Morgunblaðið - 17.03.1999, Page 28

28 MIÐVIKUDAGUR 17. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Islenskar
fornsög’ur á
þýsku
BÆKUR
F o r nbókmennti r
GRETTIS SAGA
- RIDDARASÖGUR
Umsjón með útgáfu: Hubert Seelow,
Jiirg Glauser, Gert Kreutzer og Her-
bert Wackerlin. Eugen Diederichs
Verlag, Míinchen 1998.
ÁHUGI Þjóðverja á fornís-
lenskri menningu er löngu kunnur
og staðfestist í ýmsu, m.a. því að
óvíða í Evrópu eru fleiri kennara-
stöður í íslensku á háskólastigi en í
Þýskalandi. Þessi lifandi áhugi
endurspeglast m.a. í framtaki Di-
etrichs útgáfunnar sem á dögunum
sendi frá sér tvær útgáfur ís-
lenskra fornbókmennta á þýsku:
Grettis sögu og nokkrar riddara-
sögur í einu bindi undir heitinu
„Islándische Márchensagas“. Það
fyrsta sem slær lesandann er hve
frágangur, uppsetning og prentun
eru með miklum ágætum. Þetta
eru vandaðar og snyrtilegar bækur
sem freista Iesandans til að hand-
leika sig. I kjölfarið vaknar spum-
ing: Hvað rekur erlent útgáfufyrir-
tæki til að standa að þessari útgáfu
með jafn myndarlegum hætti og
blasir við? Ekkert ákveðið svar
verður dregið af formála eða eftir-
mála bókanna annað en það al-
menna viðhorf að þessum bók-
menntun hæfir að vera komið á
framfæri við lesendur, hvar sem er
og hvenær sem er.
Grettis saga
Hubert Seelow, þýðandi og um-
sjónarmaður þessarar útgáfu
Grettis sögu, er prófessor við nor-
rænudeild Friedrich-Alexander há-
skólans í Erlangen. Hann ritar
fróðlegan eftirmála við útgáfuna
þar sem gefíð er yfirlit um uppruna
Grettis sögu, ritunartíma, handrit
og hugsanlegan höfund.
Grettis saga er talin með yngstu
Islendingasögunum og byggir
reyndar ríkulega á þeim fyrir vikið,
m.a. á Landnámu, Konungasögum
og einstökum Islendingasögum.
Meðal þeirra eru Laxdæla saga,
Bandamanna saga og Fóstbræðra
saga. Hubert Seelow rekur hug-
myndir manna um hugsanlegan
höfund Grettlu, nefnir bæði Haf-
liða Steinsson og sjálfan Sturlu
Þórðarson. Hann rekur einnig
vangaveltur manna um ritunartíma
og nefnir að fyrri tímamörk sög-
unnar geti ekki verið eldri en frá
upphafi 14. aldar. Á hinn bóginn sé
ekki hægt að útiloka að Grettla sé
miklu yngri, eða jafnvel frá miðri
15. öld.
Það er löngu ljóst að íslenskar
fombókmenntir eru hluti af evr-
ópskri menningu miðalda. Þær eru
framleg blanda erlendrar og inn-
lendrai- uppsprettu, blanda munn-
legi’ar sagnalistar og bóklegrar rit-
hefðar. Hubert Seelow minnir á
hve sterk erlend áhrif leynast í Is-
lendingasögunum, ekki síst í
Grettlu. Hann nefnir sem dæmi at-
vikið þegar griðkonan á Reykjum
kemur að Gretti fáklæddum og sof-
andi eftir Drangeyjarsundið. Hér
er um að ræða flökkusögn frá mið-
öldum sem felur í sér eftirtalin at-
riði: sofandi mann, konur sem
ræða um hann, nekt, kynmök. Eitt
frægasta hliðstæða dæmið er í
Decameron eftir Boccaccio. Hu-
bert Seelow telur ekki ljóst hvern-
ig þessi flökkusögn hefur borist í
Grettlu, hins vegar séu fjölmörg
hliðstæð dæmi um fornítalskar
flökkusagnir í íslenskum fornsög-
um. Þær hljóti að hafa borist með
íslendingum sem námu við skóla á
Ítalíu.
Að mati Seelows geymir Grettis
saga kjarna sem er óháður tíma og
rúmi. Óhamingjumaðurinn Grettir
lifir í jaðri samfélagsins, á mörkum
reglu og raglings. Eins og svo
margar aðrar söguhetjur miðalda
vill hann nýta afl sitt til góðs, m.a.
til að frelsa náunga sinn, en við-
leitnin leiðir af sér ranghverfuna.
Líflausar ástir
KVKMYfllHK
Háskólabfó
KYSSTUR „KISSED" ★★
Leikstjóri: Lynn Stopkewich. Hand-
rit: Barbara Gowdy og Angus Fraser.
Aðalhlutverk: Molly Parker, Peter
Outberbridge, Jay Brazeau.
Kanada 1996.
„KISSED“ er kanadísk bíómynd
eftir Lynn Stopkewich frá árinu
1996 sem kannski má kalla sam-
bland af nútímahrollvekju og ást-
arsögu. Hún segir af ungri stúlku
sem er gagntekin af dauðanum,
safnar ung hræjum fugla og músa
og grefur með mikilli viðhöfn, og
þegar hún eldist og tekur að starfa
við útfararþjónustu (hvar annars
staðar?) gerist hún ástleitin mjög
við líkin og stundar kynlíf með
þeim. Eins og sjá má er myndin
ekki fyrir hneykslunargjarna.
Hvað höfundar hennar era að
fara með sögunni um ástkæra
líkriðilinn er nokkuð óljóst. Sjálf
reynir stúlkan að skýra málið út
fyrir nýja kærastanum sínum sem
heillast af henni vegna áhuga henn-
ar á líkum. Hún talar eitthvað um
LISTIR
Hubert Gert
Seelow Kreutzer
Hetjan kallar yfir sig ofsókn og
óhamingju.
Islenskar riddarasögur
Hitt verkið geymir eftirtaldar
sex sögur: Ála flekks sögu, Vil-
mundar sögu viðutan, Flóres sögu
konungs og sona hans, Rémundar
sögu keisarasonar, Sigurðar sögu
þögla og Dámusta sögu.
Þrír þýskir norrænufræðingar
sáu um útgáfu þessa verks: Júrg
Glauser, prófessor við háskólana í
Basel og Zúrich, Gert Ki-eutzer,
forstöðumaður Norrænu deildar-
innar við háskólann í Köln, og Her-
bert Wáckerlin, nemandi í nor-
rænu.
Sögurnar sex tilheyi-a hópi forn-
sagna sem erfitt hefur reynst að
fella saman. Ymist er hópurinn
nefndur lygisögur eða íslenskar
riddarasögur. Ekki er þó alltaf
ljóst hversu hreiníslenskar sögum-
ar era, því þótt þær séu framskrif-
aðar hér á landi geyma þær gjarn-
an klassísk ævintýraminni sem
ekki verða kennd einu landi öðra
fremur. Afar misjafnt er um útgáf-
ur þessara sagna, sumar hafa vezið
gefnar oft út (Sigurðar saga þögla)
en aðrar mun sjaldnar (Rémundar
saga keisarasonar).
Markmið segja aðstandendur
bókarinnar vera að gefa innsýn í
ólík form íslenski-a riddara- og æv-
intýrasagna. I því skyni hafi þessar
sögur verið valdar. Engin þeiiTa
hefur áður verið þýdd á þýsku.
Mikil vinna liggur að baki þýðing-
unum. Sérstaklega segja aðstand-
endur bókarinnar að hafi kostað
mikla vinnu að finna stíl við hæfi. I
Þýskalandi hefur skapast hefð fyr-
ir þýðingum á fomíslenskum bók-
menntum, reglufesta hefur skapast
þannig að tiltekin orð hafa ófrá-
víkjanlega verið þýdd með ákveðn-
um þýskum orðum. Þýðendurnir
telja þessa kyrkingslegu reglufestu
ekki þjóna neinum tilgangi og því
brjóta þeir hana upp innan skyn-
samlegra marka.
Ekki verður annað
séð en þýðendum hafi
tekist hlutverk sitt,
a.m.k. að svo miklu
leyti sem þessi blek-
beri ber skynbragð á
þýska tungu. Textinn
er trúr uppranatext-
anum að því leyti að
hann einkennist af
einföldum, auðskild-
um aðalsetningastíl.
Aftast í bókinni er
137 blaðsíðna viðauki
með ýtarlegum orð-
skýringum, yfirlit-
skaflar um einstakar
sögur og nafnaskrá.
Það er gleðilegt til að vita að ís-
lensk menning skuli vera flutt út
með þeim hætti sem hér er gert.
Þetta framtak staðfestir aðeins það
sem margir hafa sagt um dagana,
og kannski Halldór Kiljan einna
oftast, að íslenskar bókmenntir
fyiT og síðar eiga á öllum tímum
erindi út fyrir lándsteinana. Þetta
er mjög eðlilegt þegai- haft er í
huga að fornbókmenntirnar urðu
til við menningarlega árekstra nýs
og gamals, kristni og heiðni, ey-
menningar og meginlandsmenn-
ingar. Það er eðlilegt að því sem
við fengum að láni og umbreyttum
með svo listilegum hætti sé skilað
með þessu móti. Að mínum dómi
hefur það tekist glæsilega í þessum
tveimur bókum.
Ráðstefna um
höfundarrétt
ljósmyndara
MYNDADEILD Þjóðminjasafns
Islands, Ljósmyndasafn Reykja-
víkur og Ljósmyndarafélag Is-
lands efna til málþings um höf-
undarréttarmál í tengslum við
ljósmyndir í Skólahúsinu í Viðey,
laugardaginn 20. mars kl.
10-13.15. Fyrirlestra flytja Knút-
ur Bruun, Erla Árnadóttir, Tómas
Þorvaldsson og Ragnar Aðal-
steinsson lögmenn.
Við upphaf nýrrar aldar hafa
höfundarréttarmál í tengslum við
ljósmyndir aldrei brunnið heitar í
almennri umræðu. Kemur þar
margt til; söfn víða um land era nú
farin að varðveita og selja kópíur
úr ljósmyndasöfnum, útgáfa á
myndefni hefur aldrei verið meiri
og með tilkomu tölvunnar hafa
fjölmörg álitamál gagnvart ljós-
myndinni risið, ekki síst með til-
komu alnetsins, segir í fréttatil-
kynningu.
Þátttöku ber að tilkynna fyrir
18. mars. Skráning fer fram á
Ljósmyndasafni Reykjavíkur, eða
á Þjóðminjasafni Islands. Þátttaka
í málþinginu er ókeypis. Gestir fá
afhent ráðstefnugögn og munu
njóta veitinga í boði aðstandenda
málþingsins. Þátttakendur greiða
hins vegar sjálfir bátsferðir til og
frá Viðey. Brottför verður frá
Sundahöfn kl. 9.30.
Ingi Bogi Bogason
Karlakórinn Heim-
ir í Skagafírði með
tónleikarunu
KARLAKÓRINN Heimir í
Skagafirði heldur nokkra tón-
leika á Suðvesturlandi næstu
daga og verða þeir íyrstu í Fjöl-
brautaskólanum á Akranesi á
morgun, fimmtudag, kl. 20.30.
Föstudaginn 19. mars í nýbygg-
ingu Grafarvogskirkju kl. 20.30.
Laugardaginn 20. mars í Ytri-
Njarðvíkurkirkju kl. 14 og kl. 17
syngur kórinn nokkur lög í
Reiðhöll Gusts í Kópavogi. Um
kvöldið verður kórinn með söng-
og skemmtikvöld á Broadway.
Á söngskránni era lög eftir
innlenda og erlenda höfunda,
m.a. Jón Björnsson, Pétur Sig-
urðsson, Geirmund Valtýsson,
Björgvin Þ. Valdimarsson,
Pálmar Þ. Eyjólfsson, Weber,
Verdi, Ortelli o.fl.
Söngmenn Karlakórsins
Heimis era 70 og einsöngvarar
með kómum era Einar Hall-
dórsson og Álftagerðisbræðum-
ir Óskar, Pétur og Sigfús Pét-
urssynir.
Söngstjóri er Stefán R. Gísla-
son. Undirleikarar era Thomas
Higgerson og Jón St. Gíslason.
Aðgöngumiðasala er í Penn-
anum og Eymundsson.
ÞÆR sýna málverk og styttur í Safnahúsi Borgarfjarðar: Hrönn
Eggertsdóttir og Margrét Jónsdóttir.
Heimurinn okkar í Safna-
húsi Borgarfjarðar
að verða eitt með líkunum og um
ljósið skæra og að hvert þeirra hafi
sitt sérkenni og hún upplifi þau alls
ekki sem dauða hluti heldur þvert
á móti era þau fyrir henni sprelllif-
andi. Kærastinn unnir stúlku þess-
ari mjög en eini gallinn er sá að
hann dregur andann og veit að
hann mun aldrei fá að njóta sannra
ásta með henni á meðan hjartað
dælir blóði.
Einhver gæti litið á þetta sem
svartan húmor og fremur líflausan
en höfundarnir gefa ekkert uppi.
Þeir fjalla mjög blátt áfram um
efni þetta og grafalvarlega. Það er
ósvikinn drungi yfir frásögninni og
myndatakan fangar hann vel.
Stúlkan er sögumaður myndarinn-
ar og veit í aðra röndina að samfé-
lagið lítur á hana sem eitt af
skrímslum næturinnar en hins veg-
ar er þetta hennar aðferð til þess
að fást við dauðann, kynnast hon-
um og lifa sig inn í hann, jafnvel ná
tökum á honum. Dauðinn svífur
auðvitað mjög yfir vötnum og höf-
undamir ná fram býsna hrollvekj-
andi blæ með ýmsum smáatriðum
varðandi meðferð á líkum, sem bet-
ur lægju í þagnargildi.
Leikur er allur hinn ágætasti,
einkum hjá Molly Parker í hlutverki
stúlkunnar sem krefur áhorfendur
um skilning en fær hann varla.
Arnaldur Indriðason
HRÖNN Eggertsdóttir og Margrét
Jónsdóttir sýna málverk og styttur
í Safnahúsi Borgarfjarðar, Bjarn-
arbraut 4-6, Borgarnesi.
Sýninguna kalla þær Heimurinn
okkar og sýnir Hrönn verk unnin
með olíu á striga en Margrét stytt-
ur af mönnum og dýrum úr stein-
leir og jarðleir.
Sýningin er opin alla daga frá
kl. 14-18 og lýkur föstudaginn 26.
mars.