Morgunblaðið - 01.05.1999, Blaðsíða 40

MORGUNBLAÐIÐ
40 LAUGARDAGUR 1. MAÍ 1999
Glösin gera
gæfumuninn
Rétt glös eru nauðsynlegur hluti þessi
að njóta vandaðra vína, segir Steingrimur
Sigurgeirsson og bætir við að það sé
hrein peningaeyðsla að kaupa dýr vín
en nota léleg glös.
ÞAÐ skiptir litlu máli hversu
góð vínin eru. Ef þau eru ekki
borin fram með réttum hætti
skila þau sér illa. Vín þurfa rétt hita-
stig til að njóta sín og síðast en ekki
síst rétt glös. Því miður er það alltof
algengt hér á landi að lítið sé lagt
upp úr góðum vínglösum. Yfírleitt
byrja ég ósjálfrátt að skoða glös þeg-
ar eiginkonu minni tekst að draga
mig inn í versianir þar sem borðbún-
aður og annað þess háttai’ er til sölu,
líklega kækur er fylgir vínáhugan-
um. Oftar en ekki vekur framboðið
hins vegar meiri furðu en aðdáun.
Glös, sem seld eru sem vínglös,
virðast iðulega henta betur undir
flest annað en að bera fram í þeim
vín. Þau eru gjarnan úr gleri en ekki
kristalli og ótrúlega mikið framboð
virðist vera á glösum með lituðu
gleri og útskornu. Þetta kann að full-
nægja fegurðarskyni margra, en er
ekki æskilegt ef hagsmunir vínsins
eiga að vera að leiðarljósi.
Þá er algengt að lítið sé lagt upp
úr lögun og stærð glasa og enn má
víða sjá svonefndar kampavínsskál-
ar, víð, lág glös sem stuðla fyrst og
fremst að því að kolsýran í kampa-
víninu gufar upp með ofsahraða og
skilur vínið eftir
fiatt og ólystugt.
Ekki einu sinni
á veitingastöðum er hægt að ganga
út frá því sem vísu að vin séu borin
fram í þokkalegum glösum og raun-
ar heyrir það til algerra undantekn-
inga. Jafnvel dýrustu vín eru borin
fram í ódýrum og óspennandi glös-
um úr þykku gleri sem draga vínin
niður á óspennandi plan. Helst er
hægt að líkja þessu við það að fín-
asta villibráð væri borin fram á
plast- eða pappadiskum. Myndi ein-
hverjum detta það í hug?
Þrátt fyrir að vínflaska sé yfírleitt
tvöfölduð eða þrefölduð í verði áður
en hún er seld veitingahúsagestum
virðist ekki lögð áhersla á að þeir
geti notið hinna dýru veiga með við-
eigandi hætti.
Góð vínglös þurfa ekki að vera
flókin. Þau eiga vera á stilk og túlip-
analöguð, það er breiðari uppi en
Sælkerinn
niðri. Þau eiga ekki að vera útskorin
eða lituð þar sem slíkt hefm- áhrif á
hina sjónrænu upplifun. Loks eiga
þau að vera úr kristalli, helst sem
þynnstum sem einfaldar snerting-
una við vínið. Þau verða að vera
rúmgóð og þannig hönnuð að
jafnvægi sé gott þegar búið er að
hella víni í þau.
Ekki er neinn hörgull á góð-
um glasaframleiðendum. Spi-
egelau, Baccarat, Swiesel og
Orrefors eru dæmi um fyrir-
tæki er framleiða falleg glös,
sem gera vínum góð skil. Það
er hins vegar óumdeilt að
enginn framleiðandi í heim-
inum hefur lagt jafnmikla
vinnu í að hanna hin full-
komnu vínglös og Austur-
ríkismaðurinn Georg
Riedel. Menn í vínheimin-
um kann að greina á um
vægi einstakra árganga,
gæði tiltekinna vína, hvaða
þrúgur henta á hvaða svæð-
um og raunar flest annað. Allir
eru hins vegar á einu máli um
að Riedel-glösin séu í sérflokki.
Það er sama hvort vín eru
smökkuð hjá bestu framleiðendum
Napa í Kalifomíu eða
Barossa-dalnum í
Astralíu. Hvort vín
séu smökkuð með Rónarframleið-
andanum Guigal eða hinum ítalska
Angelo Gaja. Riedel-glösin eru jafn-
ómissandi og vinin og Gaja er raunar
svo hrifínn af þeim að hann sér um
að flytja þau inn og dreifa um Ítalíu.
Sömu sögu er að segja af bestu veit-
ingastöðum veraldar og það er orðið
nokkuð langt síðan samtök Grand
Cru-framleiðenda í Bordeaux tóku
ákvörðun um að önnur glös skyldu
ekki notuð við smakkanir á þeirra
vegum. Riedel er jafnframt eini ein-
staklingurinn, sem ekki tengist vín-
framleiðslu með beinum hætti, sem
valinn hefur verið maður ársins af
víntímaritinu Decanter.
Það eru nokkur ár frá því
ég byrjaði sjálfur að nota
Riedel við allar smakkanir
mínar og það er vart hægt að
lýsa þeim mun sem er á
þessum glösum og minni
spámönnum. Það er líkt
og vínið sýni sig fyrst í
allri sinni dýrð (eða
standi nakið og óvarið
líkt og keisarinn forð-
um) þegai’ því er hellt í
þessi glös. Þau láta í
sjálfu sér ekki mikið
yfir sér, hönnunin
stílhrein og mínímal-
NYJASTA glas
Riedel er Vinum
smökkunarglas
sem ætlað er að
etja kappi við hið
sígilda INAO-glas
er hannað var á átt-
unda áratugnum.
Markmið þess er ekki
að draga fram sérkenni
tiltekinna vína heldur að
gera fagmönnum kleift að
meta vín við mismunandi að-
stæður. Markmiðið með lögun
glassins er sem sagt að hafa eng-
in áhrif á vínið en gefa því á
sama tíma tækifæri til að breiða
úr sér til fulls ilmlega séð. Stilk-
urinn er holur að innan og rúmar
20 ml af víni eða um eina mat-
skeið sem þýðir að ein vínflaska
dugar í 35 smökkunarskammta.
Sé glasið lagt á hliðina fyllir
þetta magn dældina án þess að
vínið renni úr glasinu. Skiptar
skoðanir eru á glasinu og einn
dálkahöfunda bandaríska vín-
tímaritsins Wíne Spectator velti
því fyrir sér hvort glasinu væri
fyrst og fremst ætlað að draga
úr því magni sem vínfram-
leiðendur þyrftu að
hella í glös við smakk-
anir. Hvað segir ein
matskeið manni?
spurði hann.
ísk, en í því er líka fegurð þeirra
fólgin og sjálfur get ég ekki hugsað
mér glæsilegi'i vínglös. Þau liggja vel
í hendi og þyngdarjafnvægið ein-
stakt.
En hver er galdurinn á bak við
þessi glös? Líklega sá að Riedel-fjöl-
skyldan nálgaðjst málið úr annarri
átt en flestir. I stað þess að hanna
falleg glös var reynt að komast að því
hvað þyrfti að koma til ef tiltekin vín
ættu að njóta sín til fulls, innihaldið
var látið ráða ferðinni. Glösin eru
ekki borðbúnaður heldur nákvæm,
háþróuð tæki til að njóta vína.
Það næst með því að hanna ekki
eitt glas er hentar öllum (þótt vissu-
lega framleiði Riedel einnig alhliða
glös) heldur sérstakt glas fyi’ir hvern
af helstu vínflokkum veraldar.
Þannig geta menn valið sér glas fyrir
Bordeaux-vín (sem einnig hentar al-
mennt fyrir Cabernet Sauvignon-
vín), rautt Búrgundar-glas, Chard-
onnay-glas, Chianti-glas og svo
framvegis. Sjálfur er ég þeirrar
skoðunar að Chardonnay-glasið sé
eitthvert besta alhliða glasið sem fá-
anlegt er þótt einnig verði að viður-
kennast að ekkert jafnast á við gott
Bordeaux-vín í viðeigandi glasi.
Hina algjöru fullkomnun er að
finna í hinni handblásnu Sommelier-
seríu, sem er hins vegar vart á færi
okkar dauðlegu að kaupa verðsins
vegna. Serían Vinum, sem er mjög
svipuð en ekki handblásin, fullnægir
hins vegar ýtrustu kröfum og þessi
glös eru að auki á alveg skikkanlegu
verði miðað við glös annarra fram-
leiðenda (þótt af einhverjum ástæð-
um séu þessi glös margfalt dýrari
hér á landi en á flestum öðrum stöð-
um í heiminum).
Það hættulega við glösin er hins
vegar að eftir að maður er einu sinni
kominn upp á lagið verður ekki aftur
snúið og það getur kallað á ýmsar
fjárfrekar aukafjárfestingar á borð
við nýja glasaskápa að falla fyrir
Riedel. Látið mig vita það.
Hvað er schizo-affective sjúkdómur
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Ættingi minn þurfti að
leggjast inn á geðdeild vegna geð-
ræns ástands. Þar fékk hann
sjúkdómsgreininguna „sehizo-af-
fective psyehosis“. Hvers konar
geðsjúkdómur er það og hveijar
eru batahorfurnar?
Svar: Schizo-affective psychos-
is er geðveiki (psychosis) með
blönduðum einkennum, annars
vegar þeim sem einkum má sjá í
geðklofa (schizo), og hins vegar
einkennum geðhvarfasýki, þung-
lyndis eða örlyndis (affective).
Astand sjúklinga í bráðri geð-
veiki, einkum þegar um fyrstu
veikindahrinu er að ræða, getur
komið fram í ofskynjunum, rang-
hugmyndum, ruglingslegu tali og
hegðun eða öðrum þeim einkenn-
um sem heyra sérstaklega undir
geðklofa, en sjást þó einnig hjá
geðhvarfasjúklingum. A sama
tíma koma fram greinileg ein-
kenni sem fremur tilheyra geð-
hvarfasýki, t.d. sjálfsásakanir,
sektarkennd og sjálfsvígshug-
myndir. Sjúklingar með þessi ein-
kenni eni oft í töluverðri sjálfs-
vígshættu, þar eð þeir hafa litla
stjórn á hvötum sínum og eru
ekki í veruleikatengslum. Eftir
því sem sjúkdómurinn þróast og
svarar meðferð kemur oft betur í
ljós hvers eðlis sjúkdómurinn er,
hvort um er að ræða geðklofa eða
geðhvarfasýki. Schizo-affective
greining er því oft tímabundin
sjúkdómsgreining.
Ef þróunin er í geðklofaátt eftir
að bráðaástandi lýkur verður fé-
lagsleg einangrun meira áber-
andi, sjúklingurinn kemst úr til-
fínningalegum tengslum við ann-
að fólk og hverfur meira inn í sig,
og áfram ber á undarlegum hug-
Geðklofi, þung-
lyndi, örlyndi
myndum. Sé um geðhvarfasjúk-
dóm að ræða sést batinn á því að
sjúklingurinn kemst aftur í eðli-
leg veruleikatengsl eftir fáeinar
vikur eða mánuði, ranghugmynd-
ir og ofskynjanir hverfa, en þung-
lyndiseinkennin sitja lengur eftir
uns þau hverfa ef viðeigandi með-
ferð við þeim heppnast vel. Það er
þó ekki alltaf sem þróunin verður
svo skýr. Hjá sjúklingum með
áberandi kleifhugaskapgerð geta
einkenni sem líkjast geðklofa litað
sjúkdómsmynd þeiiTa, jafnvel
þótt um geðhvarfasýki kunni að
vera að ræða, og stendur því fyrri
greining áfram.
Þótt geðhvarfasýki geti endur-
tekið komið fram með einhverju
miilibili og sjúklingurinn liðið
ómældar þjáningar af þeim sök-
um, eru batahorfur hans þó mun
betri en þegar sjúkdómurinn þró-
ast í geðklofa. Geðhvarfasjúkling-
urinn nær oftast fullum bata á
milli sjúkdómshrina og hlé á
sjúkdómnum geta staðið árum
eða áratugum saman. Hann getur
lifað eðlilegu lífi og stundað sín
störf, en þarf þó oftast að taka lyf
til þess að halda sjúkdómnum
niðri. Geðklofasjúklingurinn hef-
ur ekki sömu möguleika á fullum
og viðvarandi bata, þótt miklar
framfarir hafí orðið á meðhöndl-
un þessa sjúkdóms á síðustu ára-
tugum. Allt að helmingur þessara
sjúklinga getur snúið aftur til
eðlilegs lífs, lifað viðunandi fjöl-
skyldulífí og séð sér farborða, en
hætt er við að hjá mörgum séu
geðklofaeinkennin hemill á eðli-
leg mannleg samskipti, og félags-
leg og tilfinningaleg einangi-un
getur orðið meiri hjá þeim en hjá
öðru fólki með fulla andlega
heilsu.
Batahorfur sjúklinga með
greininguna „schizo-affective
psychosis" fara því mikið eftir
þróun sjúkdómsmyndarinnar eft-
ir að bráðaástandi lýkur og hvort
frekar er um geðklofa eða geð-
hvarfasýki að ræða, svo að viðeig-
andi meðferð verði beitt.
• Lesendur Morgunblaðsins geta
spurt sálfræðinginn um það sem
þeim liggur á hjarta. Tekið er á móti
spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og
brcfum eða símbréfum merkt: Viku-
lok, fax: 5691222. Ennfremur
sfmbréf merkt: Gylfi Ásmundsson,
fax: 5601720.