sérstöðu gagnvart
miðjustefnu Gerhards Schröders:
Áherslu á persónulega ábyrgð
hvers og eins, umhverfisvemd,
vemdun klassískrar menntunar til
að varðveita gömul gildi og sporna
þannig við kreddubundinni ofurá-
herslu á nútímavæðingu og loks rót-
tækum efnahagstillögum til að efla
framkvæði á kostnað félagslegrar
umhyggju sem oft er bent á að snú-
ist geti í ofvemdun af hálfu ríkisins.
Ríkið sé að breytast í eins konar af-
skiptasama bamfóstra. Samstaða
hefur ekki náðst um þessar tillögur.
„Eina leiðin fyrir okkur núna er
að bíða,“ segir hnugginn hðsmaður
kristilegra demókrata í Þýskalandi.
Sums staðar er vandinn vegna
staðbundinna aðstæðna og má
nefna að lýðræðissinnaðir, franskir
hægrimenn era klofnir í fimm aðal-
flokka, sumir þeirra eru aftur klofn-
ir í skipulagðar fylkingar. A Ítalíu
hrjáir leiðtogavandi hægrimenn,
helstu foringjamir eru orðaðir við
fjármálaspilhngu eða gamlan fas-
isma.
Alþjóðavæðing ógnar
Mikilvægur þáttur í þróuninni hjá
kjósendum er alþjóðavæðingin í öll-
um samskiptum þjóða. Heimurinn er
að verða einn markaður og fjöldi
fólks finnur til öryggisleysis við
þessar nýju aðstæður þar sem sam-
keppni frá fjarlægum löndum er
skyndilega farin að ógna hefðbundn-
um störfum þeirra ekki síður en
tæknibreytíngar. Samfélagið sem
menn þekktu er á hverfanda hveh.
Vinstriflokkamir eiga auðveldara
með að sýna þessum ótta skilning
en þeir sem hafa haft frjálsa verslun
og óhefta markaðshyggju án rikis-
afskipta af atvinnumálunum að leið-
arljósi. Hvað sem hður raunveru-
legri stefnu margra hægriflokka
geta andstæðingar þeirra vísað í
stefnuskrámar og spurt hvort þeim
verði íylgt og hverjar afleiðingamar
verði þá.
„Og nýju vinstri-miðflokkamir
vora fljótir að nýta sér færi á því að
höfða til fjöldafylgisins; þeir boðuðu
að markaðurinn skyldi ráða en taka
yrði tillit til félagslegra sjónar-
miða,“ hefur áðurnefndur Cohen
eftir breskum stjómmálaskýranda,
Jonathan Eyal.
Mikið atvinnuleysi er landlægt í
mörgum Evrópulöndum og hefur
jafnvel verið svo áratugum saman.
Þess er því krafist að staðinn verði
vörður um velferðarkerfið þótt
flestum sé ljóst að ákveðnir þættir
þess geti ekki staðist til lengdar
vegna innbyggðar þenslu. Má nefna
að hlutfall aldraðra af íbúafjöldan-
um eykst hratt næstu áratugi.
Nægja skatttekjur framtíðarinnar
til að halda uppi ókeypis heilsu-
gæslu og umönnun fyrir alla, án til-
hts til aðstæðna þeirra, er spurt.
„Nýja vinstristefnan boðar eins
konar andspyrnu gegn sigurhrósi
kapítahsta að loknu kalda stríðinu
og gerir sér miskunnarlaust mat úr
svonefndu tilfinningaleysi hægri-
manna,“ segir The Economist.
En ritið segir jafnframt að mikil-
vægasta ástæðan íyrir umskiptun-
um hjá kjósendum sé að vinstri-
flokkarnir hafí breyst. Tony Blair í
Bretlandi hafi klófest miðjuna í
stjórnmálunum með því að „stela“
fótum hægrimanna og bera þau auk
þess með meiri glæsibrag. Sama sé
upp á teningnum í fleiri Evrópu-
löndum. Oft er bent á að ýmis hefð-
bundin gildi og áhersluatriði flokka
til hægri við miðju eins og trú, þjóð-
ernisvitund og fjölskyldan eigi í vök
að verjast. En breski leiðtoginn er
trúrækinn og hefur gripið á lofti
ákall íhaldsmanna um gömul og góð
gildi. Hann vill t.d. reyna að spoma
við fjölgun einstæðra mæðra, betra
sé að böm njóti umönnunar beggja
foreldra og stuðla beri að slíkri þró-
un með hjálp trygginga- og skatta-
kerfis.
„Blair er að mörgu leyti hægra
megin við okkur í efnahags- og fjöl-
skyldumálum," hefur ritið eftir
kristilegum demókrata í Þýska-
landi. The Economist segir mann-
inn vera í senn vantrúaðan og
graman vegna þessa. Og vissulega
hefur margt breyst; viðtekin sann-
indi í flokkaslagnum milh hægri og
vinstri eru á faralds fæti.
Friðarstefna og stuðningur við
minnihlutahópa í venjulegum
vinstriskilningi á ekki lengur upp á
pallborðið vinstra megin í öllum til-
vikum. Blair sendi hiklaust breskar
þotur til að taka þátt í loftárásunum
á írak íyrir skemmstu og Lionel
Jospin í Frakklandi olli fjaðrafoki í
fyrra er hann neitaði að veita rúm-
lega 60.000 ólöglegum innflytjend-
um landvistarleyfi.
„Ataður auði“
Efnahagstefnan er gerbreytt og
fátítt er að heyra talsmenn vinstri-
manna tala um gróða og einka-
framtak með hneykslunartón í
röddinni nema kannski á lokuðum
samkomum fyrir valda hópa gam-
alla byltingarsinna. Ráðherra í
stjórn Blairs gekk svo langt að
segja að ekkert væri rangt við að
vera „ataður auði“. Þá var sumum
nóg boðið. En skiptir miklu hver
fer með völdin?
Oft hefur verið meira gert úr
raunveralegum breytingum á 11
ára valdatíma frjálshyggjuleiðtog-
ans Thatcher í Bretlandi en efni
standa tíl. Sem dæmi má nefna að
hlutfall ríkisútgjalda af þjóðarfram-
leiðslu jókst lítillega, þrátt fyrir allt.
En eins og víðar undir stjóm hægri-
manna var þó reynt að hamla gegn
taumlausri útþenslu útgjaldanna,
vald stéttarfélaga var skert, mark-
aðshyggja og einkavæðing náðu sér
á strik. Stjóm Verkamannaflokks-
ins hefur ekkert hróflað við þessum
arfí og segir það sína sögu.
Aðhald í ríkisfjármálum er nú
meðal fastra hða hjá nánast öllum
vinstriflokkum sem vilja láta taka
sig alvarlega. Og stjórn franskra
sósíalista hefur einkavætt meira en
hægrimennirnir sem voru við völd á
undan þeim.
„Röksemdir hægrimanna urðu
ofan á en þeir töpuðu slagnum um
atkvæðin," segir einn af fulltrúum
breska íhaldsflokksins.
Engu virðist skipta þótt erfitt
hafi reynst að festa hendur á því
hvað Blair og fleiri vinstrileiðtogar
eigi við þegar þeir boða „Þriðju leið-
ina“, stefnu sem hvorki sé vinstri-
né hægristefna heldur eitthvað al-
veg nýtt.
Blair blandar í málflutningi sín-
um saman annars vegar markaðs-
hyggju í efnahags- og atvinnumál-
um og hins vegar loforðum um að
ríkisvaldið muni tryggja að þeir
sem raunverulega þurfi aðstoð
muni fá hana. Blair er tvímælalaust
helsta átrúnaðargoð nýju vinstri-
aflanna í álfunni og hefur eitt fram
yfir marga talsmenn gömlu hægri-
flokkanna: Hann notar orð sem
hrífa.
Og þegar hann skýrir frá því að
framvegis skuh fólk á atvinnuleysis-
bótum mæta reglulega til skráning-
ar gætir hann þess vel að brýna um
leið fyrir mönnum að Verkamanna-
flokkurinn sé þrátt fyrir allt trygg-