Morgunblaðið - 28.02.1999, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FLEST höfum við lesið
„Hobbitinn" 0g jafnvel
„Hringadróttinssögu"
og öll höfum við heyrt
eitthvað um fóður þess-
ara ævintýra, rithöfundinn heims-
þekkta J.R.R. Tolkien. En við er-
um færri sem vitum að fyrrverandi
fóstra bama hans býr á Selfossi.
Þegar ég frétti þetta gat ég vart
beðið eftir að fá að hitta hana og
heyra sögu hennar. Amdís er hóg-
vær kona og ekki mikið fyrir að
gorta af sjálfri sér en hún lét til-
leiðast að hitta mig þegar hún
heyrði ákafa minn. Svo einn gráan
rigningardag sit ég í hlýlegu eld-
húsi hennar og fæ að spyrja hana
spjörunum úr.
Hún er læknisdóttir frá Bíldu-
dal, fædd 1910. I þá daga var ekki
hægt að aka þaðan til Reykjavíkur
og eina menntaða fólkið var lækn-
irinn, presturinn og barnakennar-
inn. Þegar Arndís, kölluð Adda, fór
til höfuðborgarinnar með einum af
„Fossunum“; þá 15 ára gömul, var
hún viku á leiðinni með öllum við-
komum. Hún útskrifaðist úr
Kvennaskóla Reykjavíkur 17 ára
gömul og kenndi unglingum á
Bfldudal í tvo vetur. Síðan lá leiðin
út í hinn stóra heim.
Það var svo í upphafí ársins 1930
að Adda steig af skipsfjöl í Edin-
borg og fór ein með lest til Oxford
þar sem fjögur börn Tolkien-hjón-
anna biðu hennar. Tolkien náði í
Öddu á brautarstöðina og heilsaði
henni á íslensku.
Nú er Amdís komin hátt á ní-
ræðisaldur. Hún og Marteinn,
maðurinn hennar, eiga tvö böm og
eitt bamabam. Með ánægju rifjar
hún upp dvöl sína á heimili Tolki-
ens og fágað viðmót hennar minnti
á þann virðuleika sem hefur ein-
kennt England um aldir.
Hvemig kom það til að þú
fórst að passa böm Tolki-
ens?
„Á undan mér vpru búnar að
vera tvær stúlkur; Aslaug og svo
Rúna úr Flensborg. Áslaug var
bekkjarsystir mín í Kvennaskólan-
um og hún var nú eitt og hálft ár
hjá þeim. Þetta nálgaðist það sem
kallast „au-pair“ en þó ekki. Við
höfðum engin frí, vomm bara sem
einn úr fjölskyldunni eins og einn
krakkinn. Eg var með krökkunum
alltaf. Það voru fjórir krakkar og
það yngsta á öðru ári.
Prófessorinn var afskaplega
þægilegur maður, ljúflingur, hann
elskaði náttúmna, tré og gróður.
Sem dæmi um það, þá var stein-
steyptur tennisvöllur á túninu við
húsið, sem þau vom nýbúin að
kaupa, og hann byrjaði á að rífa
hann og setja gras í staðinn. Þau
hjónin vom gamaldags varðandi
nýjungar. Til dæmis fannst þeim
alveg fáránlegt að fólkið sem
keypti gamla húsið þeirra byrjaði á
að setja miðstöð í það. Þau vom
bæði sammála um þetta. Frúin
hafði afskaplega gaman af blómum
og hafði stórt beð frá húsinu yfír
miðjan garðinn með öllum mögu-
legum plöntum. Og hún var enn
um vorið að fara yfir í gamla húsið,
sem þau höfðu selt veturinn á und-
an, til að taka heilu plönturnar.
Mér fannst þetta voðalega skrítið."
Adda dokar við. „Tilfellið er að
svona betri stéttin er fyrir að elska
blóm og gróður og að skrifa sendi-
bréf. Þær skrifuðu þessi lifandis
ósköp ...“ Arndís var búin að
draga upp gamla myndaalbúmið
sitt með myndum frá Oxford og á
milli blaðsíðnanna em lítil heima-
tilbúin jólakort frá sonum Tolki-
ens. Hún sýnir mynd af stæðilegu
húsi sem fjölskyldan var þá nýflutt
inn í. Gamla húsið þeirra var næsta
hús við.
„Elsti strákurinn, Johnny, sem
var orðinn 14 ára, þurfti að fá sitt
eigið herbergi. Þama var „nurserí-
ið“ sem var leikstofa krakkanna og
eiginlega dagstofa þar sem maður
hélt til bara. Svo var borðstofa þar
sem allir sátu til borðs í einu.
Þarna var ágætt húshald og regla á
öllu en frúin hafði erfiða lund,
henni lynti ekki við fólk og hélst
illa á því.“ Og þarna þyngist róm-
urinn í Öddu örlítið en hún heldur
áfram. „Vinnukona kom á morgn-
ÞESSA mynd tók prófessorinn af Öddu og Edith með börnunum úti í garði.
Barnfdstran frá Islandi
og Tolkien-fj ölsky ldan
Fyrir nærri 70 árum
steig Arndís Þorbjarn-
ardóttir, læknisdóttir
frá Bíldudal, af skips-
fjöl í Edinborg og fór
ein með lest suður til
Oxford. Þar á brautar-
stöðinni tók á móti
henni rithöfundurinn
og fræðimaðurinn
kunni, J.R.R. Tolkien
og heilsaði henni á ís-
lensku. Arndís var
komin í vist til Tolkien-
hjónanna til að gæta
fjögurra barna þeirra,
jafnframt því sem
Tolkien gældi við að fá
æfingu í að tala ís-
lensku með því að hafa
íslenska barnfóstru á
-------------7-------------
heimilinu. I viðtali við
Lindu Ásdísardóttur
lýsir Arndís vist sinni
hjá Tolkien-hjónunum.
ana og sá um þrifín. Eg var alltaf
úti á morgnana og kom aldrei ná-
lægt eldhúsinu, frúin hefur nú eitt-
hvað séð um það, en hún baðaði
litlu stelpuna á morgnana og
klæddi og svo tók ég við.“
En hvers vegna vildu þau endi-
lega íslenskar stúlkur?
„Tolkien var nú norrænufræð-
ingur og talaði íslensku dálítið og
meiningin var að nota þessar ís-
lensku stúlkur til að tala við um
leið og þær væru að læra enskuna.
En ég fann það fljótt að það varð
afskaplega lítið úr því að við töluð-
um íslensku saman. Frúin varð af-
brýðisöm ef við töluðum eitthvað
sem hún skildi ekki. Hún var ekk-
ert vond við mig eða svoleiðis en
varð aldrei vinkona. Hún tók mig
alltaf sem unglinginn sem þurfti að
passa.
Hún kenndi mér ýmislegt.
Vinnukonan pússaði alltaf kopar-
þröskuld og þreif vel útihurðina, en
sú hljópst úr vistinni og var stúlku-
laust í hálfan mánuð og það var
farið að verða skítugt. Ég sá þetta
og fór að þvo þröskuldinn. Þá kom
frúin, Edith, og sagði: „Adda, þetta
mátt þú ekki gera. Þú mátt ekki
láta fólk sjá að þú, sem ert með
okkur, sért að vinna verkin sem
vinnukonan gerir.“
Það var óskapleg stéttaskipting
og ekki síst í Oxford, en á þeim ár-
um var þetta svona háaðall. Pró-
fessoramir voru eins og þjóðflokk-
ur út af fyrir sig.
að komu mjög fáir gestir tfl
Tolkien-hjónanna. Einu
sinni komu hjón sem höfðu
verið vinafólk þeirra og flutt svo til
Indlands og voru nú að flytja heim
aftur. Þau drukku bara með okkur
í dagstofunni. Þessi hjón höfðu þau
ekki séð í mörg ár og það var bara
ein kaka og rúgbrauðssamlokur!"
Það má heyra á Öddu að þetta
fannst henni eilítið hneykslanlegt
enda voru fimm smákökusortir
með kaffínu hjá henni.
Var Tolkien þá ekki gefínn fyrir
félagslíf?
„Jú, ég hugsa að hann hafi verið
það, en gamla barnfóstran hennar
mrs. Tolkien, mrs. Gro, afskap-
lega elskuleg manneskja, sagði
mér að það hefði verið voðalega
mikil andstaða gegn sambandi
þeirra hjóna og verið reynt að stía
þeim sundur en ekki tekist. Þau
eiginlega struku til að gifta sig og
byrja að búa. Edith þótti ekki
hæfa honum, hún hafði engin efni
og hann hafði engin efni. Hann var
fátækur en kaþólikkar hjálpuðu
honum í skóla. Mrs. Tolkien var
ekki háskólagengin, en hafði alist
upp í Birmingham eins og hann.
Þau voru svo ung... En þau hafa
alltaf staðið saman þótt þau ættu
ekki allt sameiginlegt. Miss Gro
sagði mér að Edith fengi alltaf
mígrenikast þegar háskólahátíð
átti að vera, þetta hefur verið
taugakerfið eitthvað ... og svona
hélt þetta áfram. Það getur vel
verið að hún hafi ekki fundið sig
innan um háskólafólkið. Hún var
voðalega mikið uppi á lofti á dag-
inn, ég veit ekki hvað hún gerði,
hvort hún lá fyrir. Hún lærði á pí-
anó og þótti mjög góð um það leyti
sem hún giftist. Hún var orðin
organisti í kirkju. Það var lítil
stássstofa í húsinu sem aldrei var
gengið um og þar var píanó en
Edith snerti það aldrei. Ekkert af
krökkunum lærði á hljóðfæri.
Ef Tolkien kom heim kenndur
svaf hann ekki í hjónaherberginu.