Morgunblaðið - 04.05.1999, Blaðsíða 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 4. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FLUTNINGUR
RÍKISSTOFNANA
DAVIÐ ODDSSON, forsætisráðherra, svaraði spurn-
ingu á kosningafundi á Akureyri fyrir helgina um
flutning ríkisstofnana út á landsbyggðina. Forsætisráð-
herra ítrekaði í svari sínu þá skoðun, sem hann hefur áður
lýst, að farsælla sé að ákvarða nýjum ríkisstofnunum stað
úti á landi fremur en að rífa grónar stofnanir upp með rót-
um og flytja út á land. Hann sagði, að stjórnmálamenn
þyrftu að vera vakandi fyrir þessu svo nýjum stofnunum
væri ekki sjálfkrafa komið fyrir í Reykjavík.
Þetta er hárrétt afstaða hjá forsætisráðherra. Það sýnir
dæmið um flutning Landmælinga til Akraness og viðbrögð
starfsfólksins, svo og viðbrögð starfsmanna annarra ríkis-
stofnana, þegar flutningur þeirra hefur komið til tals af
hálfu stjórnmálamanna. Þvingaður flutningur starfsmanna
gengur ekki í lýðræðisþjóðfélagi og hann er ekki hægt að
réttlæta með byggðasjónarmiðum. Akvörðun um slíkan
flutning nær ekki aðeins til starfsmannsins heldur allrar
fjölskyldu hans, starfa hennar, skólagöngu, sölu húsnæðis,
og hvers kyns skuldbindinga. Stjórnmálamenn geta ekki
leikið sér með líf fólks með þessum hætti.
Forsætisráðherra hefur markað skynsamlega stefnu í
þessum efnum, enda er það miklu auðveldara viðfangs að
staðsetja nýjar stofnanir í byggðum úti á landi heldur en
að flytja þær. Því fylgir ekki sú röskum á lífi fólks sem
flutningur gerir og getur vafalaust verið kostnaðarminna
fyrir ríkissjóð. Það er allt annað að bjóða fólki starf við
nýja stofnun heldur en að reyna að þvinga það til flutnings.
Sumar stofnanir eiga að vera á höfuðborgarsvæðinu og
hvergi annars staðar. Fer það eftir eðli starfseminnar og
þjónustuhlutverki. Ohjákvæmilegt er að taka tillit til
kostnaðar fyrir ríkissjóð og borgarana, sem ætlað er að
njóta þjónustunnar. Sem betur fer munu örar tæknifram-
farir auðvelda mjög í framtíðinni að staðsetja ýmiss konar
opinbera þjónustu, sem ekki krefst beins aðgengis, úti á
landsbyggðinni. Þetta á t.d. við um hvers kyns þjónustu um
tölvunet. Tækniframfarirnar munu einnig vafalaust verða
til þess, að framtak einstaklinga í dreifðum byggðum
landsins mun skapa ný og vel launuð störf. Þegar er farið
að brydda upp á slíku framtaki, sem mun vonandi draga úr
þörfinni á ríkisafskiptum í framtíðinni.
BREYTT ÍMYND ÍSLANDS
ÞAÐ MÁ marka áberandi breytingar í umfjöllun um ís-
land í erlendum fjölmiðlum. Sú var tíðin, að ísland var
einungis í fréttum erlendra fjölmiðla, ef þorskastríð stóð
yfir á fiskimiðunum við landið eða vinstri stjórn sat við
völd, sem hótaði að loka varnarstöðinni í Keflavík. Eða þá
að fjallað var um málefni, sem erlendum blaðamönnum
þóttu áhugaverð svo sem starfsemi Ásatrúarmanna eða trú
manna á álfa. Nú eru breyttir tímar.
Erlend dagblöð fjalla nú um ísland og íslenzk málefni
með sama hætti og þau fjalla um önnur lönd. Fyrir
skömmu fjallaði eitt virtasta fjármálablað heims, Financial
Times, um hlutabréfamarkaðinn á íslandi á þann veg, að
líklegt er, að sú umfjöllun auki áhuga útlendinga á þeim
markaði. Þá var fjallað í International Herald Tribune fyr-
ir skömmu af virðingu um hagvöxt á íslandi og þann ár-
angur, sem við höfum náð í efnahagsmálum. Starfsemi ís-
lenzkrar erfðagreiningar hefur verið mjög til umfjöllunar
og þá ekki sízt þegar fjallað er um nýjungar í rannsóknum
á sviði erfðavísinda.
Breyttur tónn í skrifum erlendra dagblaða um ísland á
þennan veg er tvímælalaust vísbending um, að landið er að
öðlast þann sess í hugum erlendra þjóða, að við njótum
jafnræðis við aðra, þótt þjóðin sé fámenn. í umsögnum um
íslenzkar bókmenntir hefur því verið haldið fram af gagn-
rýnendum virtustu blaða í Bandaríkjunum, að Sjálfstætt
fólk sé eitt mesta skáldverk, sem samið hefur verið á þess-
ari öld á heimsvísu.
Hin breytta umfjöllun um ísland og íslendinga endur-
speglar án efa breytta ímynd þjóðarinnar á alþjóðavett-
vangi. Sú nýja ímynd mun koma okkur að gagni bæði í við-
skiptalífinu og á sviði menningar og stjórnmálalegra sam-
skipta.
Flóttamaðurinn Osman Haziri rifjar upp átök síðustu vikna
• •
Oruggur
eftir tíu
ára stríð
Flóttafólkið frá Kosovo er óðum að koma sér
fyrir hér á landi. Flestir hafa fengið vinnu og
munu hefja störf innan skamms auk þess
sem fjölskyldurnar flytja fljótlega til Hafnar-
fjarðar. Ragna Sara Jonsdóttir settist niður
með Osman Haziri og hlýddi á sögu fjöl-
skyldunnar, sem hefur lifað við óöryggi og
ógnir síðustu tíu ár.
AÐ er mesta lygi aldarinnar
að Albanar flytji frá Kosovo
vegna loftárása NATO. Á
þessu svæði hafa verið
mörg stríð á þessari öld en heil þjóð
hefur aldrei flutt burt eins og við sjá-
um nú gerast. Ástæðan fyrir þessum
flutningum eru þjóðernishreinsanir
serbneskra stjórnvalda. Eg segi ekki
að það sé serbneska þjóðin sem
standi fyrir þessu heldur era það
stjómvöld sem hafa heilaþvegið stór-
an hluta þjóðarinnar," segir Haziri
og vitnar til þess að hann og fjöl-
skylda hans hafi verið hrakin á brott
frá heimilum sínum áður en loftárás-
ir Atlantshafsbandalagsins hófust.
Haziri segir að sambandsríki Jú-
góslavíu hafi fyrir löngu ákveðið að
lifa í sátt og samlyndi sem bræður og
það hafl tekist ágætlega í gegnum tíð-
ina, að sjálfsögðu með sveiflum. Hann
segir hins vegar að þegar Milosevich
hafi komist til valda hafi hann unnið
að því að eyða öllu bræðralagi og gert
serbnesku þjóðinni hærra undir höfði
en öðram þjóðum.
Tungumálið tekið frá þeim
„Ég vann sem skrifstofumaður
námafyrirtækis og hafði alltaf sett
fram allar upplýsingar á báðum
tungumálum. Þegar Milosevich
komst til valda setti hann reglu um
að albanska skyldi ekki lengur töluð
í landinu, Albanar væru ekki þjóð
heldur hluti af serbnesku þjóðinni.
Ég hélt áfram að setja fram upplýs-
ingar á albönsku jafnt sem
serbnesku, því allir starfsmennirnir
voru Albanar og ekkert vit var í
öðra. Þeir komust að því að ég gerði
þetta og sögðu mér að breyta því.
Ég mótmælti og þá var ég rekinn.
Þetta var árið 1991,“ segir Haziri.
Áður en Haziri var í þessu starfi
hafði hann verið barnaskólakennari.
Hann lét af störfum árið 1989 vegna
þess að hann kenndi á albönsku og
var neyddur til að hætta því. Haziri
hefur vegna þessa ekki stundað
vinnu í átta ár og svo var komið fyrir
fjölmörgum öðram Kosovo-Albönum.
Élsti sonur hans, sem búsettur er í
Sviss, hefur séð fyrir fjölskyldunni í
þennan tíma, en hann flutti þangað
fyrir níu árum. Hann sendi peninga
til þess að halda lífínu í fjölskyldunni
en Haziri og eiginkona hans, Zenjie,
eiga fimm böm. Haziri segir að fólk
af albönskum uppruna í Kosovo hafi
ekki átt annarra kosta völ. Samt sem
áður vildi hann alls ekki flytja burt
úr landinu.
,Ást á föðurlandinu er sterk,“ seg-
ir Haziri og tekur sem dæmi að við
Islendingar myndum öragglega ekki
sætta okkur við að flytja héðan ef
Danir kæmu og segðu okkur að fara
burt.
Þorpið jafnað við jörðu
í árásum Serba
Haziri og fjölskylda bjuggu í þorp-
inu Zllatar, 4 km utan við Pristina.
200 manns bjuggu í þorpinu og hefur
það þrisvar orðið fyrir árásum
serbneskra lögreglusveita. Ættingjar
hans hafa sagt honum að þorpið hafi
verið jafnað við jörðu, öll hús séu
brannin fyrir utan tvö hús í útjaðri
þess og allir íbúar séu ýmist flúnir
eða hafi verið drepnir.
„Það er ennþá mjög erfitt fyrir mig
að tala um þetta og hugsa til baka, en
hvað um það. Við fóram eftir fyrstu
árás Serba á þorpið. Ég bjó í fjórum
samliggjandi húsum ásamt bræðram
mínum og fjölskyldum þeirra. Serbar
réðust á þorpið og önnur þorp allt í
kringum okkur. Þeir komu og hentu
öllum út úr húsum okkar, eyðilögðu
allt og nauðguðu konum og dætram
Albana. Við ákváðum að fara þegar
við heyrðum af því hvað serbneski
herinn og lögreglan var að gera í
næsta þorpi við okkur. Þar bjuggu
2.500 manns en nú era allir farnir
þaðan. Þetta var að gerast áður en
loftárásir NATO hófust, svo það er
ekki rétt að Kosovo-Albanar séu að
flytja út af þeim. Við heyrðum hræði-
legar sögur alls staðar í kringum
okkur, um leyniskyttur sem skutu
fólk á götunum og nauðgunum og illri
meðferð á kvenfólki.
Við bræðurnir ákváðum að tveir
okkar, ásamt konum og börnum, fær-
um til Pristina að leita skjóls. Hinir
tveir bræður mínir og sonur eins
bræðra minna urðu eftir heima til að
reyna að verja húsin. I Pristina fór
ástandið hins vegar sífellt versnandi.
Við vorum innilokuð og gátum ekki
einu sinni farið út að kaupa mat. Við
urðum að senda gamlar konur eða
menn út í búð til þess að versla því
þeim stafaði minnst hætta af
serbneskum lögreglusveitum.
Við voram mörg í litlu húsi og allir
vora orðnir svangir, bömin okkar og
konumar. Ég ákvað því í eitt skiptið
að fara út í búð, og hugsaði, ef þeir
drepa mig, þá það. Ég var kominn
nálægt búðinni þegar bfll kom aðvíf-
andi og stoppaði hjá mér. Ut stigu
fjórir vopnaðir menn og umkringdu
mig. Þeir sögðu Ijót orð um mæður
okkar og dætur og sögðu: „Þið Al-
banar, erað þið ennþá hér. Við drep-
um ykkur alla ef þið komið ykkur
ekki burt úr þessu landi. Þetta er
Stóra-Serbía,“„ segir Haziri og held-
ur áfram:
„Vildu bara koma okkur
út úr landinu"
„Þennan sama dag komu serbnesk-
ar lögreglusveitir og ráku alla burt úr
húsum sínum og sögðust mundu
drepa okkur ef við færam ekki út.
Þeir ráku alla niður á lestarstöð og
þar beið lest með 18 vögnum. Við
voram mörg þúsund manns þama
samankomin og okkur var beint inn í
vagnana. Þetta var mjög skrýtið
vegna þess að lögreglan var ekki að
ógna okkur og við þurftum ekki að
SAGA Osmans Haziri og fjölskyldu
aftur um nokkrar vikur eð<
OSMAN Haziri ásamt eiginkonu sim
Valjbone og syninum Artan eftir að
landsins, en þær urðu eftir í Grikklai
inda Z
borga i lestina. Þeir stóðu vopnaðir
hjá og beindu okkur inn. Það eina
sem þeir vildu var að koma okkur
burt úr landinu.
Þegar allir voru komnir inn í lest-
ina kom lögreglan og sagðist ætla
að fremja vopnaleit. Þeir vildu
þreifa á öllum til að athuga hvort
þeir væru með vopn. Ég vildi ekki
að þeir þreifuðu á konunni minni og
dætram og sagði þeim að sleppa
þeim, þær væru ekki með vopn.
Hann sagðist mundu sleppa þeim ef
ég léti hann hafa peninga. Ég var
með 13 mörk á mér, sem er andvirði
um eitt þúsund íslenskra króna og
hann tók peningana og tróð þeim
inn á sig. Hann sleppti konu minni
og dætrum úr vopnaleitinni," segir
Haziri og eftir nokkra umhugsun
heldur hann áfram:
„Það versta er að þetta fólk veit
ekki hvað það er að gera. Það er búið
að heilaþvo það,“ segir hann en tekur
fram að serbneska þjóðin sé almennt
mjög almennilegt fólk. „Ef það er
ekki hluti af áróðri Milosevich þá era
Serbar kurteisir, gestrisnir og al-
mennilegir. Ég átti mjög góða
serbneska vini. Það vildi enginn að
þetta færi svona,“ segir Haziri.
Framhjá jarðsprengjum
- eða hvað?
Að því búnu tók við tveggja
klukkustunda löng lestarferð. Enda-
stöðin var Blace við landamæri Ma-
kedóníu. Þar voru, að sögn Haziri,
allir reknir út úr vögnunum og sagt
að fara yfir til Makedóníu. „Þeir
sögðu að við yrðum að ganga eftir
lestarteinurium að landamæranum
því utan þeirra væra jarðsprengjur.
Núna veit ég að þetta var ekki satt,
þama voru engar sprengjur, þeir
sögðu þetta til að hræða okkur og
skelfa. Makedónískir landamæra-
verðir vildu hins vegar ekki hleypa
okkur inn í landið svo þarna stóð
fjöldinn í sjö klukkustundir, að bíða
eftir að fá að fara til Makedóníu.
Enginn þorði að hreyfa sig út af
lestarteinunum, við bara stóðum
þarna. Að lokum gengum við frá lest-